ਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

ਧੰਨੁ ਧੰਨੁ ਰਾਮਦਾਸ ਗੁਰੁ...

ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਨੀ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਚੌਥੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਜੀਵਨ ਸੇਵਾ, ਪ੍ਰੇਮਾ-ਭਗਤੀ ਤੇ ਸਦਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਆਤਮਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੌਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਭਾਵ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪੱਖ ਨੂੰ ਸਾਰਥਿਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜੁਗਤਿ ਸਮਝਾਈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਨੂੰ ਭਾਈ ਸੱਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਡ ਜੀ ਨੇ ਪਾਵਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ਰਾਮਕਲੀ ਵਾਰ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ-
ਧੰਨੁ ਧੰਨੁ ਰਾਮਦਾਸ ਗੁਰੁ
ਜਿਨਿ ਸਿਰਿਆ ਤਿਨੈ ਸਵਾਰਿਆ॥
ਪੂਰੀ ਹੋਈ ਕਰਾਮਾਤਿ
ਆਪਿ ਸਿਰਜਣਹਾਰੈ ਧਾਰਿਆ॥
ਸਿਖੀ ਅਤੈ ਸੰਗਤੀ
ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਕਰਿ ਨਮਸਕਾਰਿਆ॥
ਅਟਲੁ ਅਥਾਹੁ ਅਤੋਲੁ
ਤੂ ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਰਾਵਾਰਿਆ॥ (ਪੰਨਾ 968)
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਧਾਰਨ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਤੇ ਸੱਚੇ ਸਿਦਕ ਕਰਕੇ ਗੁਰਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਏ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁੱਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕਾਂ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਸੰਨ 1534 ਵਿਚ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ। ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ 'ਜੇਠਾ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਾਰੰਭਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਪ ਜੀ 'ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ' ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਸਾਥ ਛੱਡ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੂੰ ਪਿਆਰੇ ਹੋ ਗਏ। ਪਰਿਵਾਰਕ ਨਿਰਬਾਹ ਲਈ ਆਪ ਨੂੰ ਘੁੰਗਣੀਆਂ ਵੇਚਣੀਆਂ ਪਈਆਂ। ਇਤਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਨਾਨੀ ਆਪ ਨੂੰ ਬਾਸਰਕੇ ਲੈ ਆਏ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਤਾਂਘ ਸਦਕਾ ਆਪ ਬਾਸਰਕੇ ਗਿੱਲਾਂ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਆ ਗਏ। ਆਪ ਦੀ ਨਿਮਰਤਾ, ਸੇਵਾ-ਸਿਮਰਨ, ਕਿਰਤ ਅਤੇ ਨੇਕ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਜੀ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦਾ ਦਾਮਾਦ ਬਣ ਕੇ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਲੋਕ-ਲਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਤਤਪਰ ਰਹੇ। ਇਕ ਵਾਰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਆਏ ਸ਼ਰੀਕੇ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਮਿਹਣਾ ਵੀ ਮਾਰਿਆ। ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਵਾਕਿਆਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਹੇਠ ਬਾਉਲੀ ਦੀ ਕਾਰ ਵਿਚ ਤਨੋਂ-ਮਨੋਂ ਖੁੱਭੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸ਼ਰੀਕੇ ਵਾਲੇ ਸ੍ਰੀ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਆਏ। ਆਪ ਨੂੰ ਟੋਕਰੀ ਢੋਂਦੇ ਅਤੇ ਬਸਤਰ ਚਿੱਕੜ ਨਾਲ ਲਿੱਬੜੇ ਹੋਏ ਵੇਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੁਰਾ ਮਨਾਇਆ। ਜਦੋਂ ਗੱਲ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਆ ਗਏ। ਤੀਸਰੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲਿਆ, 'ਇਹ ਚਿੱਕੜ ਨਹੀਂ ਵਡਿਆਈ ਦਾ ਕੇਸਰ ਤੇ ਗੁਲਾਲ ਹੈ। ਸਿਰ 'ਤੇ ਆਮ ਟੋਕਰੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛਤਰ ਝੂਲਣ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੈ।'
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਸਦਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਆਪ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ। ਗੁਰਗੱਦੀ 'ਤੇ ਸੁਭਾਇਮਾਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਬੁਲੰਦੀ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਲਈ ਅਨੇਕਾਂ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਚੁਫੇਰੇ ਫੈਲੀ। ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਇਕ ਅਹਿਮ ਕਾਰਜ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਤੀਸਰੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਇਥੇ ਆਏ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਖੁਦਵਾਈ ਆਰੰਭ ਕਰਵਾਈ। ਇਹ ਸਰੋਵਰ ਸੰਤੋਖਸਰ ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਆਪ ਨੇ ਨਗਰ 'ਗੁਰੂ ਕਾ ਚੱਕ' ਵਸਾਇਆ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 'ਰਾਮਦਾਸਪੁਰ/ਚੱਕ ਰਾਮਦਾਸ' ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ 'ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ' ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਨੇ ਇਥੇ ਵਸਣ ਲਈ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। ਇਸ ਨਗਰ ਨੂੰ ਆਬਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁਨਰਾਂ ਦੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇਥੇ ਵਸਾਇਆ। ਇਤਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ 52 ਕਿੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਲੋਕ ਸਨ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਵਲੋਂ ਵਸਾਇਆ ਇਹ ਨਗਰ ਮਨੁੱਖੀ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਭਰਾਤਰੀ ਭਾਵ ਦੀ ਇਕ ਮਿਸਾਲ ਬਣਿਆ। ਆਪ ਨੇ ਇਥੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵਸਾਏ ਸਨ। 'ਮਸੰਦ' ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਆਰੰਭ ਵੀ ਆਪ ਦਾ ਇਕ ਅਹਿਮ ਫੈਸਲਾ ਸੀ। ਮਸੰਦਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ-ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਮਸੰਦ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਉਹ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸਨ, ਜੋ ਸੰਗਤਾਂ ਤੋਂ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਲਈ ਭੇਟਾ ਇਕੱਠੀ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਲਈ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੱਕਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵਲੋਂ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ ਗਈ ਲੰਗਰ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਨ ਵਿਚ ਵੀ ਆਪ ਦਾ ਵਡਮੁੱਲਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ।
ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਅਮੁੱਲ ਤੇ ਵੱਡਾ ਭੰਡਾਰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬਾਣੀ ਮਨੁੱਖ ਮਾਤਰ ਲਈ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਤੇ ਆਤਮਿਕ ਅਨੰਦ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਮਾਤਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਚੰਗੇ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ ਲਈ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸੁਖਦਾਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅੰਦਰ ਲਿਖਦੇ ਹਨ-
ਗੁਰ ਉਚਰੈਂ ਬਾਨੀ ਅਮ੍ਰਤ ਸਾਂਨੀ
ਬੇਦ ਅਧਕਾਨੀ ਸੁਖਦਾਨੀ।
ਜੋ ਸੁਨ ਨਰ ਨਾਰੀ ਕਟੈਂ ਬਿਕਾਰੀ
ਲਹਿ ਫਲ ਚਾਰੀ ਮੁਦ ਖਾਨੀ। (ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼)
ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਪਾਵਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਮੌਕੇ ਮੇਰੀ ਸਮੂਹ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਹੈ ਕਿ ਆਓ ਆਪਾਂ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਹਾਨ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਨਿਮਰਤਾ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸਿਮਰਨ ਦੇ ਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਵਹਾਰਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਈਏ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਸੁਨੇਹੇ ਦਾ ਸਹੀ ਬੋਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਅਮਲ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹੋਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਯਕੀਨਨ ਸਾਡੀ ਜੀਵਨ ਯਾਤਰਾ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

