ਕੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਕੋਲ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹਾਣੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਹੈ?

ਹਰ ਕੌਮ ਦਾ ਇਕ ਤੈਅ-ਸ਼ੁਦਾ ਟੀਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਉਹ ਆਪਣਾ ਵਰਤਮਾਨ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਨਿਰੰਤਰ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸੋਚ-ਵਿਚਰ ਚਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਢੰਗ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਸਾਹਮਣੇ ਵੱਡੇ ਸਵਾਲ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕੀ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਅੰਦਰ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਕੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਕੀ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਹੱਕ ਕਿਸ ਨੂੰ ਹੈ? ਅੱਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੰਕਟ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੌਮ ਕੋਲ ਕੋਈ ਆਗੂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੌਮ ਦੇ ਦਰਦ ਦਾ ਬੋਧ ਤੇ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਵੇ ਤੇ ਜਿਸ 'ਤੇ ਸਾਰੀ ਕੌਮ ਅੱਖਾਂ ਮੀਟ ਕੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰ ਸਕੇ।
ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਦਰਦੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਤੋਂ ਇਕ ਸਵਾਲ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੀਦੈ ਕਿ ਉਹ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਕੌਮ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਚਿਹਰਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਅੱਜ ਤੋਂ ਪੰਜਾਹ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕੌਮ ਦਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸਰੂਪ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੋ ਸਵਾਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਪੱਕਾ ਨਿਦਾਨ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕੌਮ ਦੇ ਹਿਤਾਂ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨਾ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਤੇ ਸਾਰੀ ਕੌਮ ਨੂੰ ਭਰਮ 'ਚ ਰੱਖਣਾ ਹੈ। ਜੇ ਗਿਆਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਰੋਗੀ ਕੌਣ ਹੈ, ਰੋਗ ਕੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਉਖਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੂਰੇ ਸੰਸਾਰ, ਸਾਰੇ ਜੀਆਂ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੀਚਾਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਇਆ ਤੇ ਆਪਣਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣ ਲਈ ਪੂਰੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੀ ਭਰਪੂਰ ਤੇ ਲੰਮੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਅੰਦਰ ਜਨ-ਜਨ ਦਾ ਪੰਥ ਬਣ ਗਿਆ। ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸ਼ੰਕਾ, ਦੁਵਿਧਾ ਤੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਨਿਦਾਨ ਇਸ ਪੰਥ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਸੱਚੇ ਧਰਮ ਦੇ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਚੱਲਣਾ ਖੰਡੇ ਦੀ ਧਾਰ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਜਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਵਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਬਾਰੀਕ ਸੋਚ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਰੱਥਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜੁਗਤ ਦੱਸੀ : ਸਰੈ ਸਰੀਅਤਿ ਕਰਹਿ ਬੀਚਾਰੁ, ਬਿਨੁ ਬੂਝੈ ਕੈਸੇ ਪਾਵਹਿ ਪਾਰੁ, ਸਿਦਕੁ ਕਰਿ ਸਿਜਦਾ ਮਨੁ ਕਰਿ ਮਖਸੂਦੁ, ਜਿਹ ਧਿਰਿ ਦੇਖਾ ਤਿਹ ਧਿਰਿ ਮਉਜੂਦ। ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਜੀਵਨ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੇ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦਾ ਪੰਥ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਨਾਂ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ।
ਇਥੇ ਸਿਦਕ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਹੈ ਤੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਸੰਕਲਪ ਹੈ। ਗੁਰਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਰ ਪਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਹਾਜ਼ਰ ਨਾਜ਼ਰ ਮੰਨ ਕੇ ਬਤੀਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਸਿਦਕ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਇਹ ਮਹਾਨ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਤੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੈ। ਅੱਜ ਜੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨਿਘਾਰ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਾਣਾ ਹੈ।
ਸੰਨ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਆਬਾਦੀ ਵੀਚਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ 'ਚ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਜੋ ਇਕ ਧਰਤੀ ਦੇ ਇਕ ਖਾਸ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਜਾਂ ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੀ ਸੀ। ਸੰਨ 1947 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਾਲਾਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲਦੇ ਗਏ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਏ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਜਾ ਵਸੇ। ਭਾਰਤ ਅੰਦਰਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ 'ਚ ਵੀ ਪਲਾਇਨ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਵਧਦਾ ਗਿਆ। ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ 'ਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਟਿਕਾਣੇ ਬਣਾ ਲਏ। ਪਰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਆਗੂ ਇਸ ਕੌੜੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ ਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਅਕਸ ਇਕ ਸੀਮਤ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਹੀ ਵੇਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਜੋ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਭਾਰਤ ਜਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਹੈ, ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਸੀ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਹਿਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਹੋਣ। ਇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਇਕਮੁੱਠ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਹਾਲਾਤ 'ਚ ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਬਖਸ਼ੀ ਜੀਵਨ ਸੇਧ ਹੀ ਇਸ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ ਜੋ ਅਧਿਆਤਮ ਤੇ ਧਰਮ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪੱਖ ਲਈ ਰਾਹ ਦਸੇਰੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਪੰਥਕ ਏਕਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸਲ 'ਚ ਅਸੀਂ ਚੰਦ ਵੱਡੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਏਕਤਾ ਤੱਕ ਆ ਕੇ ਚੁੱਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਉਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸਾਡੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਜਾਂਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਕੌਮ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ , ਕੌਮ ਦੀ ਸਮੂਹ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ 'ਤੇ ਮੁਨੱਸਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਪੰਥਕ ਏਕਤਾ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਦੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਆਈ ਹੈ ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿਆਸੀ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਹਨ। ਉਹ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੀ ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੋਏ ਕਿਉਂਕਿ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਸਿਆਸੀ ਸੁਪਨੇ ਪੂਰੇ ਹੁੰਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ। ਭਾਰਤ ਅੰਦਰ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਸਿਆਸੀ ਦਲ ਹਨ। ਹਰ ਦਲ ਅੰਦਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਅਜਿਹੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਆਪਣੇ ਸਿਆਸੀ ਦਲ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੌਮ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਪਹਿਲੀ ਤਰਜੀਹ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਕੋਈ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਹਿਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਬੀਤੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਦਹਾਕੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜ੍ਹਤਾ ਕਰਦੇ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦੇ। ਸਮਾਂ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਸਿਆਸੀ ਰੰਗ ਢੰਗ ਬਦਲਣੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਤਰੱਕੀ ਲਈ ਅੱਜ ਕਿਸ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ 'ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰੇ। ਅੱਜ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸ ਰਾਹ 'ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਕੌਮ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਵਧਾਏ। ਅੱਜ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਕੋਈ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਤ ਪਾਤ, ਨਸਲੀ, ਖੇਤਰੀ ਵਿਤਕਰੇ ਤੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਕਿਸੇ ਸਨਮਾਨਜਨਕ ਥਾਂ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕੇ। ਇਹ ਕੰਮ ਉਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੌਮ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਤੇ ਅੰਤਿਮ ਤਰਜੀਹ ਕੌਮ ਦੀ ਮਾਣ-ਮਰਿਆਦਾ ਹੋਵੇ। ਸੰਨ 1947 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹੈ ਜੋ ਅਨਮੋਲ ਤੇ ਅਦੁੱਤੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਾਰਾ ਜ਼ੋਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਤਨੋਂ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ 'ਤੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਮਨੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਗਏ। ਕੋਈ ਸੁਚੇਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕੋਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਕੌਮ ਦੁਨਿਆਵੀ ਵਿਖਾਵਿਆਂ, ਅਡੰਬਰ, ਭੋਗ ਵਿਲਾਸ 'ਚ ਪੈਂਦੀ ਗਈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਚਿਆਰ ਸਿੱਖ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰਹਿਤਵੰਤ ਖ਼ਾਲਸਾ, ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਨਾਇਕ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਅੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਡੰਕਾ ਵੱਜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿੱਦਿਆ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਗੁਰੂ ਦੀ ਗੋਲਕ, ਗੁਰਸਿੱਖ ਦਾ ਦਸਵੰਧ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਨਵੇਂ ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ ਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹਣ 'ਤੇ ਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਜਿੱਥੇ ਰਿਆਇਤੀ ਫੀਸਾਂ ਤੇ ਸਿੱਖ ਇੰਜੀਨੀਅਰ, ਡਾਕਟਰ, ਵਕੀਲ, ਬੈਂਕਰ, ਵਿਗਿਆਨੀ, ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਣ। ਜਿਸ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਨੀਂਹ ਏਕਸ ਕੇ ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ 'ਤੇ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ ਉਹ ਜਾਤ ਪਾਤ ਤੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਫ਼ਜ਼ੂਲਖਰਚੀ ਤੇ ਵਿਖਾਵੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਅਖਾੜੇ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਕ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਵੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਹੋਵੇ। ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਤੇ ਲੰਮੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਹੋਣ ।

