ਸੱਚਖੰਡ ਪਿਆਨਾ ਅਰਧ-ਸ਼ਤਾਬਦੀ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

ਪੰਥ ਦੀ ਮਹਾਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਖਿਆਕਾਰ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਸੰਤ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ

ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਿਰਮੌਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਸਰਬਗੁਣ ਸੰਪੰਨ, ਵਿੱਦਿਆ ਅਲੰਕ੍ਰਿਤ, ਮਹਾਨ ਪਰਉਪਕਾਰੀ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਸ ਵਿਚ ਭਿੱਜੀ ਨਿਰਮਲ ਆਤਮਾ, ਨਿਰੋਲ ਖਾਲਸਾਈ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਮੂਰਤਿ, ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਬਾਰ੍ਹਵੇਂ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ 50 ਸਾਲਾ (ਅਰਧ ਸ਼ਤਾਬਦੀ) ਸੱਚਖੰਡ ਗਮਨ ਦਿਹਾੜਾ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 1902 ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਰੂੜ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮਾਤਾ ਅਨੰਦ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ। 13 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਆਪ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ਸਨ। ਆਪ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਦਾਦੀ ਮਾਤਾ ਰਾਜ ਕੌਰ ਨੇ ਕੀਤਾ। 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ 1920 'ਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੀ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਜਥੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸੇ ਸਾਲ ਹੀ ਆਪ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਬੀਬੀ ਕਿਸ਼ਨ ਕੌਰ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਰਾਜੋਆਣਾ ਵਿਖੇ ਹੋਈ। ਆਪ ਦੇ ਦੋ ਸਪੁੱਤਰ ਭਾਈ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਹੋਏ। 1921 ਈ: 'ਚ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਦਿਆ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੇ ਅਨੰਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ੍ਰੀਮਾਨ ਸੰਤ ਗਿ: ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਜਥੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ।
ਆਪ ਲਗਾਤਾਰ 9 ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਰਹੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਮਹਾਨ ਘਾਲਣਾ ਘਾਲੀ।
ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੱਚਖੰਡ ਪਿਆਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪ ਨੂੰ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਕਰਵਾਈਆਂ। ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਦਿਆ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਇਸ ਬਚਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਉੱਪਰ ਗੁਰੂ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਰੂਪੀ ਡੰਡਾ ਸਮਝ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧ ਸੰਥਿਆ ਅਤੇ ਅਰਥ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਖੀਰਲੇ ਸਵਾਸਾਂ ਤੱਕ ਨਿਭਾਉਣੀ ਹੈ। ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ, ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਰਹਿ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਜੋ ਮਾਇਆ ਆਵੇ, ਉਹ ਪਰਉਪਕਾਰ ਲਈ ਖਰਚ ਕਰਨੀ। ਸੰਜਮ 'ਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਸਾਦਾ ਖਾਣਾ, ਸਾਦਾ ਪਹਿਨਣਾ ਤੇ ਘੱਟ ਬੋਲਣਾ। ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਊਮੈ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਤੇ ਲੋਕ ਦਿਖਾਵਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ। ਹਿਰਦੇ 'ਚ ਗੁਰਮਤਿ ਗਰੀਬੀ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਰੱਖਣੀ। ਕਥਾ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਇਕਾਂਤ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਲ ਸੁਰਤਿ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖਣੀ, ਇਸੇ ਸਾਧਨ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਤੁਹਾਡੀ ਲਿਵ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਰਹੇਗੀ।
ਮਿਲੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਿਆਂ ਆਪ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ 39 ਸਾਲ ਪੰਥ ਦੀ ਅਣਥੱਕ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ 27 ਕਥਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, 5 ਕਥਾ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, 1 ਕਥਾ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਕਬਿਤ ਸਵੈਯੇ, 30 ਕਥਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸੂਰਜ ਗ੍ਰੰਥ ਅਤੇ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ 'ਚ ਆਪ ਲਗਪਗ ਡੇਢ ਸੌ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਾਲ ਰੱਖ ਕੇ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਦਿਆ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਆਪ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਵੇਦਾਂਤ, ਨਿਆਇ ਤੇ ਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਗਰ, ਮੋਕਸ਼ ਪੰਥ, ਬਿਰਤੀ ਪ੍ਰਭਾਕਰ, ਤਰਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਨਿਆਇ ਮੁਕਤਾਵਲੀ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਵੀ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਪ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੂਜੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਸਤਿਕਾਰਤ ਰਹੇ।