-ਪ੍ਰਧਾਨ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ।

ਖ਼ਬਰ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰੋ

ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸਰੂਪ

ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਨਾ ਤਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਚਿੰਤਨ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਹਰ ਜੀਵ ਅਤੇ ਹਰ ਵਸਤ ਦਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਸਿਰਜਿਆ। ਆਪਣੀ ਅਮਰ ਬਾਣੀ ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ :
ਥਾਪਿਆ ਨ ਜਾਇ ਕੀਤਾ ਨ ਹੋਇ॥
ਆਪੇ ਆਪਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਸੋਇ॥ (ਅੰਗ 2)
ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਹਰ ਜੀਵ ਅਤੇ ਹਰ ਵਸਤ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਉਹ ਸਰਬ-ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ, ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਸਰਬ-ਗਿਆਤਾ ਹੈ ਪਰ ਮਨੁੱਖ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣਨ ਵਿਚ ਅਸਮਰੱਥ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਰਿਹਾ, ਮਨੁੱਖ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਤਿਲ-ਮਾਤਰ ਉਪਮਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਹੀ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਕੁੱਲ 21 ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਏ ਗਏ 'ਮੂਲ-ਮੰਤਰ' ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਜੋ ਸਰੂਪ ਚਿਤਵਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ :
ੴ ਸਤਿਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ॥
ੴ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ੴ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਹਰ ਸਿੱਖ ਦੁਆਰਾ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਬਾਰੇ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਸੰਕਲਪ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੁਆਲੇ ਸਮੁੱਚਾ ਸਿੱਖ ਚਿੰਤਨ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਟੀਕਾਕਾਰ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਲਿਖਦੇ ਹਨ : ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਹਨ-ਗੁਰਮੁਖੀ ਦਾ ਅੰਕ ਇਕ (੧); ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੱਖਰ 'ੳ' ਜੋ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਮੂੰਹ ਵਾਲਾ 'ਓ' ਹੈ; ਅਤੇ ਕਾਰ ()। ਅੰਕ '੧' ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਇਕ ਹੋਣ ਦਾ ਬੋਧਕ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਮੁੂੰਹ ਵਾਲਾ 'ਓ' ਓਅੰ ਦਾ ਬੋਧਕ ਹੈ।
ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਅਨੁਸਾਰ 'ਓਅੰ' ਸਭ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਰਤਾਰ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜਦ 'ਓਅੰ ਨਮ', 'ਓਅੰ ਨਮਹ' ਜਾਂ 'ਓਅੰਨਮੋ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਭਾਵ ਸਭ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ੳ ਅ ਮ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਮੰਨ ਕੇ 'ਓਅੰ' ਨੂੰ ਤਿੰਨੋਂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਕਲਪਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਿੰਦੂ ਪੰਚਾਕਸ਼ਰ ਮੰਤਰ ਓਮ ਨਮੋ ਸ਼ਿਵਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ। ਪਰ ਗੁਰਮਤ ਵਿਚ ਇਸ ਅੱਗੇ ਅੰਕ ਇਕ '੧' ਲਿਖ ਕੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਰੱਖਿਅਕ ਕਰਤਾਰ ਇਕ ਹੀ ਹੈ। ਕਾਰ () ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਇਕ ਪਿਛੇਤਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ 'ਇਕ-ਰਸ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਨਾ ਆਵੇ' ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ੴ ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਣ 'ਇਕ ਓਅੰਕਾਰ' ਹੈ, ਏਕਮਕਾਰ ਨਹੀਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹਰ ਥਾਂ ਇਕ-ਰਸ ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਭੂਦਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਮੋਢੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਰਵੋਦਿਆ ਨੇਤਾ ਵਿਨੋਵਾ ਭਾਬੇ ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਦੇ ਹਨ-ੴ ਇਕ ਨਾਦਾਤਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਨਾਦ-ਰੂਪੀ ਧੁਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਚਿੰਤਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਓਅੰਕਾਰ ਨੂੰ ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਸਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਪਨਿਸ਼ਦ ਅਤੇ ਗੀਤਾ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸੇ ਦਾ ਹੀ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਆਧਾਰ ਲੈ ਕੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਵਿਚਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਨਵੀਨਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਅਰਥ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਹਨ।
ਵਿਦਵਾਨ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਮੂੰਹ ਵਾਲੇ 'ਓ' ਅਤੇ ਇਸ ਅੱਗੇ ਲੱਗੀ ਕਾਰ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਕਾਇਨਾਤ ਦੀ ਹਰ ਦਿਖਾਈ ਜਾਂ ਨਾ-ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ੈਅ ਇਸ ਅੰਦਰ ਸਮਾਈ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ੴ ਜਿੱਥੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸੂਚਕ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਇਹ ਸਾਰੀ ਕਾਇਨਾਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਲਾਵੇ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਸਮੂਹ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਰੱਖਿਅਕ ਹੋਣ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਵੀ ਬਣਦਾ ਹੈ।
ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ
ਪਰਮਾਤਮਾ ਇਕ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਸੱਚਾ ਅਰਥਾਤ ਸਦੀਵੀ ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਇਕ-ਰਸ ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਉਹ ਭੈਅ ਅਤੇ ਵੈਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੈ। ਉਹ ਕਾਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਉਸ ਉੱਪਰ ਨਾ ਤਾਂ ਸਮੇਂ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਲ (ਮੌਤ) ਛੂਹ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜੂਨਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਉਹ ਨਾ ਜੰਮਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਮਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਹੀ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਉਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਕਤੀ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਸਿਰਜਿਆ ਗਿਆ। ਅਜਿਹੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੱਚੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਅਤੇ ਮਿਹਰ ਸਦਕਾ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਹੀ ਅੰਕਿਤ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਰੂਪੀ ਸਲੋਕ ਵਿਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸਰੂਪ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਆਦਿ ਕਾਲ ਅਰਥਾਤ ਜਗਤ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਉਹ ਹਰ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੁਣ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਰਹੇਗਾ (ਆਦਿ ਸਚੁ ਜੁਗਾਦਿ ਸਚੁ ਹੈ ਭੀ ਸਚੁ ਨਾਨਕ ਹੋਸੀ ਭੀ ਸਚੁ)।
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਂਅ ਅਤੇ ਰੂਪ
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਰਮਾਤਮਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਸ ਲਈ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਂਅ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਹਰੀ, ਰਾਮ, ਪ੍ਰਭੂ, ਗੋਪਾਲ, ਪਰਮਾਤਮਾ, ਕਰਤਾ, ਠਾਕੁਰ, ਦਾਤਾ, ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਰ, ਨਾਰਾਇਣ, ਅੰਤਰਜਾਮੀ, ਮੁਰਾਰੀ, ਜਗਦੀਸ਼, ਸਤਿਨਾਮ, ਅੱਲ੍ਹਾ, ਮੋਹਨ, ਭਗਵਾਨ, ਨਿਰੰਕਾਰ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ (8000 ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਵਾਰ) ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਹਰੀ ਜਾਂ ਹਰਿ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਰਾਮ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ 2500 ਦੇ ਕਰੀਬ ਵਾਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪਰਮਾਤਮਾ ਰੂਪੀ ਸਰਬ-ਉੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਆਦਿ, ਅਨੀਲ (ਸ਼ੁੱਧ, ਪਵਿੱਤਰ), ਅਨਾਹਦ (ਰੂਹਾਨੀ ਨਾਦ), ਅਗਮ (ਅਪਹੁੰਚ), ਅਗੋਚਰ, ਅਨੂਪ (ਜਿਸ ਦੀ ਉਪਮਾ ਕਰਨੀ ਸੰਭਵ ਨਾ ਹੋਵੇ), ਅਪਾਰ, ਬੇਅੰਤ, ਅਕਾਲ, ਅਜੂਨੀ, ਸੈਭੰ, ਨਿਰਭਉ, ਨਿਰਵੈਰ, ਪਾਤਸ਼ਾਹਾਂ ਦਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਦਾਤਾ, ਦਾਤਾਰ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਹ ਇਸ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਕਣ-ਕਣ ਵਿਚ ਸਮਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਵਾਨ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣਾ ਜਾਂ ਸਮਝਣਾ ਮਨੁੱਖੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਅਹਿਸਾਸਿਆ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਰਤਾ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਕਰਤਾਰ ਵੀ ਹੈ, ਦਾਤਾ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਾਤਾਰ ਵੀ ਹੈ, ਰਹਿਮਵਾਨ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਖ਼ਸ਼ਣਹਾਰ ਵੀ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਕੁਝ ਕਹੇ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਨਾ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ, ਨਾ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਸਰੂਪ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਨਿਬੇੜਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ:
ਚੱਕ੍ਰ ਚਿਹਨ ਅਰੁ ਬਰਨ ਜਾਤਿ ਅਰੁ ਪਾਤਿ ਨਹਿਨ ਜਿਹ॥
ਰੂਪ ਰੰਗ ਅਰੁ ਰੇਖ ਭੇਖ ਕੋਊ ਕਹਿ ਨ ਸਕਤ ਕਿਹ॥
ਅਚਲ ਮੂਰਤਿ ਅਨਭਉ ਪ੍ਰਕਾਸ ਅਮਿਤੋਜਿ ਕਹਿੱਜੈ॥
ਕੋਟਿ ਇੰਦ੍ਰ ਇੰਦ੍ਰਾਣਿ ਸਾਹੁ ਸਾਹਾਣਿ ਗਣਿਜੈ॥
ਤ੍ਰਿਭਵਨ ਮਹੀਪ ਸੁਰ ਨਰ ਅਸੁਰ ਨੇਤਿ ਨੇਤਿ ਬਨ ਤ੍ਰਿਣ ਕਹਤ॥
ਤਵ ਸਰਬ ਨਾਮ ਕਥੈ ਕਵਨ ਕਰਮ ਨਾਮ ਬਰਨਤ ਸੁਮਤਿ॥
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ 'ਸੋ ਦਰ' ਵਿਚ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਲੱਖ ਯਤਨ ਕਰਨ 'ਤੇ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਤਿਲ ਮਾਤਰ ਵਡਿਆਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ-
ਵਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ
ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰਾ॥
ਕੋਇ ਨਾ ਜਾਣੈ ਤੇਰਾ ਕੇਤਾ ਕੇਵਡੁ ਚੀਰਾ॥ ਰਹਾਉ॥
ਸਭ ਸੁਰਤੀ ਮਿਲਿ ਸੁਰਤਿ ਕਮਾਈ॥
ਸਭ ਕੀਮਤਿ ਮਿਲਿ ਕੀਮਤਿ ਪਾਈ॥
ਗਿਆਨੀ ਧਿਆਨੀ ਗੁਰ ਗੁਰਹਾਈ॥
ਕਹਣੁ ਨਾ ਜਾਈ ਤੇਰੀ ਤਿਲੁ ਵਡਿਆਈ॥
(ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਅੰਗ 9)
ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਹ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਏਨਾ ਵਿਸ਼ਾਲ, ਗਹਿਰਾ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਮੁੰਦਰ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਇਹ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਚੀਰਾ ਅਰਥਾਤ ਪਸਾਰਾ ਜਾਂ ਵਿਸਥਾਰ ਕਿੰਨਾ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕੇਵਲ ਇਕ ਹੀ ਗੱਲ ਯਕੀਨ ਨਾਲ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਹ ਹੈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਰਾਗ ਧਨਾਸਰੀ ਵਿਚ ਉਚਾਰੀ ਗਈ ਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਇਹ ਤੁਕਾਂ-
ਸਭ ਮਹਿ ਜੋਤਿ ਜੋਤਿ ਹੈ ਸੋਇ॥
ਤਿਸ ਦੈ ਚਾਨਣ ਸਭ ਮਹਿ ਚਾਨਣ ਹੋਇ॥
(ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਅੰਗ 13)
ਉਹ ਇਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਉਸ ਦਾ ਪਸਾਰਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਰੂਪ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਅਣਗਿਣਤ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪੁਕਾਰ ਰਹੇ ਹਨ :
ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਅਨੇਕਾ ਰੂਪ ਅਨੰਤਾ
ਕਹਣੁ ਨਾ ਜਾਹੀ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਕੇਤੇ॥
(ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ-ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਅੰਗ 358)
ਅੰਤ ਵਿਚ ਇਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸਰੂਪ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਮੂਲ-ਮੰਤਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਆਪਣਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਉਹ ਇਕ ਹੈ, ਸਾਡਾ ਸਭ ਦਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਤਪਾਲਕ ਹੈ ਪਰ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦੇ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਕੋਈ ਲੜਾਈ-ਝਗੜਾ ਕਰਨਾ ਕੇਵਲ ਅਗਿਆਨਤਾ ਅਤੇ ਮੂਰਖਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਸਮਾਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਿਰਜਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਜਾਂ ਨਫ਼ਰਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਆਪਣੇ ਹੀ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਨਾਲ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਜਾਂ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਨਾ। ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਸ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਉਹ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ।

-(ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ)
292, ਸੋਹਜ ਵਿਲਾ, ਹਮਾਯੂੰਪੁਰ, ਸਰਹਿੰਦ (ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ)। ਮੋਬਾ: 98155-01381

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਬਾਬਸਰ, ਭਰੋਆਣਾ

ਰਬਾਬ ਦਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਡਾਢਾ ਗਹਿਰਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਉਤਰਦੀ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਆਖਦੇ, 'ਮਰਦਾਨਿਆਂ ਰਬਾਬ ਵਜਾਇ, ਬਾਣੀ ਆਈ ਆ'। ਮਰਦਾਨੇ ਦੀ ਰਬਾਬ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਇਕ ਅਲੌਕਿਕ ਸੰਗੀਤਕ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜ ਦਿੰਦੇ। ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਗੈਬੀ ਰੱਬੀ ਦਾਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਨ। ਐਸਾ ਠਾਟ ਬੱਝਦਾ ਜੋ ਸੁਣਦਾ, ਨਿਹਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਕਲਯੁੱਗ ਦਾ ਪਹਿਰਾ ਟਲ ਜਾਂਦਾ, ਮਨਾਂ ਦੀ ਕਾਲਖ ਧੋ ਹੋ ਜਾਂਦੀ। ਸੱਜਣ ਠੱਗ ਵਰਗਿਆਂ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੱਜਣਤਾਈ ਬੁਰਾਈ ਨੂੰ ਪਿਛਾਂਹ ਧਕੇਲ ਦਿੰਦੀ। ਕੌਡੇ ਰਾਖਸ਼ ਦੀ ਚੰਡਾਲ ਬਿਰਤੀ ਵੀ ਸੋਚੀਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਾ ਦੋਵੇਂ ਇਕੋ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਨ। ਮਰਦਾਨਾ ਮਿਰਾਸੀ ਜਾਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂਅ ਮੀਰ ਬਾਦਰਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਂਅ ਸੀ ਮਾਈ ਲੱਖੋ। ਇਥੇ ਜਾਣ ਲੈਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਮਿਰਾਸੀ ਭਾਵੇਂ ਛੋਟੀ ਜਾਤ ਗਿਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਮਿਰਾਸੀਆਂ ਵਿਚ ਮੀਰ ਮਿਰਾਸੀ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚ ਉੱਚਾ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਮੀਰ ਸਨਮਾਨ-ਸੂਚਿਤ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਮੀਰ-ਮਿਰਾਸੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਆਪਣੇ ਜਜਮਾਨਾਂ ਦੀ ਸਿਫਤ ਸਲਾਹ ਵਿਚ ਗਾਉਣਾ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੰਸਾਵਲੀ ਦਾ ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਬੰਸਾਵਲੀ ਦੀਆਂ ਸਿਫਤਾਂ ਉਚਾਰਨੀਆਂ। ਮੌਕੇ-ਬ-ਮੌਕੇ ਆਪ ਦੇ ਜਜਮਾਨਾਂ ਦੀ ਟਹਿਲ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ।
ਮਰਦਾਨਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਕੋਈ 9-10 ਸਾਲ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਸੋਹਣਾ ਗਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਾਜੇ, ਗਾਜੇ ਤੋਂ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਾਨਿਆਂ ਦਾ ਇਕ ਸਾਜ਼ ਬਣਾ ਕੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ: ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਨਿਆਵੀ ਜਜਮਾਨਾਂ ਦੀ ਕਸੀਦੇ ਗਾਉਣ ਨਾਲੋਂ ਉਸ ਸੱਚੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਇਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਜੋ ਸਭ ਦਾ ਮਾਲਕ-ਖਾਲਕ ਹੈ। ਸਿੱਧਾ ਉਸ ਦਾਤੇ ਤੋਂ ਮੰਗੀਏ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਮੰਗਦੇ ਨੇ। ਮਰਦਾਨੇ ਦੇ ਗੱਲ ਖਾਨੇ ਪਈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਬੀਰ, ਤਰਲੋਚਨ, ਰਵਿਦਾਸ, ਧੰਨੇ ਅਤੇ ਬੈਣੀ ਦੇ ਦੋਹੇ ਗਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵੀ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੁੱਬ ਕੇ ਗਾਉਂਦਾ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਰਬਾਬ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰਾ ਸਾਜ਼ ਸੀ। ਅਫਗਾਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਇਹ ਸਾਜ਼ 12ਵੀਂ-13ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਕਬੂਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮਰਦਾਨਾ ਰਬਾਬ-ਨੁਮਾ ਸਾਜ਼ ਵਜਾਉਣ ਵਿਚ ਪ੍ਰਪੱਕ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਅਲਾਹੀ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋਈ ਗਿਆ। ਮਰਦਾਨੇ ਅਤੇ ਰਬਾਬ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਮਾਨੋਂ ਰੂਹ-ਕਲਬੂਤ ਵਰਗਾ ਬਣਦਾ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਇੰਜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗਾ, ਜਿਵੇਂ ਅਨਹਦ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਰਬਾਬ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ-
ਰਬਾਬ ਪਖਾਵਜ ਤਾਲ ਘੁੰਗਰੂ ਅਨਹਦ ਸਬਦ ਵਜਾਵੈ।
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਵੀ ਮਰਦਾਨੇ ਅਤੇ ਰਬਾਬ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਸੰਬੰਧ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ-
ਭਲਾ ਰਬਾਬ ਵਜਾਇੰਦਾ ਮਜਲਿਸ ਮਰਦਾਨਾ ਮੀਰਾਸੀ।
ਮਰਦਾਨਾ ਰਬਾਬ ਵਜਾਉਣ ਵਿਚ ਕਿੰਨਾ ਪਰਵੀਨ ਸੀ, ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ 19 ਰਾਗਾਂ ਵਿਚ ਗਾਈ ਹੋਈ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਉਹ ਸੰਗੀਤ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਦੋਂ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਪਹੁੰਚੇ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਨਿਸ਼ਚੈ ਨਾਲ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਇਹ ਯਕੀਨਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਦਾਸੀਆਂ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ 35 ਕੁ ਸਾਲ ਸੀ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੱਕਾ ਸਾਥੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਆਪਣਾ ਸੁਨੇਹਾ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਫਲਸਫੇ ਨੂੰ ਅਤਿ ਸੋਹਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾ ਵਿਚ ਉਤਾਰ ਕੇ, ਗਾਇਨ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਵਣ ਕਰਾਉਣਾ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਕੀਰਤੀ ਦਾ ਅਮਲ ਇਕ ਸਵੈ-ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਅਨੰਦ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਲਈ ਚੱਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਇਕ-ਦੋ ਵਧੀਆ ਰਬਾਬਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਸਬਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਥੇ 32 ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਬਾਜ਼ਾਰ 'ਬਜ਼ਾਰ ਨਗਮਾਂ-ਸਾਜ਼ਾਂ' ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਇੱਥੋਂ ਲਿਆਂਦੀ ਰਬਾਬ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਾ ਆਈ। ਭਾਈ ਬਾਲੇ ਵਾਲੀ ਜਨਮ-ਸਾਖੀ ਅਨੁਸਾਰ, 'ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਆਖਿਆ ਮਰਦਾਨਾ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਗਿਰਾਓ ਜਟ ਦਾ ਹੈਈ। ਦੁਹਾਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚ। ਗਿਰਾਓ ਦਾ ਨਾਂ ਆਸਿਕਪੁਰ ਹੈ। ਉਸ ਵਿਚਿ ਏਕ ਰਬਾਬੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹਈ। ਨਾਉ ਉਸਦਾ ਫਿਰੰਦਾ ਹਿੰਦੂ ਸੱਦਦੇ ਹੈਨਿ। ਅਤੇ ਨਾਲੇ ਫੇਰੂ ਭੀ ਸਦੀਂਦਾ ਹੈਣ। ਤੂ ਉਥੇ ਜਾਇਕੇ ਸਾਡਾ ਨਾਉ ਲਏ...।'
ਸੁਆਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋ ਨਦੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਆਸਿਕਪੁਰ ਕਿਹੜਾ ਹੋਵੇਗਾ? ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਵਿਚ ਕਾਲੀ ਵੇਈਂ ਲਈ ਲਫਜ਼ 'ਦਰਿਆਓ' ਜਾਂ 'ਵੇਈਂ' ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਇਥੇ ਦੋ ਨਦੀਆਂ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜਾਣਕਾਰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਤਲੁਜ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਵਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਸ਼ਾਇਦ ਘੱਗਰ ਵਿਚ ਹੀ ਵਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਦੋ ਨਦੀਆਂ ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਵੇਂਈਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਆਸਿਕਪੁਰ ਨਾਂਅ ਦਾ ਕੋਈ ਪਿੰਡ ਨਹੀਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਨਾਂਅ ਦਾ ਕੋਈ ਬੇ-ਚਿਰਾਗ ਪਿੰਡ ਮਾਲ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹਾਂ ਸਥਿਤੀ ਤਕਰੀਬਨ ਭਰੋਆਣਾ ਵਾਲੀ ਹੀ ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਭਾਈ ਫਰਿੰਦਾ ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਨ ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂਅ ਤੋਂ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਅਲਮਸਤ ਬੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਰਬਾਬ ਵਜਾਉਂਦੇ ਭਰਮਣ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਇਹੀ ਵਜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਫਰਿੰਦੇ ਨੂੰ ਲੱਭਦਿਆਂ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਕਈ ਦਿਨ ਲੱਗ ਗਏ। ਜਦ ਉਹ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਭਾਈ ਫਰਿੰਦਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂਅ ਸੁਣ ਕੇ ਨਿਹਾਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਖੁਦ ਰਬਾਬ ਸੁਗਾਤ ਵਜੋਂ ਭੇਟ ਕਰਨ ਲਈ ਮਰਦਾਨੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪਿਆ। ਖੁਦ ਆ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਕਿਸਮ ਦੀ ਰਬਾਬ ਭੇਟ ਕੀਤੀ। ਰਬਾਬ ਇੰਨੀ ਸੁਰੀਲੀ ਸੀ ਕਿ ਜਦ ਮਰਦਾਨੇ ਵਜਾਈ ਤਾਂ ਇਲਾਹੀ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜਿਆ ਗਿਆ। ਸਭ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀ ਮੋਹੇ ਗਏ-
ਤਰਵਰ ਤੇ ਰਸ ਨਿਚਰਨ ਲਾਗਯੋ
ਵਿਸਰਾ ਸਭਨ ਅਪਾਨਾ
ਇਹ ਰਬਾਬ 'ਚੜਿਆ ਸੋਧਣਿ ਧਰਤ ਲੋਕਾਈ' ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਵਿਚ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣੀ ਅਤੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ-ਦੇਸ਼ਾਂਤਰਾਂ ਵਿਚ ਭਰਮਣ ਕਰਦੀ ਰਹੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਭਾਈ ਫਰਿੰਦੇ ਨਾਂਅ ਵੀ ਅਮਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਰਬਾਬੀ ਭਾਈ ਫਰਿੰਦੇ ਦੇ ਖਾਨਦਾਨ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਬਾਬੀ ਭਾਈ ਅਮਰ ਬਖਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਅੱਗੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਭਾਈ ਮਹਿਬੂਬ ਅਲੀ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਕ ਹੋਏ ਹਨ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਬਾਬਸਰ ਭਰੋਆਣਾ ਭਾਈ ਬਾਲੇ ਦੀ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਵਿਚ ਆਈ ਰਬਾਬ ਸਬੰਧੀ ਸਾਖੀ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