-ਈ 1716, ਰਾਜਾਜੀਪੁਰਮ, ਲਖਨਊ 226017.
ਮੋ. 94159-60533,
84178-52899.

ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਧਿਆਈਐ ਜਿਸ ਡਿਠੈ ਸਭਿ ਦੁਖ ਜਾਇ

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

'ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਸੰਗਤਾਂ ਵਲੋਂ ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਹਾੜਾ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਠਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਲਿਖਣ ਲੱਗਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਲਿਖ ਸਕਦਾ।ਲੇਕਿਨ ਦਾਸ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਜੀਵਨੀ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿਚ ਲਿਖਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਮਾਤਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇਵੀ ਜੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ 1656 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਧਾਰਿਆ। ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਮ ਰਾਇ ਨੂੰ ਗੁਰਗੱਦੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪ ਘਟਨਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਤੁਕਾਂ 'ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਬੇਟੇ ਰਾਮ ਰਾਇ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਰਾਮ ਰਾਇ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਤੁਕਾਂ ਗ਼ਲਤੀ ਨਾਲ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਇਸ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਮ ਰਾਇ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਚਿਹਰਾ ਵੀ ਨਾ ਦਿਖਾਵੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਮ ਰਾਇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਬੇਦਖਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗੁਰਗੱਦੀ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ।
ਸੰਨ 1661 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾ ਗਏ ਤਾਂ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਗੁਰਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੋਈ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾਉਣ 'ਤੇ ਰੋਏਗਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਰੱਬੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਬਾਲ ਉਮਰ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਥਾ ਵਿਚਾਰਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ਉਹ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਰੱਬੀ ਰੂਹਾਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਮਰ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤੀਸਰੀ ਜੋਤ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਵਡੇਰੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਵੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਗਾਗਰ ਮੋਢੇ 'ਤੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਅੱਠਵੀਂ ਜੋਤ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਹ ਕੌਤਕ ਰਚਾਏ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਸਨ।
ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਇਕ ਦੇਸੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਦਵਾਖਾਨਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਦਵਾਖਾਨੇ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਲੱਗੇ, ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਜੋ ਆਉਂਦਾ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋ ਕੇ ਜਾਂਦਾ। ਲੋਕਾਂ ਅੰਦਰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਲੈਣ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਪਮਾ ਦੀ ਚਰਚਾ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਾਰੇ ਚਰਚੇ ਸੁਣ ਕੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਾਇਆ। ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬਾਲਾ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਪੰਜੋਖਰਾ ਵਿਖੇ ਰੁਕੇ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਵੀ ਇਕ ਦਿਲਚਸਪ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ। ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਪੰਡਿਤ ਲਾਲ ਚੰਦ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਅਜੇ ਬੱਚੇ ਹੋ ਤੁਹਾਡੇ ਤਾਂ ਦੁੱਧ ਦੇ ਦੰਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ਟੁੱਟੇ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੁਰੂ ਕਿਵੇਂ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇ?
ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਇਸ ਪੰਡਿਤ ਲਾਲ ਚੰਦ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1699 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਲਾਲ ਚੰਦ ਤੋਂ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚਮਕੌਰ ਗੜ੍ਹੀ ਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ ਉਹ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੰਗਲੇ ਵਿਚ ਲੈ ਗਏ। ਇਥੇ ਵੀ ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਪਰਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਦਾਸੀਆਂ ਵਾਲਾ ਲਿਬਾਸ ਪਹਿਨਾ ਕੇ ਅਤੇ ਦਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਣੀਆਂ ਵਾਲੇ ਬਸਤਰ ਪਹਿਨਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਕੋਲ ਬੁਲਾ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰਾਣੀ ਹੋ ਕੇ ਦਾਸੀਆਂ ਵਾਲਾ ਲਿਬਾਸ ਕਿਉਂ ਪਹਿਨਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਸੰਦੇਹ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਲੱਗੇ।। ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰੋਗ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡੇ 'ਤੇ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਵੀ ਚੇਚਕ ਹੋ ਗਈ। ਸੰਨ 1664 ਨੂੰ ਅੱਠਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਅਗਲੇ ਗੁਰੂ ਬਾਰੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਜਿਸ ਬੰਗਲੇ ਵਿਚ ਚਰਨ ਪਾਏ ਉਹ ਬੰਗਲਾ, ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪੂਜਣਯੋਗ ਹੋ ਗਿਆ।

-ਪ੍ਰਧਾਨ ਦਿੱਲੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ।

ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਾਕਾ ਸ੍ਰੀ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ -16

ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਚਾਰ ਵਜੇ ਢੋਟੀਆਂ ਵਾਲੇ ਬੁੰਗੇ ਵਿਚ ਗੱਲਬਾਤ ਉਪਰੰਤ ਜਥੇਦਾਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਭੁੱਚਰ ਨੇ ਪੰਜ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੱਸੀਆਂ ਕਿ ਜੇ ਪੁਜਾਰੀ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰ ਲੈਣ ਤਾਂ ਸਮਝੌਤਾ ਛੇਤੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਥਾਂ ਸੁਧਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਾਸਤੇ ਚਾਲੇ ਪਾ ਦੇਵੇਗਾ, ਉਹ ਸ਼ਰਤਾਂ ਇਹ ਹਨ :-
1. ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਵੇ।
2. ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਈ ਇਕ ਸਥਾਨਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ, ਜੋ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੋਵੇ।
3. ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਆਈਆਂ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਦੂਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ।
4. ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥੀ, ਸੇਵਾਦਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਹੋਣ।
5. ਜੋ ਪੁਜਾਰੀ ਸਿੱਖੀ ਰਹਿਤ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਗਤ ਦੰਡ ਦੇਵੇ।
ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਬਾਬਤ ਸਾਰੇ ਭਰਾਵਾਂ (ਗ੍ਰੰਥੀ ਪੁਜਾਰੀਆਂ) ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਮਾਸਟਰ ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰਾ ਮਾਮਲਾ ਬੜੀ ਹੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਜਿੱਠਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਂ ਨਾ ਲਵੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਨੋਂ ਪਾਸੇ ਸਾਰੇ ਸਿਆਣੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਮਾਂ ਪੈਣ 'ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਪੁਜਾਰੀ ਸਿੰਘ ਨਾ ਮੰਨੇ ਅਤੇ ਉਹ ਬੁੰਗੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੇ ਬੰਦੇ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਕਾਨ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਉੱਪਰ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਤੇ ਬਾਰੂਦ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਰਾਤ ਦੇ ਸਾਢੇ ਅੱਠ ਵਜੇ ਦੋ ਪੁਜਾਰੀ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਪੰਥ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਛੇਤੀ ਸਾਫ਼ ਕਾਗਜ਼ 'ਤੇ ਲਿਖ ਲਵੋ ਤੇ ਅੰਦਰ ਚੱਲ ਕੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਵਾ ਲਵੋ। ਸ: ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਵਛੋਆ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਤੁਹਾਡੇ ਲੱਛਣ ਤੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਸਮਾਚਾਰ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਰਹੇ। ਪਰ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਹੱਸ ਕੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸਾਜਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਉਹ ਤੈਅ ਕੀਤੀਆਂ ਪੰਜੇ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਾਗਜ਼ 'ਤੇ ਲਿਖ ਲਿਆਉਣ। ਵੈਦ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖੜ੍ਹੇ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ, ਸਰਕਲ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਅਤੇ ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਇਤਲਾਹ ਵੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਨਵਾਬ ਅਬਦੁਲ ਹੁਸੈਨ ਸਾਹਿਬ ਕਜਲਬਾਸ ਬੜੇ ਹੀ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ ਕਿ ਰਾਜ਼ੀਨਾਮਾ ਹੋ ਚੱਲਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ ਖ਼ੁਦਾ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਦੁਆ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੁਲਹ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਵੇ।
ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੁਜਾਰੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਦਮੀ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ। ਜਥੇ ਦੇ ਕੁਝ ਸਿੰਘ ਸ: ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੁਲ੍ਹਾ ਤੇ ਸ: ਸਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗਏ। ਹਕੀਮ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਲੈਕਚਰ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਵਲੋਂ ਇਕ ਬੰਬ ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਿਆ ਗਿਆ। ਪੰਜ ਚਾਰ ਗੋਲੇ ਹੋਰ ਸੁੱਟੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਟਣ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਆਦਮੀ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਗੋਲੇ, ਇੱਟਾਂ ਤੇ ਵੱਟੇ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਪੁਜਾਰੀ ਦੇ ਮਕਾਨ ਤੋਂ ਸੁੱਟੇ ਗਏ, ਜਿਥੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੇ ਆਦਮੀ ਲੁਕੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਾ ਚਿਰਾਗ ਬੁਝਾ ਕੇ ਪਰਦੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਛਵੀਆਂ, ਕੁਹਾੜੀਆਂ ਨਾਲ ਸਿੰਘਾਂ ਉੱਪਰ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਥੇ ਦੇ ਸਿੰਘ ਫੱਟ ਖਾਂਦੇ ਵੀ ਇਹੋ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਥੇਦਾਰ ਦੇ ਹੁਕਮ ਬਿਨਾਂ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਣਾ। ਮਰਨਾ ਹੈ ਮਾਰਨਾ ਨਹੀਂ। ਫੱਟੜਾਂ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰੀਆਂ ਤਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਇਹੋ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ ਮਾਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਸੰਭਲੋ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਵੋ। ਗ੍ਰੰਥੀ ਪੁਜਾਰੀ ਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਭੱਜ ਗਏ। ਤਿੰਨ ਜਣੇ ਸਰੋਵਰ ਵਿਚ ਤਰ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਘਟਨਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਿਆਂ ਹੀ ਸੰਗਤਾਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਹੋਈਆਂ। ਦੋ ਸਿੰਘ ਲਹੂ-ਲੁਹਾਨ ਹੋਏ ਪਏ ਸਨ। ਫ਼ਰਸ਼ ਲਹੂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਵੈਦ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਹਰ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸਰਕਾਰੀ ਡਾਕਟਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਈ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਲਾਦੀਨਪੁਰ, ਭਾਈ ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਬੇਲਾ ਸਿੰਘ, ਸ: ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੂਬੇਦਾਰ, ਭਾਈ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ, ਸ: ਤੋਤਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ 10 ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੋਰ ਫੱਟੜ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾਏ ਗਏ।
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਸੋਮਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ 'ਚ)

-ਬਠਿੰਡਾ। ਮੋਬਾਈਲ : 98155-33725.

ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਾਰ

ਰਾਤੀ ਰੁਤੀ ਥਿਤੀ ਵਾਰ॥
ਜਪੁ ਪਉੜੀ ਚੌਤਵੀਂ
ਰਾਤੀ ਰੁਤੀ ਥਿਤੀ ਵਾਰ॥
ਪਵਣ ਪਾਣੀ ਅਗਨੀ ਪਾਤਾਲ॥
ਤਿਸੁ ਵਿਚਿ ਧਰਤੀ ਥਾਪਿ ਰਖੀ ਧਰਮ ਸਾਲ॥
ਤਿਸੁ ਵਿਚਿ ਜੀਅ ਜੁਗਤਿ ਕੇ ਰੰਗ॥
ਤਿਨ ਕੇ ਨਾਮ ਅਨੇਕ ਅਨੰਤ॥
ਕਰਮੀ ਕਰਮੀ ਹੋਇ ਵੀਚਾਰੁ॥
ਸਚਾ ਆਪਿ ਸਚਾ ਦਰਬਾਰੁ॥
ਤਿਥੈ ਸੋਹਨਿ ਪੰਚ ਪਰਵਾਣੁ॥
ਨਦਰੀ ਕਰਮਿ ਪਵੈ ਨੀਸਾਣੁ॥
ਕਚ ਪਕਾਈ ਓਥੈ ਪਾਇ॥
ਨਾਨਕ ਗਇਆ ਜਾਪੈ ਜਾਇ॥੩੪॥
(ਅੰਗ : 7)
ਪਦ ਅਰਥ : ਰਾਤੀ-ਰਾਤਾਂ। ਰੁਤੀ-ਰੁੱਤਾਂ। ਥਿਤੀ-ਥਿੱਤਾਂ। ਵਾਰ-ਦਿਨ ਦਿਹਾੜੇ। ਪਵਣ-ਹਵਾ। ਅਗਨੀ-ਅੱਗ। ਤਿਸੁ ਵਿਚਿ-ਇਸ ਸਾਰੇ ਪਸਾਰੇ ਵਿਚ। ਥਾਪਿ ਰਖੀ-ਥਾਪ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਧਰਮਸਾਲ-ਧਰਮ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਸਥਾਨ। ਤਿਸੁ ਵਿਚਿ-ਉਸ ਧਰਤੀ ਤੇ। ਜੀਅ-ਜੀਵ ਜੰਤ। ਜੀਅ ਜੁਗਤਿ-ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਬਹਿਣ ਦੀ ਜੁਗਤੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਕੇ ਰੰਗ-ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਦੇ। ਤਿਨ ਕੇ-ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵਾਂ ਦੇ। ਅਨੰਤ-ਬੇਅੰਤ। ਕਰਮੀ ਕਰਮੀ-ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ। ਤਿਥੈ-ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ। ਸੋਹਨਿ-ਸੋਭਦੇ ਹਨ। ਪੰਚ-ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ। ਪਰਵਾਣੁ-ਪ੍ਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹਦੇ ਹਨ, ਕਬੂਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਨਦਰੀ-ਨਦਰ (ਬਖਸ਼ਿਸ਼) ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਰਮਾਤਮਾ। ਕਰਮਿ-ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ। ਪਵੈ ਨੀਸਾਣੁ-ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦੀ ਮੋਹਰ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰਵਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਚ-ਕਚਿਆਈ, ਝੂਠ। ਪਕਾਈ-ਪਕਿਆਈ। ਕਚ ਪਕਾਈ-ਝੂਠ ਅਤੇ ਸੱਚ।
ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਆਦਿ ਅਤੇ ਜੁਗਾਂ ਜੁਗਾਂਤਰਾਂ ਤੋਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ, ਹਰੇਕ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਤੇਰਾ ਵਾਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਤੇਰੇ ਵਰਗਾ ਦਇਆ ਦਾ ਸੋਮਾ ਨਹੀਂ। ਜਗਤ ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਦੇ ਰਾਗੁ ਮਾਰੂ ਸੋਲਹੇ ਵਿਚ ਪਾਵਨ ਬਚਨ ਹਨ:
ਤੂ ਆਦਿ ਜੁਗਾਦਿ ਕਰਹਿ ਪ੍ਰਿਤਪਾਲਾ॥
ਘਟਿ ਘਟਿ ਰੂਪੁ ਅਨੂਪੁ ਦਇਆਲਾ॥
(ਅੰਗ : 1031)