ਵਿੱਦਿਅਕ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਪ ਨੇ ਅਨੇਕ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸੇਵਾ ਕਰਵਾਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪੰਜੋਖਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਵਾਈ। ਆਪ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵਿਖੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ, ਕਥਾਵਾਚਕ ਅਤੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਵੀ ਕਈ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਅ ਰਹੇ ਹਨ। ਆਪ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂਧਾਮਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਹਿਤ ਇਕ ਵਾਰ ਪੰਜਾਂ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਪੈਦਲ ਤੁਰ ਕੇ ਯਾਤਰਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਆਪ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਕਵੀ ਵੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ 'ਗੁਰਮੁਖ ਪ੍ਰਕਾਸ਼' ਵੱਡ-ਅਕਾਰੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਪੜ੍ਹਨਯੋਗ ਹੈ। ਆਪ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਥਾ ਦੁਆਰਾ ਪਖੰਡ ਅਤੇ ਦੇਹਧਾਰੀ ਗੁਰੂਡੰਮ੍ਹ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਆਪ ਦੇ ਮਸਤਿਕ ਦਾ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਥਾ ਦਾ ਅਲੌਕਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਥਾ ਸਰਵਣ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਤਿਆਰ-ਬਰ-ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਪੱਕ ਧਾਰਨੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਆਪ ਤੋਂ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਅਨੇਕਾਂ ਗਿਆਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ-ਪ੍ਰਸਾਰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹਨ। ਆਪ ਦੀ ਕੀਤੀ ਕਥਾ ਦੀਆਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀਆਂ ਕੈਸਿਟਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਥ ਦੇ ਕਥਾਵਾਚਕਾਂ ਦੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ 300 ਸਾਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿਚ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ 'ਖਾਲਸਾ' ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ। ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ 'ਤੇ ਆਪ ਨੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਕੇ 31 ਜਨਵਰੀ, 1967 ਵਿਚ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ 'ਖਾਲਸਾ' ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਅਗਲੇ ਮੁਖੀ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਆਪ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਸੰਤ ਗਿ: ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ 'ਖ਼ਾਲਸਾ', ਸੰਤ ਗਿ: ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਤਿੰਨ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਰੋਸਾਏ ਸਨ। ਆਪ ਜਥੇ ਸਮੇਤ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੋਨੇ-ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹੋਏ ਨਗਰ ਮਹਿਤਾ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਵਿਖੇ ਆਏ ਸਨ। ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਕਥਾ ਕਰਕੇ 1:30 ਵਜੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ 15 ਹਾੜ੍ਹ (28 ਜੂਨ) 1969 ਈ: ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਬਿਰਾਜੇ।
ਆਪ ਦੇ ਇਸ ਸੱਚਖੰਡ ਪਿਆਨੇ ਵਾਲੇ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸ੍ਰੀਮਾਨ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। 27, 28, 29 ਜੂਨ (ਦਿਨ ਵੀਰਵਾਰ, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ, ਸਨਿਚਰਵਾਰ) ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਦਾ 50 ਸਾਲਾ (ਅਰਧ ਸ਼ਤਾਬਦੀ) ਸੱਚਖੰਡ ਗਮਨ ਦਿਹਾੜਾ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸਥਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਹਿਤਾ ਵਿਖੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀਮਾਨ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਨਮਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ 27 ਜੂਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ 6 ਵਜੇ ਤੋਂ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ, 28 ਜੂਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ 6 ਵਜੇ ਤੋਂ ਢਾਡੀ ਦਰਬਾਰ, 29 ਜੂਨ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਸਮਾਗਮ ਸਵੇਰੇ 10 ਵਜੇ ਤੋਂ 3 ਵਜੇ ਤੱਕ ਚੱਲੇਗਾ।