-ਨਡਾਲਾ (ਕਪੂਰਥਲਾ)। ਮੋਬਾ: 97798-53245

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

ਧੰਨੁ ਧੰਨੁ ਰਾਮਦਾਸ ਗੁਰੁ

ਸਭ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਧਾਈਆਂ ਪੁਰਬ ਮਹਾਨ ਦੀਆਂ,
ਖੁਸ਼ਬੂਆਂ ਆਈਆਂ ਸੋਢੀ ਸੁਲਤਾਨ ਦੀਆਂ।
ਸੁਧਾ ਸਰੋਵਰ ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਵਿਚ ਝੂਮ ਰਿਹਾ,
ਕੁਦਰਤ ਘੋੜੀਆਂ ਗਾਈਆਂ ਤੇਰੀ ਸ਼ਾਨ ਦੀਆਂ।
ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਵਕਤ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ ਸਰਦਲ 'ਤੇ,
ਦਰ 'ਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਆਈਆਂ ਕੁੱਲ ਜਹਾਨ ਦੀਆਂ।
ਹਰਿਮੰਦਰ ਨੂੰ ਕਰਨ ਸਲਾਮਾਂ ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ,
ਵੱਡੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਤੇਰੇ ਅਸਥਾਨ ਦੀਆਂ।
ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਹੈ ਕੰਬਣੀ ਅਰਸ਼ੀ ਛੋਹਾਂ ਦੀ,
ਅੱਖੀਆਂ ਭਰ-ਭਰ ਆਈਆਂ ਨੇ ਅਸਮਾਨ ਦੀਆਂ।
ਹੰਸਾਂ ਨੇ ਚੁਗ ਮੋਤੀ ਤੇਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ,
ਉੱਡ-ਉੱਡ ਝੁੰਮਰਾਂ ਪਾਈਆਂ ਨੇ ਗੁਣਗਾਨ ਦੀਆਂ।
ਤੀਹ ਰਾਗਾਂ ਵਿਚ ਬਾਣੀ ਰਚੀ ਵੈਰਾਗਮਈ,
ਅਰਸ਼ੀ ਰਮਜ਼ਾਂ ਪਾਈਆਂ ਗਿਆਨ ਧਿਆਨ ਦੀਆਂ।
ਦੁਖਭੰਜਨ ਤੀਰਥ ਰਚ ਕੇ ਪੀੜਾਂ ਹਰੀਆਂ,
ਕੀ ਰੀਸਾਂ ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੀਆਂ।
ਹੁਕਮ, ਰਜ਼ਾ, ਸੇਵਾ ਦੀ ਜਾਚ ਸਿਖਾਈ ਤੂੰ,
ਘਰ-ਘਰ ਬਾਤਾਂ ਪੈਣ ਤੇਰੇ ਅਹਿਸਾਨ ਦੀਆਂ।
ਹਰ ਇਕ ਹਿਰਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਤਖ਼ਤ ਤੇਰਾ,
ਪੌਣਾਂ ਵਿਚ ਮਹਿਕਾਂ ਤੇਰੇ ਸਨਮਾਨ ਦੀਆਂ।
ਭੋਲੇ ਸੁੱਚੇ ਜਜ਼ਬੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰੀਂ,
ਇਹ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀਆਂ ਤੈਨੂੰ ਦਿਲਜਾਨ ਦੀਆਂ।

-ਡਾ: ਸਰਬਜੀਤ ਕੌਰ ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ

ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚਲੇ ਸਮਾਰਕ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ 24 ਸਤੰਬਰੇ ਦਾ ਧਰਮ
ਤੇ ਵਿਰਸਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਮਾਰਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਜਨਰਲ ਆਰ. ਈ. ਐਚ. ਡਾਇਰ ਨੇ ਇਸ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਭੂਮੀ 'ਤੇ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1919 ਨੂੰ ਬੇਦੋਸ਼ੇ ਅਤੇ ਨਿਹੱਥੇ ਲੋਕਾਂ 'ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਵਾਧੀਨਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵੇਂ ਅਧਿਆਇ ਨੂੰ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਵਰ੍ਹੇ ਬਾਅਦ ਤੱਕ ਵੀ ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਅਪ੍ਰੈਲ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਫ਼ਤੇ ਨੂੰ 'ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਫ਼ਤੇ' ਵਜੋਂ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਕਾਇਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਪ੍ਰਥਾ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
13 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੈਂਕੜੇ ਦੇਸ਼-ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਕਾਂਡ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੈਨਾਨੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ 'ਚੋਂ ਵੱਡੀ ਸੰਖਿਆ 'ਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਹੋਰ ਯਾਤਰੂ ਇੱਥੇ ਵੀ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰ ਪੁੱਜਦੇ ਹਨ।
ਗੋਲ ਬਾਗ਼ (ਐਚੀਸਨ ਪਾਰਕ)
ਗੋਲ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ ਵਕੀਲ ਦਾ ਬਾਗ਼ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਗੋਲ ਬਾਗ਼ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਐਚੀਸਨ ਪਾਰਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਨਾਂਅ ਸੰਨ 1882 'ਚ ਸਰ ਚਾਰਲਸ ਐਚੀਸਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੈਫ਼ਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਬਾਗ਼ ਗੁਲਾਈ ਵਿਚ ਬਣਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਗੋਲ ਬਾਗ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਦਸੰਬਰ, 1919 ਵਿਚ ਗੋਲ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਅਖਿਲ ਭਾਰਤੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਇਜਲਾਸ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੋਲ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਸਿਖਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਉਸ ਇਜਲਾਸ ਵਿਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ, ਲੋਕ ਮਾਨਯ ਤਿਲਕ, ਬਿਪਨ ਚੰਦਰਪਾਲ, ਸੀ.ਆਰ. ਦਾਸ, ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਮਾਲਵੀਆ, ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ, ਪੰਡਿਤ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਏਨੀ ਬੇਸੰਤ ਜਿਹੇ ਕਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਨੇਤਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।
ਵੰਦੇ ਮਾਤਰਮ ਹਾਲ
ਸੰਨ 1905 ਵਿਚ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਬਾਈਕਾਟ ਦੀ ਤਹਿਰੀਕ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਭ ਤੋਂ ਮੋਢੀ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ। ਬਾਬੂ ਕਨ੍ਹਈਆ ਲਾਲ ਭਾਟੀਆ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਬਲਿਕ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਕੋਠੀ ਨੂੰ ਵੰਦੇ ਮਾਤਰਮ ਹਾਲ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸੇ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਬਾਬੂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਬੈਨਰਜੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਏ ਅਤੇ ਵੰਦੇ ਮਾਤਰਮ ਹਾਲ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਹਾਲ ਜਲਦੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਇਹ ਹਾਲ ਰੀਜੈਂਟ ਸਿਨੇਮਾ (ਕਟੜਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ) ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।