ਆਦਿ-ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਆਦਿ ਤੋਂ, ਮੁੱਢ ਤੋਂ। ਜੁਗਾਦਿ-ਜੁਗਾਂਦੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ। ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਾ-ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ। ਰੂਪ ਅਨੂਪ-ਕੋਈ ਹੋਰ ਤੇਰੇ ਰੂਪ ਵਰਗਾ ਨਹੀਂ।
ਅਜਿਹੇ ਦਿਆਲੂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬੇਅੰਤਤਾ ਦਾ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਕੌਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ਵਿਚ ਹੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਜੀਵ ਲਈ ਧਰਮ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਥਾਂ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ:
ਧਰਤਿ ਉਪਾਇ ਧਰੀ
ਧਰਮ ਸਾਲਾ॥ (ਅੰਗ : 1033)
ਧਰਤਿ-ਧਰਤੀ। ਉਪਾਇ-ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ, ਰਚ ਕੇ। ਧਰੀ-ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਅਥਵਾ
ਆਪੇ ਤਖਤੁ ਰਚਾਇਓਨੁ
ਆਕਾਸ ਪਤਾਲਾ॥
ਹੁਕਮੇ ਧਰਤੀ ਸਾਜੀਅਨੁ
ਸਚੀ ਧਰਮ ਸਾਲਾ॥
(ਰਾਗੁ ਸੂਹੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩, ਅੰਗ : 785)
ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਚੋਜ ਨਿਆਰੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪ ਹੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਫਿਰ ਆਪ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਥਾਹੋਂ ਥਾਹੀਂ ਟਿਕਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਸ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਰਾਗੁ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੧ ਦੀ 24ਵੀਂ ਅਰਥਾਤ ਅੰਤਲੀ ਪਉੜੀ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਲੋਕ ਅੰਕਤ ਹੈ:
ਆਪੇ ਸਾਜੇ ਕਰੇ ਆਪਿ ਜਾਈ
ਭਿ ਰਖੈ ਆਪਿ॥
ਤਿਸੁ ਵਿਚਿ ਜੰਤ ਉਪਾਇ ਕੈ
ਦੇਖੈ ਥਾਪਿ ਉਥਾਪਿ॥ (ਅੰਗ : 475)
ਜਾਈ-ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ। ਥਾਪਿ-ਥਾਪ ਕੇ, ਟਿਕਾ ਕੇ। ਉਥਾਪਿ-ਨਾਸ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਆਪ ਹੀ ਸਭ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਫਰਿਆਦ ਕੀਤੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ:
ਕਿਸ ਨੋ ਕਹੀਐ ਨਾਨਕਾ ਸਭੁ
ਕਿਛੁ ਆਪੇ ਆਪਿ॥ (ਅੰਗ : 475)
ਇਸ ਲਈ ਹੇ ਭਾਈ, ਤੂੰ ਘਬਰਾਉਂਦਾ ਕਿਉਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਹ ਤੇਰੀ ਰੱਖਿਆ ਵੀ ਕਰੇਗਾ, ਤੈਨੂੰ ਆਸਰਾ ਵੀ ਦੇਵੇਗਾ। ਗੁਰਵਾਕ ਹੈ:
ਤੂ ਕਾਹੇ ਡੋਲਹਿ ਪ੍ਰਾਣੀਆ
ਤੁਧੁ ਰਾਖੈਗਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰੁ॥
ਜਿਨਿ ਪੈਦਾਇਸਿ ਤੂ ਕੀਆ
ਸੋਈ ਦੇਇ ਆਧਾਰੁ॥
(ਰਾਗੁ ਤਿਲੰਗ ਮਹਲਾ ੫, ਅੰਗ : 724)
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਸੋਮਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ 'ਚ)