-ਮੁਖੀ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੰਤ ਸਮਾਜ।

ਖ਼ਬਰ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰੋ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ 550 ਸਾਲਾ ਜਨਮ ਸਮਾਗਮਾਂ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

'ਗਗਨ ਮੈ ਥਾਲੁ' ਆਰਤੀ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਦੀ ਲੋੜ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ 'ਗਗਨ ਮੈ ਥਾਲ' ਆਰਤੀ ਸਗਲ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਉਸਤਤ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਇਕ ਲਾਸਾਨੀ ਅਤੇ ਅਦੁੱਤੀ ਕਲਾਸਕੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਕਾਇਨਾਤੀ ਤਰਾਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਰਤੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਉਦਾਸੀ ਵੇਲੇ 1508 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਜਗਨਨਾਥ ਪੁਰੀ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਉਚਾਰੀ ਸੀ। ਇਸ ਆਰਤੀ ਦਾ ਮੂਲ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹਰ ਪਲ ਉਸ ਅਮੂਰਤ ਦੈਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਆਰਤੀ ਉਤਾਰਨ ਵਿਚ ਰੁੱਝੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਜਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਮੂਲ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਅਦਿੱਖ, ਅਕਾਲ ਅਤੇ ਜੂਨੀ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਿਦਮਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ-ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਵਿਦਮਾਨ ਰਹੇਗਾ। ਇਸ ਪਰਮ ਸ਼ਕਤੀ ਬਾਰੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ :
ੴ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ
ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ॥॥ ਜਪੁ॥ ਆਦਿ ਸਚੁ ਜੁਗਾਦਿ ਸਚੁ॥ ਹੈ ਭੀ ਸਚੁਨਾਨਕ ਹੋਸੀ ਭੀ ਸਚੁ॥ ੧॥
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਫ਼ਰਮਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਇਸ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਦਾ ਜ਼ੱਰਾ-ਜ਼ੱਰਾ ਇਹ ਅਦਭੁਤ ਆਰਤੀ ਉਤਾਰਨ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਰਚਿਤ ਆਰਤੀ ਦਾ ਆਗਾਜ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੁਕਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
'ਗਗਨ ਮੈ ਥਾਲੁ ਰਵਿ ਚੰਦੁ ਦੀਪਕ ਬਨੇ ਤਰਿਕਾ ਮੰਡਲ ਜਨਕ ਮੋਤੀ॥
ਧੂਪ ਮਲਆਨਲੋ ਪਵਣੁ ਚਵਰੋ ਕਰੇ ਸਗਲ ਬਨਰਾਇ ਫੂਲੰਤ ਜੋਤੀ॥ ੧॥
ਕੈਸੀ ਆਰਤੀ ਹੋਇ ਭਵਖੰਡਨਾ ਤੇਰੀ ਆਰਤੀ॥...'
ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਆਰਤੀ ਦਾ ਮੂਲ ਵਿਚਾਰ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਥਾਲ ਵਿਚ ਬਲਦੇ ਦੀਪ ਸਜਾ ਕੇ ਧੂਫ਼ ਬੱਤੀ ਨਾਲ ਉਤਾਰੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਦੁਨਿਆਵੀ ਆਰਤੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਪਸਾਰ ਕਾਇਨਾਤੀ ਰੂਪ ਵਾਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਅਲੌਕਿਕ ਅਤੇ ਰਹੱਸਮਈ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਕਲਾਵੇ ਵਿਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੀ ਇਸ ਆਰਤੀ ਦਾ ਵਿਚਾਰ, ਰਾਗ, ਧੁਨੀ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰ ਇਸ ਕਦਰ ਦਿਲਟੁੰਬਵੇਂ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ-ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਆਪਮੁਹਾਰੇ ਮੰਤਰ-ਮੁਗਧ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕਰਮ-ਕਾਂਡ ਅਤੇ ਭੇਖ ਵਾਲੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਖੋਖਲੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਰਹੁ-ਰੀਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਨਕਾਰਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਦਲਵਾਂ ਰੂਪ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਧਾਂ ਨਾਲ ਗੋਸ਼ਟਿ, ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਸਾਖੀ ਅਤੇ ਜਨੇਊ ਦੇ ਖੰਡਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਰੇਬੀ ਅਤੇ ਕਰਮ-ਕਾਂਡੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਨਿਖੇਧੀ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਸੱਚ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਬਦਲਵੀਂ ਤਰਜ਼ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸੱਚੇ ਸੌਦੇ ਵਾਲੀ ਗਾਥਾ ਵੀ ਝੂਠੇ ਸੌਦੇ ਦੇ ਨਿਖੇਧ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ। ਗਗਨ ਮੈ ਥਾਲ ਆਰਤੀ ਵੀ ਕਰਮ ਕਾਂਡੀ ਪਖੰਡ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਾਲੀ ਸੋਚ ਦੀ ਹੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਹੈ। ਇਸ ਆਰਤੀ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਗਲੀ ਕਾਇਨਾਤ ਕਿਸੇ ਅਦਿੱਖ ਅਮੂਰਤ ਸ਼ਕਤੀ (ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ਼) ਦੀ ਆਰਤੀ ਉਤਾਰਨ ਵਿਚ ਹਰ ਪਲ ਲੀਨ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਥੋੜ੍ਹਚਿਰੀ ਦੁਨਿਆਵੀ ਆਰਤੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਸ ਸਦੀਵੀ ਅਤੇ ਕਾਇਨਾਤੀ ਆਰਤੀ ਬਾਰੇ ਚੇਤੰਨ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦੀ ਉਸਤਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤਕ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਅਪਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਇਸ ਆਰਤੀ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਗਗਨ ਨੂੰ ਇਕ ਥਾਲ ਕਿਆਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਆਰਤੀ ਦੇ ਗਗਨ ਰੂਪੀ ਇਸ ਥਾਲ ਵਿਚ ਚੰਦ ਸੂਰਜ ਦੀਪਕ ਹਨ ਅਤੇ ਤਾਰੇ ਮਾਨੋ ਮੋਤੀ ਸਜਾਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਚੰਦਨ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੁਗੰਧਿਤ ਹਵਾ ਧੂਫ਼ ਵਾਂਗ ਖੁਸ਼ਬੋਈਆਂ ਬਿਖੇਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਰੁਮਕਦੀ ਹੋਈ ਪੌਣ ਇਸ ਇਲਾਹੀ ਆਰਤੀ ਦੀ ਚੌਰ ਅਤੇ ਸਗਲ ਬਨਸਪਤੀ ਇਸ 'ਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਰਤੀ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਪਦਾਰਥਕ ਸਮੱਗਰੀ ਵਰਤ ਕੇ ਕੁਝ ਕੁ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਆਰਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਆਰਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਆਦਿ ਜੁਗਾਦਿ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨੰਤ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਰਹਿਣੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਆਰਤੀ ਕੋਈ ਸਧਾਰਨ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਕਾਇਨਾਤੀ ਤਰਾਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਗਲ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਕਣ-ਕਣ ਹਰ ਪਲ ਗਾਇਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸ਼ਾਇਰ ਅਤੇ ਚਿੰਤਕ ਗੁਰੂਦੇਵ ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਆਰਤੀ ਦੀ ਬੜੇ ਉੱਚੇ ਅਤੇ ਸੁੱਚੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਮਹਿਮਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਅਦੀਬ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮੀ ਐਕਟਰ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ ਵਿਖੇ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕੌਮੀ ਤਰਾਨਾ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇਕ ਵਿਸ਼ਵ ਤਰਾਨਾ ਵੀ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰੋ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਤਰਾਨਾ ਤਾਂ ਬੜਾ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਹ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਰਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦਾ ਗਾਇਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਗਨਨਾਥ ਪੁਰੀ ਵਿਖੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਸਾਰੀ ਕਾਇਨਾਤ ਦਾ ਤਰਾਨਾ ਹੈ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ ਇਸ ਆਰਤੀ ਤੋਂ ਇੰਨੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੁਦ ਇਸ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਬੰਗਲਾ ਵਿਚ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਇਹ ਆਰਤੀ ਮਹਿਜ਼ ਆਰਤੀ ਨਹੀ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਕੁਦਰਤ ਬਾਰੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦਾ ਮੂਲ ਸੂਤਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤ ਬਾਰੇ ਜੋ ਇਕ ਨਿਵੇਕਲਾ ਸਿਧਾਂਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਆਰਤੀ ਉਸ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਦਰਤ ਹੀ ਅੰਤਿਮ ਸੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਜਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਸੱਚਾ ਪੁਰਖ ਭਾਵ ਸੱਚਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਹੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ਰਮਾਨ ਹੈ, 'ਸਚੀ ਤੇਰੀ ਸਿਫਤਿ ਸਚੀ ਸਾਲਾਹ॥ ਸਚੀ ਤੇਰੀ ਕੁਦਰਤਿ ਸਚੇ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ॥' ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਫ਼ਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, 'ਕੁਦਰਤਿ ਦਿਸੈ ਕੁਦਰਤਿ ਸੁਣੀਐ ਕੁਦਰਤਿ ਭਉ ਸੁਖ ਸਾਰੁ॥ ਕੁਦਰਤਿ ਪਾਤਾਲੀ ਆਕਾਸੀ ਕੁਦਰਤਿ ਸਰਬ ਆਕਾਰ॥ ਕੁਦਰਤਿ ਪਉਣੁ ਪਾਣੀ ਬੈਸੰਤਰੁ ਕੁਦਰਤਿ ਧਰਤੀ ਖਾਕੁ॥ ਸਭ ਤੇਰੀ ਕੁਦਰਤਿ ਤੂੰ ਕਾਦਿਰੁ ਕਰਤਾ ਪਾਕੀ ਨਾਈ ਪਾਕੁ॥' ਭਾਵ ਜੋ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਵਿਖਾਈ-ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਿਰਾਕਾਰ ਹੈ, ਉਹ ਸਭ ਕੁਦਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਆਕਾਸ਼, ਪਾਤਾਲ ਅਤੇ ਸਭ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਵਜੂਦ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਕੁਦਰਤ ਹੀ ਹਨ। ਪੌਣ, ਪਾਣੀ, ਅਗਨੀ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਸਭ ਵੀ ਕੁਦਰਤ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਦਰਤ ਕੁਝ ਉਸ ਕਰਤਾਪੁਰਖ ਕਾਦਰ ਦੀ ਸਾਜੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜੋ ਖੁਦ ਇਕ ਅਦਿੱਖ ਪਵਿੱਤਰ ਹਸਤੀ ਹੈ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਅਪਰੰਮਪਾਰਤਾ, ਬੇਅੰਤਤਾ, ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਅਤੇ ਸਦੀਵਤਾ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਮਨੁੱਖ਼ ਸਮੇਤ ਬਾਕੀ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਹਿਹੋਂਦ ਅਤੇ ਸਹਿਜਤਾ ਵਾਲੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਬੜੇ ਵਿਸਮਾਦੀ ਲਹਿਜ਼ੇ ਨਾਲ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਅਤੇ ਬੇਅੰਤਤਾ ਬਾਰੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ, 'ਪਾਤਾਲਾ ਪਾਤਾਲ ਲਖ ਆਗਾਸਾ ਆਗਾਸ॥ ਓੜਕ ਓੜਕ ਭਾਲਿ ਥਕੇ ਵੇਦ ਕਹਿਨਿ ਇਕ ਵਾਤ॥ ਭਾਵ ਪਤਾਲਾਂ ਦੇ ਹੇਠ ਹੋਰ ਬੇਅੰਤ ਪਾਤਾਲ ਹਨ ਅਤੇ ਅਕਾਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਅਨੰਤ ਆਕਾਸ਼ ਹਨ। ਸਭ ਵੇਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗ੍ਰੰਥ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਇਕਮਤ ਹਨ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਭਾਲ ਕਰਦੇ-ਕਰਦੇ ਸਭ ਥੱਕ-ਹਾਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਦੇ ਵੀ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਵਿਗਿਆਨ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਸੀਮਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਹੀ ਸਮਝ ਸਕੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ 'ਬਲਿਹਾਰੀ ਕੁਦਰਤਿ ਵਸਿਆ॥ ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਇ ਲਖਿਆ॥' ਭਾਵ ਕੁਦਰਤ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਦੇ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਲੇਖਾ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੇ ਧਰਮ ਤੇ ਵਿਰਸਾ ਅੰਕ 'ਚ)