-ਮੋਬਾ: 93561-27771

ਸੰਗੀਤ ਸਮਰਾਟ ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਵਸਿਆ ਪਿੰਡ

ਬਜਵਾੜਾ ਸਾਂਭੀ ਬੈਠਾ ਹੈ ਮਹਾਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਸਾ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਧਰਮ ਤੇ ਵਿਰਸਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਮਾਤਾ ਸੰਦਰੀ ਜੀ
ਮਾਤਾ ਜੀਤੋ ਜੀ ਉਰਫ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ, ਬਜਵਾੜਾ ਵਾਸੀ ਭਾਈ ਰਾਮਸਰਨ (ਇਕ ਕੁਮਾਰਣ ਖੱਤਰੀ) ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ 4 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1684 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਰਸਮੋ-ਰਿਵਾਜ ਮੁਤਾਬਕ ਵਿਆਹ ਮਗਰੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂਅ ਮਾਤਾ ਜੀਤੋ ਤੋਂ ਬਦਲ ਕੇ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ 30 ਮਾਰਚ, 1699 ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ, ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਮਹਿਲਾ ਸਾਜੇ ਗਏ ਸਨ। ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਕੁੱਖ 'ਚੋਂ ਚਾਰ ਮਹਾਨ ਸਪੁੱਤਰਾਂ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ, ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਫ਼ਤਹਿ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਸੀ। ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਰੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਦਾਦਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀਆਂ ਵੀਰ-ਗਾਥਾਵਾਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਸੱਚਾ ਸਿੱਖ ਕਦੇ ਮੈਦਾਨ ਛੱਡ ਕੇ ਨਹੀਂ ਭੱਜਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਦੇ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਹਾਰਦਾ ਹੈ। ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ 15 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦਿਆਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀਤਾ ਸੀ। ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ (9 ਸਾਲ) ਅਤੇ ਫ਼ਤਹਿ ਸਿੰਘ (6 ਸਾਲ) ਨੂੰ ਬਾਲ ਉਮਰੇ ਹੀ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਨੇ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਬਦਲ ਕੇ ਇਸਲਾਮ ਨਾ ਕਬੂਲਣ ਕਰਕੇ ਜਿਊਂਦਿਆਂ ਕੰਧਾਂ ਵਿਚ ਚਿਣਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅਕਤੂਬਰ, 1708 ਵਿਚ ਨਾਂਦੇੜ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਵਰਗਵਾਸ ਮਗਰੋਂ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਨੇ ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ। ਆਪਣੀ ਮੋਹਰ ਹੇਠ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ। ਸੰਨ 1747 ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸਵਰਗਵਾਸ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਰਿਤੀ ਵਿਚ ਪਿੰਡ ਬਜਵਾੜਾ ਵਿਖੇ ਇਕ ਵੱਡਅਕਾਰੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਦਸੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮਹਾਤਮਾ ਹੰਸਰਾਜ
ਬਜਵਾੜਾ ਦੇ ਹੀ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਧਾਰਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ 19 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1864 ਨੂੰ ਲਾਲਾ ਹੰਸਰਾਜ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿਤਾ ਚੂਨੀ ਲਾਲ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਗਣੇਸ਼ੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਛੋਟੇ ਹੰਸਰਾਜ ਦੇ ਸਿਰੋਂ ਪਿਤਾ ਦਾ ਸਾਇਆ ਸਿਰਫ 12 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰੇ ਹੀ ਉੱਠ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਦੀ ਬੇਵਕਤੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬੇਵਸੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੰਸਰਾਜ ਨੇ ਪਿੰਡ ਬਜਵਾੜਾ ਵਿਖੇ ਹੀ ਸਕੂਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਸਿਰਫ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਬਾਲ ਉਮਰੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਠਾਕੁਰ ਦੇਵੀ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਮੁਲਖ ਰਾਜ ਦਾ ਮਾਈਕ ਸਹਿਯੋਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਉਮਰ ਰਿਹਾ। ਉਹ 1877 ਵਿਚ ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਗਏ। ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੇੜਤਾ ਦੇਸ਼-ਭਗਤ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਆਪਣੀਆਂ ਗਰਮਾ-ਗਰਮ ਤਕਰੀਰਾਂ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼-ਭਗਤੀ ਦਾ ਜੋਸ਼ ਭਰਦੇ ਸਨ। ਉਧਰ ਹੰਸਰਾਜ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਫਿਰ 1877 ਵਿਚ ਉਹ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਮੋਢੀ ਸੁਆਮੀ ਦਇਆਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੱਟੜ ਸਮਰਥਕ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਰਿਆ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਿਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਸਭਾ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਵੱਲ ਉਚੇਚਾ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ। ਇੰਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਪਨਪੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਅਤੇ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਰ ਤੋੜ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ 25 ਵਰ੍ਹੇ ਸਿੱਖਿਆ ਖੇਤਰ ਅਤੇ 51 ਵਰ੍ਹੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਭਾਵ ਨਾਲ ਅਰਪਿਤ ਕੀਤੇ। 7 ਜੁਲਾਈ, 1914 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧਰਮਪਤਨੀ ਦਾ ਸਵਰਗਵਾਸ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਬਲਰਾਜ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜ ਧਰੋਹ ਦੇ ਜੁਰਮ ਵਿਚ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਪੱਸਵੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਤਮਾ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਵਾਂਗ ਹੀ ਆਪਣੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਗੁਆ ਬੈਠੇ ਸਨ। 1886 ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. (ਦਇਆਨੰਦ ਐਂਗਲੋ ਵੈਦਿਕ) ਸਕੂਲ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। 25 ਵਰ੍ਹੇ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਰਾਲਿਆਂ ਕਰਕੇ ਹੰਸਰਾਜ ਮਹਾਂਵਿਦਿਆਲੇ ਜਲੰਧਰ ਸਹਿਤ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿਚ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਦੀਆਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। 15 ਨਵੰਬਰ, 1938 ਨੂੰ ਇਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਮਹਾਤਮਾ ਹੰਸਰਾਜ ਇਸ ਫਾਨੀ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਅਲਵਿਦਾ ਆਖ ਗਏ। ਬਜਵਾੜਾ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਮਹਾਤਮਾ ਹੰਸਰਾਜ ਸਮਰਿਤੀ ਭਵਨ ਅਤੇ ਪੁਸਤਕਾਲਾ ਉਸਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਅੰਬਿਕਾ ਸੋਨੀ
ਬਜਵਾੜਾ ਪਿੰਡ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਇਕ ਸਿਰਕੱਢ ਮਹਿਲਾ ਸਿਆਸੀ ਹਸਤੀ ਅੰਬਿਕਾ ਸੋਨੀ ਦਾ ਸਹੁਰਾ ਪਿੰਡ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਕਲਗੀ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਰ ਖੰਭ ਲੱਗ ਜਾਣ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹੈ। ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ, ਸੂਚਨਾ-ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲੇ, ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਮਾਣਯੋਗ ਰੁਤਬਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ 1942 ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੋਈ, ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਿਆਲਿਆਂ ਤੋਂ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅੰਬਿਕਾ ਸੋਨੀ ਦਾ ਵਿਆਹ 1961 ਵਿਚ ਬਜਵਾੜਾ ਦੇ ਆਈ. ਐਫ. ਐਸ. ਅਫ਼ਸਰ ਉਦੈ ਸੋਨੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਅੰਬਿਕਾ ਸੋਨੀ ਨੇ 1969 ਵਿਚ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਜੁਆਇਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1975 ਵਿਚ ਇੰਡੀਅਨ ਯੂਥ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕੌਮੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੀ ਗਈ। 1998 ਵਿਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮਹਿਲਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾਈ ਗਈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਿਖਰਲੇ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ 'ਤੇ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਅੰਬਿਕਾ ਸੋਨੀ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਅਤੇ ਯੋਗਤਾ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਬਜਵਾੜਾ ਦਾ ਨਾਂਅ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਬਜਵਾੜਾ ਵਿਖੇ ਕਈ ਵਿੱਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਇਸ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਾਈਕ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਚਲਦੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹਨ।
ਇੰਨੀ ਮਾਣਮੱਤੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿੱਠ ਭੂਮੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪਿੰਡ ਬਜਵਾੜਾ ਅਜੇ ਵੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਟੂਰਿਸਟ ਪੁਆਇੰਟ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਹੈ।
(ਸਮਾਪਤ)