-217 ਆਰ, ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ, ਜਲੰਧਰ।

ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਦੌਲਤਪੁਰ (ਜਲੰਧਰ)

ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ-12

1880 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੌਲਤਪੁਰ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸ. ਨੱਥਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਦੁੱਲੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਇਕ ਲੜਕਾ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਉਂ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਗੱਭਰੂ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਹਾਕੇ ਜਦ ਪੰਜਾਬੀ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵੱਲ ਜਾਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਨਾਉਂ ਕਟਵਾ ਲਿਆ ਅਤੇ 1907 ਵਿਚ ਕੈਨੇਡਾ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਉਹ ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਰੋਟੀ-ਰੋਜ਼ੀ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਾਈਚਾਰਕ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈਣ ਲੱਗਾ। 1913 ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਬਣਨ ਪਿੱਛੋਂ ਭਾਈ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਇਸ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਵਲੋਂ ਦੇਸ਼ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਗ਼ਦਰ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਸੱਦੇ ਉੱਤੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਆ ਗਿਆ। ਦੇਸ਼ ਪੁੱਜਣ ਸਾਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਜੂਹਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ 1918 ਤੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਜੂਹਬੰਦ ਰਿਹਾ। ਜੂਹਬੰਦੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਪਿੱਛੋਂ ਭਾਈ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਫਿਰ ਰਾਜਸੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਤਾਂ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਕੇ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸ ਨੇ ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਨਾਉਂ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਹਿ ਉੱਤੇ ਮਹੰਤਾਂ ਵਲੋਂ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਉੱਤੇ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਵਧੀਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਵਾਲੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਨਾਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਅੰਦੋਲਨ ਕਰਨ ਦਾ ਹਾਮੀ ਸੀ। ਇਸ ਮਨੋਰਥ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਹੀ ਵਾਪਸ ਆਏ ਆਪਣੇ ਹਮਖਿਆਲ ਸਾਥੀਆਂ ਭਾਈ ਆਸਾ ਸਿੰਘ ਭੁਕੜੁਦੀ, ਭਾਈ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਸੂੰਢ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਝਿੰਗੜ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣਾ 'ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਜਥਾ' ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਉੱਠ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬੰਗਾ, ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ, ਬਲਾਚੌਰ ਅਤੇ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਾਲ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਈ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਵਰੰਟ ਕੱਢ ਦਿੱਤੇ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਪਤਵਾਸ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। 'ਗ਼ਦਰ' ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਲੋਂ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿਚ ਪਾਏ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੱਬਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ 'ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਦੁਆਬਾ' ਨਾਉਂ ਦਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਇਸ ਮਨੋਰਥ ਵਾਸਤੇ 3 ਜੁਲਾਈ 1922 ਨੂੰ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਖਜ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਮਾਮਲਾ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਉਣ ਜਾ ਰਹੇ ਪਿੰਡ ਬਿਛੌੜੀ ਦੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਰਾਮ ਦਿੱਤਾ ਉਰਫ਼ ਕਾਕੇ ਪਾਸੋਂ 575 ਰੁਪਏ ਖੋਹੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੌ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਸਾਈਕਲੋਸਟਾਈਲ ਮਸ਼ੀਨ ਖਰੀਦ ਕੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਛਾਪਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਅਖ਼ਬਾਰ ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀਆਂ ਦਾ ਬੁਲਾਰਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੌਲਦਾਰ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਗੜਗੱਜ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਜਥੇ ਸਮੇਤ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਗਰਮ ਸੀ, ਇਹ ਪਰਚਾ ਵੇਖ ਕੇ ਏਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਰਲ ਕੇ ਸਾਂਝਾ ਜਥਾ ਬਣਾ ਲਿਆ।
ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਨਾਕਾਮ ਰਹਿਣ ਪਿੱਛੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 30 ਨਵੰਬਰ 1922 ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਲਈ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਦ ਫਿਰ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ ਤਾਂ 8 ਅਗਸਤ 1923 ਦੇ ਐਲਾਨ ਦੁਆਰਾ ਇਨਾਮ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਵਧਾ ਕੇ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪੁਲਸ ਬੱਬਰਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਰਹਿਣ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਕੱਢਦੀ ਸੀ। ਬੱਬਰਾਂ ਨੇ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਨ ਨੂੰ ਪੁਲਸ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਜਦ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬੱਬਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਬੱਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਉਂ ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਛਾਪੇ ਜਾਇਆ ਕਰਨ ਤਾਂ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣਾ ਨਾਉਂ ਲਿਖਵਾਇਆ। 31 ਅਗਸਤ ਅਤੇ 1 ਸਤੰਬਰ 1923 ਨੂੰ ਭਾਈ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਦੌਲਤਪੁਰ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਬਬੇਲੀ ਵਿਚ ਠਹਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਸੂਹ ਮੁਖ਼ਬਰ ਅਨੂਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਫਲਸਰੂਪ ਪੁਲਸ ਨੇ ਵੱਡੇ ਤੜਕੇ ਆ ਕੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। ਜਦ ਬੱਬਰਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਘੇਰੇ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹ ਮੱਲੀ ਖੜ੍ਹੀ ਪੁਲਸ ਟੁਕੜੀ ਉੱਤੇ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਅੱਗੇ ਆਏ ਚੋਅ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤਾਂ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੇ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਪੁਲਸੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ। ਫਲਸਰੂਪ ਦੋ ਬੱਬਰ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੰਡੋਰੀ ਗੰਗਾ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਉਦੇ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹ ਝੁੱਗੀਆਂ - ਚੋਅ ਦੇ ਵਿਚ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪਾ ਗਏ, ਤੀਜਾ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸਰਕੜੇ ਦੀ ਓਟ ਲੈ ਕੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ।
ਬੱਬਰ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਵਿਤਾ ਵੀ ਲਿਖੀ। 'ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਦੋਆਬਾ' ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਬਹੁਤੀ ਕਵਿਤਾ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।

-ਮੋਬਾਈਲ : 094170-49417.