-ਸੰਯੁਕਤ ਡਾਇਰੈਕਟਰ, ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਵਿਭਾਗ,
ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ।

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਬਸੀ ਪਠਾਣਾਂ ਜੇਲ੍ਹ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਮੈਂ ਲਗਪਗ ਪਿਛਲੇ ਡੇਢ ਵਰ੍ਹੇ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਭਾਈ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਪੁਰਦ ਸਾਰੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਕਰ ਦੇਵਾਂ, ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਵਿਧੀਪੂਰਵਕ, ਬਣਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਆਰੰਭ ਕਰ ਸਕਣ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਵਾਸਤੇ ਵਕਤ ਮੁਕੱਰਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਂ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਟੈਲੀਫੋਨ ਰਾਹੀਂ ਸੰਪਰਕ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇਸ ਅਤੀ ਸੰਜੀਦਾ ਮਾਮਲੇ ਲਈ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ 'ਤੇ ਵੀ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕੀ। ਇਹ ਇਕ ਵਿਡੰਬਨਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਭਾਈ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਹਰ ਵਾਰ ਹੀ ਮਿੱਠਾ ਜਿਹਾ ਵਿਹਾਰਕ ਲਾਰਾ ਲਾ ਕੇ ਪੱਲਾ ਝਾੜ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ।
ਇੱਥੇ ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਦਸੰਬਰ, 2017 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਖ਼ਬਰ ਛਪੀ ਸੀ ਕਿ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਵਿਭਾਗ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਨੂੰ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਬਸੀ ਪਠਾਣਾਂ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਜੇਲ੍ਹ ਨੂੰ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਇਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਮਾਰਕ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਮੇਰੀ ਜਾਚੇ ਇਹ ਮਹਿਜ਼ ਲੋਕ ਦਿਖਾਵੇ ਲਈ ਕਾਹਲੀ ਵਿਚ ਚੁੱਕੇ ਕਦਮ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਇਸ ਨੁਮਾਇਸ਼ੀ ਐਲਾਨ ਦਾ ਮੰਤਵ ਇਸ ਸਾਰੇ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਸੰਜੀਦਗੀ ਨੂੰ ਵੱਟੇ-ਖਾਤੇ ਪਾਉਣ ਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਐਲਾਨ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਦਸਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਰਗਾਹ ਵਿਖੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਣ ਸਮੇਂ 26 ਦਸੰਬਰ, 2017 ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਮਹਿਜ਼ ਇਕ ਛਲਾਵਾ ਹੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਾਰਥਿਕ ਤੇ ਅਨੁਭਵੀ ਸਿੱਟਾ, ਦੋ ਸਾਲ ਦੀ ਮੁੱਦਤ ਬੀਤ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।
ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਬਸੀ ਪਠਾਣਾਂ ਦੀ ਸਬ ਜੇਲ੍ਹ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪੁਰਾਣੀ ਸਰਹੰਦੀ ਇੱਟ ਨਾਲ ਤਾਮੀਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੂਬਾ ਸਰਹੰਦ ਦੀ ਹਵਾਲਾਤੀ ਬੈਰਕ ਵਜੋਂ ਲਗਪਗ 350/400 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਫੇਰ ਕੁਝ ਦਿਨ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੇਲ੍ਹ ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸ: ਸੁਖਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ 4 ਜੂਨ ਨੂੰ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਖੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਬਸੀ ਪਠਾਣਾਂ ਦੀ ਇਸ ਜ਼ਿਕਰ ਅਧੀਨ ਪੁਰਾਤਨ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਵਾ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਨਵੇਂ ਸਿਰਿਓਂ, ਇਸ ਨੂੰ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਜੋਂ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਮੇਰੀ ਜਾਚੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿਚ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਹੁਣ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਤਾਮੀਰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਯੋਗ ਕਦਮ ਹੋਵੇਗਾ। ਬਹਰਹਾਲ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਕੰਮ ਨੇਪਰੇ ਚੜ੍ਹ ਸਕੇਗਾ। ਮੇਰੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਸੁਹਿਰਦ ਹਨ ਤਾਂ ਬਸੀ ਪਠਾਣਾਂ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਤੁਰੰਤ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਬਸੀ ਪਠਾਣਾਂ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਸਥਾਨਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਪੁਰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਮਰਿਆਦਾ ਪੂਰਵਕ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਪਰ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲ ਇੱਛਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪੁਰਾਤਨ ਜੇਲ੍ਹ ਬਸੀ ਪਠਾਣਾਂ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਇਮਾਰਤ ਨਾਲ ਇਸ ਦੀ ਕੇਵਲ ਪੁਰਾਤਨ ਦਿੱਖ ਬਹਾਲੀ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਵੀ ਛੇੜਛਾੜ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਭਾਗ ਵਲੋਂ ਇਸ ਦੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਯਾਦਗਾਰ ਵਜੋਂ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ 10 ਕਰੋੜ ਦੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਇਹ ਪੁਰਾਤਨ ਇਮਾਰਤ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਵਿਚ ਹੀ ਇਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਮਾਰਕ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ।
ਇੱਥੇ ਇਹ ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਹਵਾਲਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਸ੍ਰੀ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਜੀ, ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ ਦੀ ਫਰਿਆਦ ਸੁਣਨ ਉਪਰੰਤ, ਚੱਕ ਨਾਨਕੀ (ਹੁਣ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ) ਤੋਂ 10/11 ਸਾਵਣ ਬਿਕਰਮੀ ਸੰਮਤ 1732 ਅਰਥਾਤ 10/11 ਜੁਲਾਈ, 1675 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ ਤਾਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਰੋਪੜ ਪੁਲਿਸ ਚੌਕੀ ਦੇ ਦਰੋਗੇ ਨੂਰ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਂ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੇ ਪਿੰਡ ਮਲਿਕਪੁਰ ਰੰਘੜਾਂ ਦੇ ਰੰਘੜਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 12 ਸਾਵਣ ਬਿਕਰਮੀ ਸੰਮਤ 1732 ਅਰਥਾਤ 12 ਜੁਲਾਈ, 1675 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਹੀ ਦਿਨ 13 ਸਾਵਣ, 1732 ਅਰਥਾਤ 13 ਜੁਲਾਈ, 1675 ਨੂੰ ਹਾਕਮ ਸਰਹੰਦ ਅਬਦੁਲ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਂ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬਸੀ ਪਠਾਣਾਂ ਦੀ ਹਵਾਲਾਤ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਇਤਲਾਹ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ। 'ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ' ਨਾਮੀ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਸਾਖੀ 29 ਵਿਚ ਇਹ ਬਿਰਤਾਂਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਰਜ ਹੈ-
'ਹਾਕਮ ਸਰਹੰਦ ਸੇ ਪਤਾ ਚਲਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਬ੍ਰਾਹਮਨਾ ਕੀ ਫ਼ਰਿਆਦ ਲੈ ਕੇ ਦਿਹਲੀ ਜਾ ਰਹਾ ਹੈ, ਇਨ੍ਹੇ ਹਿਰਾਸਤ ਮੇਂ ਲੈ ਲੇਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੇ ਧਰਮ ਤੇ ਵਿਰਸਾ ਅੰਕ 'ਚ)

-ਸਾਬਕਾ ਡਿਪਟੀ ਸਪੀਕਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ। ਮੋਬਾ: 98140-33362

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਚਰਨ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ

ਗੁ: ਪਿੰਡ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ (ਸੰਗਰੂਰ)

ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ 550 ਸਾਲਾ ਆਗਮਨ ਦਿਵਸ ਉੱਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਵੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਯਤਨ ਆਰੰਭੇ ਗਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਈ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਚਰਨ ਪਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕਈ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਸਥਾਨਾਂ ਵਿਚ ਸੰਗਰੂਰ-ਲੁਧਿਆਣਾ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਵਸਦਾ ਪਿੰਡ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਇਤਹਾਸਕ ਤੱਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ, ਜੋ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ 6500 ਮੀਲ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਵੀ ਸੀ। ਉਦਾਸੀ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਮੌਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਜੀਂਦ, ਪਹੇਵਾ, ਅਨਦਾਨਾ, ਸੁਨਾਮ, ਨਾਨਕਿਆਣਾ ਸਾਹਿਬ (ਮੰਗਵਾਲ) ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਪੁੱਜੇ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਆਏ ਤਾਂ ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਉਜਾੜ ਸੀ ਅਤੇ ਇਥੇ ਕੋਈ ਨਗਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੋਂ ਬਾਣੀ ਸੁਣ ਕੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਸੰਗਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਆਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਲ-ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜਦ ਨਗਰ ਦੇ ਨਾਂਅ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਇਕ ਮਾਈ ਨੇ ਕਿਹਾ, 'ਸਤਿਗੁਰੂ, ਇਥੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਨਗਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ' ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਥਾਂ ਦਾ ਨਾਂਅ 'ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ' ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਅਤੇ ਮੈਨੇਜਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਅ ਰਹੇ ਸ: ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਜਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਪਾਵਨ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਚਾਲੇ ਪਾਏ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕੀ ਡਰੋਲੀ ਤੋਂ ਗੋਰਖ ਮਤੇ ਦੇ ਰਸਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਕਾਂਝਲੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਸੰਮਤ 1673 ਬਿਕਰਮੀ (1616 ਈ:) ਨੂੰ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਪੁੱਜੇ। ਇਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਕ ਕਰੀਰ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਨਾਲ ਘੋੜਾ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਧਰਮ ਦੀ ਚਾਦਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ 5 ਮੱਘਰ ਸੰਮਤ 1722 ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ ਜੀ (ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ), ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ, ਮਾਮਾ ਕ੍ਰਿਪਾਲ ਚੰਦ ਜੀ, ਭਾਈ ਨੱਥਾ ਰਾਮ ਜੀ ਰਬਾਬੀ ਜਥੇ ਸਮੇਤ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਠਹਿਰੇ ਸਨ। ਸ: ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਰਬੰਸਦਾਨੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਰਬੰਸ ਵਾਰ ਕੇ ਮਾਛੀਵਾੜਾ, ਰਾਏਕੋਟ, ਮੂਲੋਵਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪੁੱਜੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਰਾਜ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਨਕਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਵੀ ਛਾਇਆ ਰਿਹਾ। ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਸ: ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਨਿਰਲੇਪ ਕੌਰ ਵੀ ਇਸ ਪਿੰਡ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸ: ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਿੰਡ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਗਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਚੰਗੀਆਂ ਸੜਕਾਂ, ਚੰਗੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਵਰਗੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੋਂ ਮਹਿਰੂਮ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਾਸੀ ਸਰਕਾਰੀ ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਅੱਪਗ੍ਰੇਡ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਲਾਕਾ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਆਸ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਚੋਣਵੇਂ ਅਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਕੀਤੀ ਚੋਣ ਉਪਰੰਤ ਹੁਣ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਾਇਆ ਕਲਪ ਨਿਸਚੇ ਤਬਦੀਲ ਹੋਵੇਗੀ।

-ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟਾ, ਦਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸੰਗਰੂਰ।

ਸਿਰ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਡੇਰਾ

ਭਾਈ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ

ਭਾਈ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕੁਲਭੂਸ਼ਣ ਸਨ। ਉਹ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵਡੇਰੇ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਅ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੰਜ ਸਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਅਰਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਹਾਦਰ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਭਾਈ ਅਜਬ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਅਨਿਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਜੈਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜਾਮ ਪੀਤੇ। ਭਾਈ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਟਿੱਬੀ 'ਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪਾਈ ਅਤੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ਦੀ ਤਾਬ ਨਾ ਝੱਲਦੇ ਹੋਏ ਭਾਈ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ ਖ਼ਾਨ ਵਿਖੇ ਅੰਤਿਮ ਸਾਹ ਲਏ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ 1699 ਈ: ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਹਾਦਰ, ਸਾਹਸੀ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਾਲੇ ਸਿੰਘ ਸਨ। ਸੰਨ 1700 ਵਿਚ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹਾ ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਤੋੜਨ ਲਈ ਇਕ ਖੂਨੀ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬ ਪਿਆ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਫੌਲਾਦੀ ਤਵੇ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਕਲਗੀਧਰ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਸੂਹ ਮਿਲਣ 'ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਹਾਥੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਭਾਰੀ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਕੱਦ-ਕਾਠ ਵਾਲਾ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਕਰੇਗਾ। ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਡਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚੋਂ ਭੱਜ ਗਿਆ।
ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕੱਦ ਅਤੇ ਪਤਲੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਈ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਹਾਥੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸਾਡਾ ਇਹ ਸ਼ੇਰ ਕਰੇਗਾ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੀਸ ਨਿਵਾਇਆ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਨਾਗਣੀ ਬਰਛਾ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ। ਜਦੋਂ ਮਦਮਸਤ ਹਾਥੀ ਚਿੰਘਾੜਦਾ ਹੋਇਆ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵੱਲ ਵਧਿਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਘੋੜੇ ਦੀਆਂ ਰਕਾਬਾਂ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਹਾਥੀ ਦੇ ਮੱਥੇ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਛਾ ਮਾਰਿਆ ਕਿ ਉਹ ਤਵੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾੜ ਕੇ ਹਾਥੀ ਦਾ ਮੱਥਾ ਵਿੰਨ੍ਹ ਗਿਆ। ਦਰਦ ਨਾਲ ਤੜਫ਼ਦਾ ਹੋਇਆ ਹਾਥੀ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਭੱਜ ਪਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਹੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿਪਾਹੀ ਲਿਤਾੜ ਦਿੱਤੇ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਨਿਰਮੋਹਗੜ੍ਹ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਬੀਰਤਾ ਦੇ ਜੌਹਰ ਦਿਖਾਏ। ਜਦੋਂ ਦਸੰਬਰ, 1704 ਈ: ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਝੂਠੀਆਂ ਕਸਮਾਂ ਖਾ ਕੇ ਦਸਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਖਾਲੀ ਕਰਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਭਾਈ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਲਕਪੁਰ ਰੰਘੜਾਂ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਡਟ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖਮ ਲੱਗੇ। ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਨਿਹੰਗ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ। ਸ੍ਰੀ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹਵੇਲੀ ਵਿਚ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਨਿਹੰਗ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਭਾਈ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਆਪ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕੀਤਾ। ਨਿਹੰਗ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਬੀਬੀ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਵਿਚ ਜੁਟ ਗਈ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਮੁਖ਼ਬਰੀ 'ਤੇ ਰੋਪੜ ਚੌਕੀ ਦੇ ਜਾਫ਼ਰ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਹਵੇਲੀ ਨੂੰ ਘੇਰ ਕੇ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸ ਕਮਰੇ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਲੱਗਾ, ਜਿਥੇ ਭਾਈ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਮੌਤ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਪਠਾਣ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਧੀ-ਜਵਾਈ ਹਨ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਜਾਫਰ ਅਲੀ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ। ਬੀਬੀ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਨੇ 130 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗੀ ਪਰ ਵਿਆਹ ਨਾ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਹ ਉਸੇ ਥਾਂ 'ਤੇ ਬੰਦਗੀ ਕਰਦੀ ਰਹੀ। ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਇਸੇ ਥਾਂ 'ਤੇ ਭਾਈ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕਿਵੇਂ ਆਰੰਭ ਹੋਏ?