-ਪੰਚਵਟ, ਏਕਤਾ ਇਨਕਲੇਵ, ਲੇਨ-2, ਬੂਲਾਂਬਾੜੀ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ-146001. ਮੋਬਾ: 98761-56964

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਬਜਰੇਸ਼ਵਰੀ ਮੰਦਰ ਕਾਂਗੜਾ (ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼)

ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਂਗੜਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਪਹਾੜੀ ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਬਜਰੇਸ਼ਵਰੀ ਮੰਦਰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਇਥੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦਾ ਤਾਂਤਾ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਆਦਿ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ 51 ਸ਼ਕਤੀਪੀਠਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਕਰਸ਼ਣ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਬਜਦੇਵੀ ਅਤੇ ਬਜਯੋਗਨੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਮਾਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੀ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਗਪਗ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੋਮਨਾਥ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਦਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਲੁੱਟਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1905 ਵਿਚ ਆਏ ਇਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਭੁਚਾਲ ਨਾਲ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪੁੱਜਾ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ 1920 ਵਿਚ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਪੁਨਰਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਰਤਮਾਨ ਮੰਦਰ ਨਾਂਗਰਾ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੀ ਕਲਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੇ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਇਹ ਮੰਦਰ ਦੂਰ ਤੋਂ ਚਮਕਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇਵੀ ਬਜਰੇਸ਼ਵਰੀ ਦੀ ਹੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ।
ਇਥੋਂ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕੁੱਲ ਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਨਵਰਾਤਰੀ ਤੇ ਮਕਰਸੰਕਰਾਂਤੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਇਥੇ ਬੜੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

-ਪਿੰਡ ਤੇ ਡਾਕ: ਕੋਟਲੀ ਖਾਸ, ਤਹਿ: ਮੁਕੇਰੀਆਂ (ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ)। ਮੋਬਾ: 94653-69343

ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਾਰ

ਤੀਰਥਿ ਨਾਵਾ ਜੇ ਤਿਸੁ ਭਾਵਾ ਵਿਣੁ ਭਾਣੇ ਕਿ ਨਾਇ ਕਰੀ॥

'ਜਪੁ' ਪਉੜੀ ਛੇਵੀਂ
ਤੀਰਥਿ ਨਾਵਾ ਜੇ ਤਿਸੁ ਭਾਵਾ
ਵਿਣੁ ਭਾਣੇ ਕਿ ਨਾਇ ਕਰੀ॥
ਜੇਤੀ ਸਿਰਠਿ ਉਪਾਈ ਵੇਖਾ
ਵਿਣੁ ਕਰਮਾ ਕਿ ਮਿਲੈ ਲਈ॥
ਮਤਿ ਵਿਚਿ ਰਤਨ ਜਵਾਹਰ ਮਾਣਿਕ
ਜੇ ਇਕ ਗੁਰ ਕੀ ਸਿਖ ਸੁਣੀ॥
ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ॥
ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ
ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ॥ ੬॥ (ਅੰਗ 2)
ਪਦ ਅਰਥ : ਤੀਰਥਿ ਨਾਵਾ-ਤੀਰਥਾਂ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਤਾਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਾਂ। ਜੇ-ਜੇਕਰ। ਤਿਸੁ-ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ। ਭਾਵਾ-ਚੰਗਾ ਲੱਗਾਂ। ਵਿਣੁ ਭਾਣੇ-ਚੰਗਾ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ। ਕਿ-ਕੀ। ਕਿ ਨਾਇ ਕਰੀ-ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਕਰਾਂ। ਜੇਤੀ-ਜਿੰਨੀ ਵੀ। ਸਿਰਠਿ-ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ। ਉਪਾਈ-ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਵਿਣੁ ਕਰਮਾ-ਮਿਹਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ। ਕਿ ਮਿਲੈ ਲਈ-ਕੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਮਾਣਿਕ-ਮੋਤੀ। ਸਿਖ ਸੁਣੀ-ਸਿੱਖਿਆ ਸੁਣਨ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਿਆ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਨਾਲ। ਗੁਰਾ-ਹੇ ਗੁਰੂ ਜੀ। ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ-ਮੈਨੂੰ ਸੋਝੀ ਬਖਸ਼ੋ। ਸੋ-ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ। ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ-ਭੁੱਲ ਨ ਜਾਵਾਂ।
ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਹ ਪ੍ਰਥਾ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਤੀਰਥਾਂ 'ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਪਾਪਾਂ ਦੀ ਮੈਲ ਧੋ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖ ਅਸਲ ਤੀਰਥ (ਨਾਮ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡਾਂ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੇਕਰ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਸ਼ੁਭ ਕਰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ, ਬੁਰੇ ਕਰਮ ਹੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਤੀਰਥਾਂ 'ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਗਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ, ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਜਗਤ ਗੁਰੂ ਬਾਬਾ ਪਉੜੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਸੋਝੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਤੀਰਥਾਂ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਾਂ ਜੇਕਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮੈਂ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਰਿਝਾ ਸਕਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰ ਸਕਾਂ। ਜੇਕਰ ਇੰਜ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਸੰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਫਿਰ ਤੀਰਥਾਂ 'ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਕੀ ਫਾਇਦਾ?
ਤੀਰਥਿ ਨਾਵਾ ਜੇ ਤਿਸੁ ਭਾਵਾ
ਵਿਣੁ ਭਾਣੇ ਕਿ ਨਾਇ ਕਰੀ॥
ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਰਾਗੁ ਧਨਾਸਰੀ ਵਿਚ ਵੀ ਪਾਵਨ ਬਚਨ ਹਨ ਕਿ ਤੀਰਥਾਂ 'ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਕਿਉਂ ਜਾਵਾਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਮੇਰੇ ਲਈ ਤੀਰਥ ਹੈ-
ਤੀਰਥਿ ਨਾਵਣ ਜਾਉ ਤੀਰਥੁ ਨਾਮੁ ਹੈ॥ (ਅੰਗ 687)
ਆਪ ਜੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਮਨ ਅੰਦਰ ਵਸਾਉਣਾ ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹੋ ਤੀਰਥ ਇਸ਼ਨਾਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਸੋਝੀ ਮਨ ਅੰਦਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-
ਤੀਰਥੁ ਸਬਦ ਬੀਚਾਰੁ ਅੰਤਰਿ ਗਿਆਨੁ ਹੈ॥ (ਅੰਗ 687)
ਅੰਤਰਿ-ਮਨ ਅੰਦਰ। ਗਿਆਨੁ-ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਸੋਝੀ।
ਆਪ ਜੀ ਰਾਗੁ ਰਾਮਕਲੀ ਵਿਚ ਵੀ ਸੋਝੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮਨ ਨਿਰਮਲ ਨਹੀਂ, ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੈਲ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਤੀਰਥਾਂ ਦੇ ਭਰਮਣ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨ ਕਦੇ ਸੁੱਚਾ ਜਾਂ ਨਿਰਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ-
ਅੰਤਰਿ ਮੈਲੁ ਤੀਰਥ ਭਰਮੀਜੈ॥
ਮਨੁ ਨਹੀਂ ਸੂਚਾ ਕਿਆ ਸੋਚ ਕਰੀਜੈ॥ (ਅੰਗ 905)
ਸੂਚਾ-ਨਿਰਮਲ, ਪਵਿੱਤਰ।
ਪੰਜਵੀਂ ਪਉੜੀ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਬਾਬਾ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਥਾਪਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ 6ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਦੀ ਅਗਲੀ ਤੁਕ ਵਿਚ ਜਗਤ ਗੁਰੂ ਬਾਬਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਮੈਂ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਇਸ ਵਿਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਮਿਹਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੀ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਕੀ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਉਸ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ-
ਜੇਤੀ ਸਿਰਠਿ ਉਪਾਈ ਵੇਖਾ
ਵਿਣੁ ਕਰਮਾ ਕਿ ਮਿਲੈ ਲਈ॥
ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਚੋਜਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਜੋ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ, ਆਪ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ, ਫਿਰ ਆਪ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਕਿਰਪਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਜੀਵ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਅ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਮ ਵਿਚ ਜੋੜ ਕੇ ਵਡਿਆਈਆਂ ਬਖਸ਼ਦਾ ਹੈ। ਰਾਗੁ ਮਾਰੂ ਵਿਚ ਤੀਜੀ ਨਾਨਕ ਜੋਤਿ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਪਾਵਨ ਬਚਨ ਹਨ-
ਆਪੇ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਸਭ ਸਾਜੀਅਨੁ
ਆਪੇ ਨਦਰਿ ਕਰੇਇ॥
ਨਾਨਕ ਨਾਮਿ ਵਡਿਆਈਆ
ਜੈ ਭਾਵੈ ਤੈ ਦੇਇ॥ (ਅੰਗ 994)
ਨਦਰਿ-ਮਿਹਰ ਦੀ ਨਿਗ੍ਹਾ, ਕਿਰਪਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ।
ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ, ਤੇਰੀ ਮਿਹਰ ਸਦਕਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਜੀਵਨ ਵਾਲਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-
ਜਿਸ ਨੋ ਕਰਮਿ ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਹੋਵੈ
ਸੋ ਜਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ਥੀਵੈ॥
(ਰਾਗੁ ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੫, ਅੰਗ 616)
ਕਰਮਿ-ਮਿਹਰ, ਬਖਸ਼ਿਸ਼। ਜਨੁ-ਜੀਵ, ਮਨੁੱਖ। ਨਿਰਮਲੁ-ਪਵਿੱਤਰ ਜੀਵਨ ਵਾਲਾ। ਥੀਵੈ-ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੋ-ਉਹ।
ਰਾਗੁ ਸੋਰਠਿ ਵਿਚ ਹੀ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਹੋਰ ਬਚਨ ਹਨ ਕਿ ਦਇਆਵਾਨ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾਲੂ ਮਾਲਕ ਪ੍ਰਭੂ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਸੁਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਹ ਪੂਰਾ ਗੁਰੂ ਮਿਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਫਿਰ ਸਾਰੀ ਚਿੰਤਾ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ-
ਹੋਇ ਦਇਆਲੁ ਕਿਰਪਾਲੁ ਪ੍ਰਭੁ ਠਾਕੁਰੁ
ਆਪੇ ਸੁਣੈ ਬੇਨੰਤੀ॥
ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਵੈ
ਸਭ ਚੂਕੇ ਮਨ ਕੀ ਚਿੰਤੀ॥ (ਅੰਗ 625)
ਚੂਕੈ-ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਚਿੰਤੀ-ਚਿੰਤਾ।
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੋ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸੁਣਦਾ, ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸਾਏ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਵਿਚ ਰਤਨ, ਲਾਲ ਜਵਾਹਰ ਅਤੇ ਮੋਤੀ ਆਦਿ ਜਿਹੇ ਕੀਮਤੀ ਦੈਬੀ ਗੁਣ ਉਪਜ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਭਾਵ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ-
ਮਤਿ ਵਿਚਿ ਰਤਨ ਜਵਾਹਰ ਮਾਣਿਕ
ਜੇ ਇਕ ਗੁਰ ਕੀ ਸਿਖ ਸੁਣੀ॥
ਰਾਗੁ ਆਸਾ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਪਾਵਨ ਬਚਨ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਤੇਰੀ ਭਗਤੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਭਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਮ ਰਤਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ-
ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਅਤੋਲਕੁ ਪਾਇਆ
ਤੇਰੀ ਭਗਤਿ ਭਰੇ ਭੰਡਾਰਾ॥ (ਅੰਗ 442)
ਅਤੋਲਕੁ-ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੋਲਿਆ ਨਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ।
ਇੰਜ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਗੁਰੂ ਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਦਾਤ ਬਖਸ਼ਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਜੋੜੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ-
ਜੀਅ ਦਾਨੁ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਦੀਆ
ਰਾਮ ਨਾਮਿ ਚਿਤੁ ਲਾਏ॥ (ਅੰਗ 443)
ਜੀਅ ਦਾਨੁ-ਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਦਾਤ।
ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਪਉੜੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਬਾਬਾ ਪੰਜਵੀਂ ਪਉੜੀ ਦੀਆਂ ਅੰਤਲੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਸਤਿਗੁਰੂ, ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸੋਝੀ ਬਖਸ਼ ਕਿ ਸਭ ਨੂੰ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਦਾਤਾਰ, ਮੈਨੂੰ ਕਦੀ ਮਨੋ ਵਿਸਰੇ ਨਾ, ਕਦੇ ਭੁੱਲੇ ਨਾ-
ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ॥
ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ
ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ॥