ਸੇਵਾ, ਸਿਮਰਨ ਦੇ ਪੁੰਜ ਸੰਤ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ

15 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਬਰਸੀ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

ਸੰਤ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 1866 ਈ: ਸੰਮਤ 1923 ਬਿਕਰਮੀ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਤਹਿਸੀਲ ਭੱਖਰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੀਆਂਵਾਲੀ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿਖੇ ਸ: ਆਇਆ ਸਿੰਘ ਸਪੜਾ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਆਪ ਧਾਰਮਿਕ ਬਿਰਤੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਆਪ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਭਾਈ ਉਦੇ ਭਾਨ ਤੇ ਭਾਈ ਸਹਾਈ ਰਾਮ ਜੀ ਸਨ। ਆਪ ਨੇ ਸਤੀ ਸੰਤੋਖ ਦਾਸ ਉਦਾਸੀ ਪਾਸੋਂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿੱਦਿਆ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਿਆ। ਆਪ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਜਾਗਣਾ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਪੁੱਜਣਾ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਨੀ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਨਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਨੇਮ ਸੀ।
ਸੰਤ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨੂਰਪੁਰ ਡੇਰੇ 'ਤੇ ਰਹਿ ਕੇ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਸ਼ਬਦ ਹਜ਼ਾਰੇ, ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ, ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਬਾਣੀਆਂ ਕੰਠ ਕੀਤੀਆਂ। ਸੰਤ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਤ ਗਰੀਬ ਦਾਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਮਤ 1980 ਬਿਕਰਮੀ ਸੰਨ 1883 ਈ: ਵਿਚ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਸਤਿਸੰਗ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੰਗਰ ਵਾਸਤੇ, ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਵਾਸਤੇ, ਮੁਸਾਫ਼ਰਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਸਤੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਕਮਰੇ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਏ। ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਵਿਚ ਹਰ ਕੋਨੇ 'ਤੇ ਚਾਰ ਕਮਰੇ ਬਣਾਏ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਾਲੇ ਖੂਹ 'ਤੇ ਮਾਹਲ ਲੌਟੇ ਪਵਾਏ, ਵੱਡੀ ਲੰਮੀ ਨੀਸਾਣ ਬਣਵਾਈ। ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਚੁਬੱਚਾ ਬਣਵਾਇਆ। ਉਸ ਅੱਗੇ ਵੱਡੀਆਂ ਦੋ ਖੇਲਾਂ ਬਣਵਾਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਹਰ ਵੇਲੇ ਪਾਣੀ ਭਰਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਗਊਆਂ, ਭੇਡਾਂ, ਬੱਕਰੀਆਂ ਆਦਿ ਸਭ ਪਸ਼ੂ ਪਾਣੀ ਪੀ ਕੇ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।
ਸੰਤ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਜੋ ਵੀ ਆਉਂਦਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦੇ। ਸੰਤ ਜੀ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ 24 ਘੰਟੇ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਰਾਤ ਦੇ 12 ਵਜੇ ਵੀ ਕੋਈ ਮੁਸਾਫ਼ਰ ਆ ਜਾਏ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਦੀ ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਆਪ ਨੇ ਬੜੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਸਭ ਸੰਗਤ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਸਭ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਇਕਠਾ ਕੀਤਾ। ਅਖੰਡ-ਪਾਠ ਰੱਖੇ ਗਏ। ਲੰਗਰ ਸਭ ਵਾਸਤੇ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਆਪ ਨੇ ਕਈ ਲੜਕੇ-ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਅਨੰਦ-ਰਾਜ ਪਤਾਸਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਆਪ ਸਭ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ 'ਤੇ ਟੇਕ ਰੱਖਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ। ਆਪ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਦਕਾ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਮਿਲਟਰੀ ਦੇ ਟਰੱਕਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਸਰੀ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਗੁਟਕੇ ਆਦਿ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਏ, ਉਥੋਂ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪਾਣੀਪਤ ਆ ਗਏ।
ਸੰਤ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ 31 ਹਾੜ੍ਹ ਸੰਮਤ 2009 ਬਿਕਰਮੀ, 15 ਜੁਲਾਈ ਸੰਨ 1952 ਈ: ਨੂੰ 86 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਬਤੀਤ ਕਰਕੇ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣਦੇ-ਸੁਣਦੇ ਪੰਜ ਭੂਤਕ ਸਰੀਰ ਛੱਡ ਕੇ ਗੁਰਪੁਰੀ ਪਿਆਨਾ ਕਰ ਗਏ।

#1138/63-ਏ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਨਗਰ, ਗਲੀ ਨੰ: 1, ਚੰਡੀਗੜਵ ਰੋਡ, ਜਮਾਲਪੁਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ।
E-mail : karnailsinghma@gmail.com