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਕੁਝ ਨਿਯਮ ਤੈਅ ਹੋਏ ਅਤੇ ਇਹ ਸੁਸਾਇਟੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈ। ਆਖ਼ਰ 9 ਫਰਵਰੀ, 1947 ਈ: ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਰੈਫਰੈਂਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਰਸਮ ਹੋਈ ਅਤੇ 'ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਨਿਵਾਸ' ਦੇ ਹਾਲ ਨੰਬਰ 4 ਵਿਚ ਇਹ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਕਾਇਮ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਮੰਤਵ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ, ਸਿੱਖ ਸਾਹਿਤ ਸਬੰਧੀ ਲਿਖਿਆ, ਛਪਿਆ, ਅਣਛਪਿਆ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਇਕ ਥਾਂ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖੋਜ ਦੇ ਕਾਰਜ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨੇਪਰੇ ਚੜ੍ਹ ਸਕਣ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਗੁਰੂ ਇਤਿਹਾਸ ਸਬੰਧੀ ਮੂਲ ਸਰੋਤ, ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਖਰੜੇ, ਪੋਥੀਆਂ, ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਕਾਰਡ, ਦੁਰਲੱਭ ਪੁਸਤਕਾਂ, ਹੁਕਮਨਾਮੇ, ਸਨਦਾਂ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵੀ ਸੰਨ 1929 ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਨਿਵਾਸ ਵਿਖੇ ਹੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਖੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਬਾਹਰਲੇ ਖੋਜੀਆਂ ਲਈ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਵਿਖੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
'ਸਿੱਖ ਹਿਸਟਰੀ ਸੁਸਾਇਟੀ' ਦਾ ਖੋਜ ਕਾਰਜ ਅਸਲ ਮਾਅਨਿਆਂ ਵਿਚ ਡਾ: ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ, ਸ: ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿੰਘ ਰੀਸਰਚ ਸਕਾਲਰ ਅਤੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਫੈਜ਼ੁਲ ਹੱਕ ਉਰਦੂ ਫਾਰਸੀ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਦੇ ਉੱਦਮਾਂ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਰਾਹੀਂ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੁਨਸ਼ੀ ਫ਼ੈਜ਼ੁਲ ਹੱਕ ਰਾਹੀਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀਆਂ ਦੁਰਲੱਭ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਉਤਾਰੇ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਅਰੰਭਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੰਤਰੀ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਜਿਲਦਾਂ (1469 ਤੋਂ 1650 ਈ:) ਲਿਖ ਲਈਆਂ ਸਨ, ਅਗਸਤ, 1947 ਵਿਚ ਉਹ ਸਿੱਖ ਹਿਸਟਰੀ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੇ ਕਾਰਜ ਤੋਂ ਫ਼ਾਰਗ ਹੋ ਗਏ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਕਾਰਜ ਅਧੂਰਾ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਹਿਸਟਰੀ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਮੰਤਵ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਖੋਜ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ, ਖੋਜ ਸਬੰਧੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੱਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦੁਰਲੱਭ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਪਾਠਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ, ਕਿਤਾਬੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਛਾਪਣਾ ਅਤੇ ਦੁਰਲੱਭ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਖਰੜਿਆਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਹਿਸਟਰੀ ਸੁਸਾਇਟੀ ਨੇ 6-7 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਵਕਫੇ ਵਿਚ ਹੀ ਕਈ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ 'ਮਾਖਜ਼ਿ ਤਵਾਰੀਖਿ-ਸਿੱਖਾਂ' (ਫ਼ਾਰਸੀ), 'ਔਰਾਕਿ ਪ੍ਰੀਸ਼ਾਨ-ਤਵਾਰੀਖਿ ਪੰਜਾਬ' (ਫ਼ਾਰਸੀ), 'ਮੁਖ਼ਤਿਸਰ ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹੀ ਜੰਤਰੀ' (ਉਰਦੂ), 'ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਦਗਾਰਾਂ', 'ਗੁਰਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ', 'ਵਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕੀ', 'ਸ਼ਾਹਨਾਮਾ-ਇ-ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ', 'ਤਵਾਰੀਖ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ' (ਉਰਦੂ, ਫ਼ਾਰਸੀ), 'ਪ੍ਰੇਮ ਸੁਮਾਰਗ ਗ੍ਰੰਥ', 'ਸੂਚੀ-ਪੱਤ੍ਰ' (ਦੋ ਭਾਗ), 'ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਇਕ ਮਹੀਨਾ' ਆਦਿ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਹਿਸਟਰੀ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੇ 'ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੱਤ੍ਰ' ਵਿਚ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਛਪੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕਿਤਾਬੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੇ ਧਰਮ ਤੇ ਵਿਰਸਾ ਅੰਕ 'ਚ)

-ਰੀਸਰਚ ਸਕਾਲਰ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਰੀਸਰਚ ਬੋਰਡ, ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ।
simran.sidhu662@gmail.com

ਰਹੱਸਮਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰ

ਕੰਨਿਆ ਕੁਮਾਰੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ (ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ)