-217-ਆਰ, ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ, ਜਲੰਧਰ।

ਪ੍ਰੇਰਨਾ-ਸਰੋਤ

ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਰਮ ਕਰੋ

ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਜਿਹੇ ਤੱਤ ਹਨ, ਜੋ ਨੀਚ ਤੋਂ ਨੀਚ ਅਤੇ ਭੈੜੇ ਤੋਂ ਭੈੜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮਹਾਨ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਵੱਲ ਝਾਤ ਮਾਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਕਈ ਉਦਾਹਰਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਦ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਅਪਰਾਧੀ ਵੀ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿਚ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਏ ਕਿ ਉਹ ਮਹਾਨ ਬਣ ਗਏ। ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਅਜਿਹੀ ਕਿਰਪਾ ਜਾਂ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦੇ ਪਾਤਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਜੀਵ ਵਿਚ ਦੈਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਉਹ ਪੂਰਣਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿਚ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਹਾਂ, ਉਹ ਭੂਤਕਾਲ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੋ ਅਸੀਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਹੋਵਾਂਗੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਵਰਤਮਾਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਕਰਮ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨਗੇ। ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਸਜੀਵ ਜਾਂ ਨਿਰਜੀਵ ਵਸਤੂ ਸਥਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਸਥਾਈ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਲਗਾਵ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਅਸਲ ਆਨੰਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰਿਕ ਸਥੂਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਮੋੜ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਡਾ ਅਤੀਤ (ਭੂਤਕਾਲ) ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਮਾੜਾ ਕਿਉਂ ਨਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਤੁਸੀਂ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿਚ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

-ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਸਟੱਡੀ ਸਰਕਲ, ਜਲੰਧਰ। ਮੋਬਾ: 94175-50741

ਸਿੱਖ ਵਿੱਦਿਅਕ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸਾਂ ਤੇ ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਧਰਮ ਤੇ ਵਿਰਸਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਸਥਾਪਤ 'ਪੰਜਾਬੀ ਥੀਏਟਰ ਅਕੈਡਮੀ, ਯੂ.ਕੇ.' ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸ: ਟੀ. ਪੀ. ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ 'ਨਾਨਕ ਆਇਆ, ਨਾਨਕ ਆਇਆ, ਕੁਲ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਰਨ ਆਇਆ' ਨਾਟਕ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ 1469-1539 ਤੱਕ ਦੀ ਜੀਵਨ ਯਾਤਰਾ ਦੀਆਂ ਝਾਕੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ 140 ਮਿੰਟ ਦਾ ਸਟੇਜ ਨਾਟਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਨਾਟਕ ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਅਤੇ ਅਟਾਰੀ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਇਕ ਧਨਾਢ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਦਾ ਸਬ ਆਫਿਸ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਘਰ ਦੇਣ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ 4 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ: ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਦੀਵਾਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ ਇਸ ਦੇ ਮੋਢੀ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ, ਸ: ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ, ਸ: ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਬਾਗੜੀਆਂ, ਸ: ਤਰਲੋਚਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ: ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸ: ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਮਨਸੂਬੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਪਤਿਤ ਸਿੱਖ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਫੀਸ ਮੁਆਫੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਰਿਆਇਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪਤਿਤ ਸਿੱਖ ਬੱਚਾ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ +2 ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਜਿਹੜੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਬੱਚੇ 90 ਫੀਸਦੀ ਦੇ ਲਗਪਗ ਨੰਬਰ ਲੈ ਕੇ ਪਾਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਗੋਂ ਉੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਇਛੁੱਕ ਹਨ ਪਰ ਆਰਥਿਕ ਤੰਗੀ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਦੀਵਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਸਿੱਖ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਆਰਥਿਕ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੀਵਾਨ ਆਪਣੇ ਖਰਚੇ 'ਤੇ ਸੈਂਟਰਲ ਯਤੀਮਖਾਨਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਅਨਾਥ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ +2 ਤੱਕ ਵਿੱਦਿਆ, ਲੰਗਰ, ਰਿਹਾਇਸ਼ ਆਦਿ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਹੜੇ ਏਥੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ +2 ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਉੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਲੈਣ ਦੇ ਇਛੁੱਕ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾਖਲਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੀਵਾਨ ਵਲੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੇ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਵਿਚ ਇਕ-ਇਕ ਬਿਰਧ ਘਰ, ਹਸਪਤਾਲ, ਸੂਰਮਾ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਰਮ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਦਿਆਲਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਖਰਚ ਦੀਵਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜ ਪੱਧਰੀ, ਕੌਮ ਪੱਧਰੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਹਾਕੀ ਆਦਿ ਦੀ ਟੀਮ ਤਿਆਰ ਹੋਵੇ, ਜੋ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਚਾਣ ਸਥਾਪਤ ਕਰੇ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਦੀਵਾਨ ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਐਵੀਨਿਊ ਵਿਚ 'ਹਾਕੀ ਅਕੈਡਮੀ' ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਟੈਂਡਰਡ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਵਾਲੇ ਖੇਡ ਕੋਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੇ।
ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ: ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਆਪ ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਵਿਚ ਪਰਤਣ ਅਤੇ ਫੇਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਕਰਨ। ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਸਾਨੂੰ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਨੇ ਸਰਬੰਸ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਕੇ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਅਨਮੋਲ ਦਾਤ ਸਾਂਭਣ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਲੋੜ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਚੰਗੇ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣ ਸਕਣ।
ਸਮੁੱਚੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਜੋ ਤਸਵੀਰ ਉੱਘੜ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਜ਼ਾਹਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਵਲੋਂ ਅੱਜ ਵੀ ਅਵੇਸਲੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਮੁੱਚੀ ਕੌਮ ਕਈ ਪਾਰਟੀਆਂ (ਦਲਾਂ) ਵਿਚ ਵੰਡੀ ਪਈ ਹੈ। ਪੰਥਕ ਏਕਤਾ ਅੱਕ ਦੇ ਪਪੋਲਿਆਂ ਵਾਂਗ ਖਿੰਡ ਰਹੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਾਂਭਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਕੌਮੀ ਫੁੱਟ ਕਾਰਨ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਦਬੇਲ ਤੇ ਮੁਹਤਾਜ ਬਣੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਮਨੋਰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਜ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਜੀਵਨ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਵਰਤਮਾਨ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਰਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪੰਥਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਇਕ ਪਲੇਟਫਾਰਮ 'ਤੇ ਆਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਆਸ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਪੰਥਕ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਇਕਮੁੱਠ ਕਰਦਿਆਂ ਕੌਮੀ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। (ਸਮਾਪਤ)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਸਥਿਤੀ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਧਰਮ ਤੇ ਵਿਰਸਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਸੈਦਪੁਰ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਲਿਆਂਦੇ ਕੈਦੀਆਂ ਅੱਗੇ ਚੱਕੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਬਾਬਰ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਸਹਿਮੇ ਹੋਏ ਕੈਦੀ ਨਾਲੇ ਭੁੱਬਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਰੋ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਲੇ ਚੱਕੀਆਂ ਪੀਂਹਦੇ ਸਨ ਪਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਜਾਣ ਕੇ ਪੂਰੀ ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਕੈਦੀਆਂ ਵਾਲੀ ਕਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਾਬਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਅਤੇ ਕਰਿੰਦੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਬਾਰੇ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ। ਬਾਬਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਸੱਚ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਿਖਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਬਾਬਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਕੈਦੀ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਸੈਦਪੁਰ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੀ ਲੁੱਟੇ-ਪੁੱਟੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਡਰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੈਦਪੁਰ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਤੋਂ ਘਬਰਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਪਿੰਡ ਅਵਾਣ ਤੋਂ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁਸੀਬਤ ਮਾਰੇ, ਦੁਖੀ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਐਮਨਾਬਾਦ ਵਾਪਸ ਆਏ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਸ਼ਾਹ ਬੇਗ ਨੇ ਕੰਧਾਰ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਬਾਬਰ ਅਵਾਣ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਹੀ ਵਾਪਸ ਕਾਬਲ ਨੂੰ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਬਾਬਰ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਦਰਿਆ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੱਕ ਪੱਕੀ ਹੋ ਗਈ।
ਬਾਬਰ ਦੀ ਕੈਦ ਵਿਚੋਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋ ਕੇ ਸੈਦਪੁਰ ਨਿਵਾਸੀ ਸਹਿਮੇ ਹੋਏ, ਡਰਦੇ-ਡਰਦੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸੈਦਪੁਰ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਵੀ ਨਾਲ ਸਨ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਸੜੇ ਹੋਏ ਘਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਧੂੰਆਂ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦ ਉਹ ਸੈਦਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਕੀ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਜਵਾਨ ਧੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਈਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਮੁਗ਼ਲ ਜਰਵਾਣਿਆਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ। ਸੈਦਪੁਰ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ, ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ, ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਵਿਚ ਕਤਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜਵਾਨ ਪੁੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਰੁਲਦੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਿਰਝਾਂ, ਕਾਂ, ਕੁੱਤੇ ਅਤੇ ਬਘਿਆੜ ਖਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਦੇਖ ਕੇ ਸੈਦਪੁਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਭੁੱਬਾਂ ਨਿਕਲ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਕੁਰਲਾਟ ਮਚ ਗਿਆ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅੱਖੀਂ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਹੁਣ ਬਿਪਤਾ ਮਾਰੇ ਸੈਦਪੁਰੀਆਂ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਘਰ-ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਮੁਗ਼ਲ ਜਰਵਾਣਿਆਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤਾ ਕਹਿਰ ਇਹ ਆਮ ਕਹਿਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਾਲਾਹ ਵਿਚ ਗਾਇਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਬੜੇ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਤਾਹਨਾ ਮਾਰਿਆ। ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਨਿਧੜਕ ਹੋ ਕੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੀਂਹ, ਕਸਾਈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਤੇ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਉਥੇ ਉਸੇ ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਜਿਸ ਦਾ ਉਹ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੇ, ਉਸ ਦੇ ਭਾਣੇ ਨੂੰ ਮਿੱਠਾ ਕਰਕੇ ਮੰਨਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਉਥੇ ਜ਼ਾਲਮ ਦਰਿੰਦਿਆਂ ਵਲੋਂ ਭੋਲੀ-ਭਾਲੀ ਜਨਤਾ ਉੱਪਰ ਕੀਤੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਲਈ ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਝਿਜਕੇ ਅਤੇ ਦਿਲੀ ਰੋਸ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗਾਇਨ ਕੀਤਾ-
ਖੁਰਾਸਾਨ ਖਸਮਾਨਾ ਕੀਆ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੁ ਡਰਾਇਆ॥
ਆਪੈ ਦੋਸੁ ਨ ਦੇਈ ਕਰਤਾ ਜਮੁ ਕਰਿ ਮੁਗਲ ਚੜ੍ਹਾਇਆ॥
ਏਤੀ ਮਾਰ ਪਈ ਕੁਰਲਾਣੈ ਤੈਂ ਕੀ ਦਰਦੁ ਨਾ ਆਇਆ॥ ੧॥
ਕਰਤਾ ਤੂੰ ਸਭਨਾ ਕਾ ਸੋਈ॥
ਜੇ ਸਕਤਾ ਸਕਤੇ ਕਉ ਮਾਰੇ ਤਾ ਮਨਿ ਰੋਸ ਨ ਹੋਈ॥ ਰਹਾਉ॥
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ 'ਚ)

-ਬਠਿੰਡਾ। ਮੋਬਾ: 98155-33725

ਧਾਰਮਿਕ ਸਾਹਿਤ

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਤੇ ਰਬਾਬੀ
ਲੇਖਿਕਾ : ਹਰਸਿਮਰਨ ਕੌਰ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ : ਤਰਲੋਚਨ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ।
ਪੰਨੇ : 96, ਮੁੱਲ : 200 ਰੁਪਏ
ਸੰਪਰਕ : 98551-05665

ਬਹੁ-ਵਿਧਾਈ ਲੇਖਿਕਾ ਹਰਸਿਮਰਨ ਕੌਰ ਦੀ ਇਹ ਸੱਜਰੀ ਪੁਸਤਕ ਇਕ ਨਿਵੇਕਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਛੋਂਹਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ-ਘਰ ਵਿਚ ਕੀਰਤਨ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਮੋਢੀ, ਰਬਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਤਸਲੀਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੇ ਰਬਾਬ ਨਾਲ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸੰਗੀ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਪਹਿਲੇ ਰਬਾਬੀ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਬਾਬੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਡਾਢਾ ਖੋਰਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਮਾਣਮੱਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹਾਲੇ ਜਿਊਂਦੀ-ਜਾਗਦੀ ਹੈ। ਵਿਚਾਰ-ਗੋਚਰੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ 6 ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਜੀਵਨ ਬਿਰਤਾਂਤ, ਬਾਣੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਬਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੁਸਤਕ ਵਿਚਲੇ ਲੇਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 16 ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਆਗਮਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਸੀ/ਸਮਾਜੀ/ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਮਾਲੀ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਸ ਵੇਲੇ 'ਧਰਮ ਪੰਖ ਕਰ ਉਡਰਿਆ' ਵਾਲੇ ਹਾਲਾਤ ਸਨ। ਹਰੇਕ ਲੇਖ ਵਿਚ ਬਾਣੀ ਦੇ ਢੁਕਵੇਂ ਪ੍ਰਮਾਣ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਵਾਲੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਨੇ। ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਬਾਬੀਆਂ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ, ਸੱਤਾ ਤੇ ਬਲਵੰਡ ਅਤੇ ਬਾਬੀ ਸੁੰਦਰ ਜੀ (ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਵੰਸ਼ 'ਚੋਂ) ਸਬੰਧੀ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ। 'ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਉਮਰ ਵਿਚ 10 ਸਾਲ ਵੱਡੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂਅ ਸੀ ਮਰਾਸੀ ਭਾਈ ਬਾਦਰੇ ਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂਅ ਲੱਖੋ।' (ਪੰਨਾ 84) ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸਪੁੱਤਰ ਭਾਈ ਰਜਾਦਾ ਤੇ ਭਾਈ ਸਜ਼ਾਦਾ ਗੁਰੂ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਭਾਈ ਸੱਤਾ ਤੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਦੀ ਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਡ ਨੂੰ ਰਾਏ ਦਾ ਲਕਬ ਦੇ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਅੰਤਲਾ ਲੇਖ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਪੜਪੋਤਰੇ ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ ਜੀ ਬਾਰੇ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਿਤ ਰਾਮਕਲੀ ਸਦ (ਵੈਰਾਗਮਈ ਰਚਨਾ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਹੈ।

-ਤੀਰਥ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ
tirathsinghdhillon04@gmail.com