ਕੰਨਿਆ ਕੁਮਾਰੀ ਦੇਵੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਨਗਰ ਕੰਨਿਆ ਕੁਮਾਰੀ (ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ) ਦੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੱਟ ਉੱਪਰ ਹਿੰਦ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਦੇ ਸੰਗਮ ਸਥਲ ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਮਨਮੋਹਕ ਦਵਾਰ ਲਾਸਾਨੀ ਨਜ਼ਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਖੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਅਤੇ ਬਾਣਾਸੁਰ ਰਾਖਸ਼ਸ਼ ਦੀ ਲੜਕੀ ਕੰਨਿਆ ਕੁਮਾਰੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸ਼ਿਵ ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਵੀ ਉਹ ਲੜਕੀ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਕੁਆਰੀ ਰਹਿਣ ਦਾ ਵਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਕੰਨਿਆ ਕੁਮਾਰੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਵੀਰਤਾ ਤੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੱਟ ਉੱਪਰ ਹਵਨ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਸਥਲ ਵਜੋਂ ਵੀ ਪੂਜਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੋਲ ਅਤੇ ਪਾਡਿਅਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੰਨਿਆ ਕੁਮਾਰੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕੰਨਿਆ ਕੁਮਾਰੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਵੀਰਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਅਮਨ ਕੁਮਾਰੀ ਮੰਦਰ ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਦੁਆਰ ਤਿੰਨ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬੰਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਉੱਤਰੀ ਦੁਆਰ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।

-ਪਿੰਡ ਤੇ ਡਾਕ: ਕੋਟਲੀ ਖਾਸ, ਤਹਿ: ਮੁਕੇਰੀਆਂ (ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ)। ਮੋਬਾ: 94653-69343

ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਾਰ

ਪੈ ਪਾਇ ਮਨਾਈ ਸੋਇ ਜੀਉ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਪੁਰਖਿ ਮਿਲਾਇਆ

ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਮਹਲਾ ੫
ਪੈ ਪਾਇ ਮਨਾਈ ਸੋਇ ਜੀਉ॥
ਸਤਿਗੁਰ ਪੁਰਖਿ ਮਿਲਾਇਆ
ਤਿਸੁ ਜੇਵਡੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ਜੀਉ॥ ੧॥ ਰਹਾਉ॥
ਗੋਸਾਈ ਮਿਹੰਡਾ ਇਠੜਾ॥
ਅੰਮ ਅਬੇ ਥਾਵਹੁ ਮਿਠੜਾ॥
ਭੈਣ ਭਾਈ ਸਭਿ ਸਜਣਾ
ਤੁਧੁ ਜੇਹਾ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ਜੀਉ॥ ੧॥
ਤੇਰੈ ਹੁਕਮੇ ਸਾਵਣੁ ਆਇਆ॥
ਮੈ ਸਤ ਕਾ ਹਲੁ ਜੋਆਇਆ॥
ਨਾਉ ਬੀਜਣ ਲਗਾ ਆਸ ਕਰਿ
ਹਰਿ ਬੋਹਲ ਬਖਸ ਜਮਾਇ ਜੀਉ॥ ੨॥
ਹਉ ਗੁਰ ਮਿਲਿ ਇਕੁ ਪਛਾਣਦਾ॥
ਦੁਯਾ ਕਾਗਲੁ ਚਿਤਿ ਨ ਜਾਣਦਾ॥
ਹਰਿ ਇਕਤੈ ਕਾਰੈ ਲਾਇਓਨੁ
ਜਿਉ ਭਾਵੈ ਤਿਂਵੈ ਨਿਬਾਹਿ ਜੀਉ॥ ੩॥
ਤੁਸੀ ਭੋਗਿਹੁ ਭੁੰਚਹੁ ਭਾਈਹੋ॥
ਗੁਰਿ ਦੀਬਾਣਿ ਕਵਾਇ ਪੈਨਾਈਓ॥
ਹਉ ਹੋਆ ਮਾਹਰੁ ਪਿੰਡ ਦਾ
ਬੰਨਿ ਆਦੇ ਪੰਜਿ ਸਰੀਕ ਜੀਉ॥ ੪॥
ਹਉ ਆਇਆ ਸਾਮ੍ਰੈ ਤਿਹੰਡੀਆ॥
ਪੰਜਿ ਕਿਰਸਾਣ ਮੁਜੇਰੇ ਮਿਹਡਿਆ॥
ਕੰਨੁ ਕੋਈ ਕਢਿ ਨ ਹੰਘਈ
ਨਾਨਕ ਵੁਠਾ ਘੁਘਿ ਗਿਰਾਉ ਜੀਉ॥ ੫॥
(ਅੰਗ 73)
ਪੰਚਮ ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਇਸ ਅਸਟਪਦੀ ਦੇ 21 ਅੰਕ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਤਿੰਨ ਮੰਗਲਵਾਰਾਂ ਨੂੰ 5-5 ਅੰਕਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਚੌਥੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਦੇ 6 ਅੰਕਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਹੋਵੇਗੀ।
ਪਦ ਅਰਥ : ਪੈ ਪਾਇ-ਪੈਰੀਂ ਪੈ ਕੇ, ਚਰਨੀ ਲੱਗ ਕੇ। ਮਨਾਈ-ਮਨਾਉਂਦਾ ਹਾਂ, ਆਰਾਧਦਾ ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਖੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਭਾਈ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਨਾ ਕੇ ਇਸ ਸ਼ੁੱਭ ਕਾਰਜ ਲਈ ਜਾਈਂ। ਸੋਇ-ਉਸ ਨੂੰ। ਜੇਵਡੁ-ਜੇਡਾ ਵੱਡਾ। ਅਵਰੁ-ਹੋਰ। ਗੋਸਾਈ-ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਮਾਲਕ, ਪਰਮਾਤਮਾ। ਮਿਹੰਡਾ-ਮੇਰਾ। ਇਠੜਾ-ਇੱਠੜਾ, ਬਹੁਤ ਪਿਆਰਾ। ਅੰਮ-ਅੰਮਾ, ਮਾਂ। ਅਬੇ-ਅੱਬਾ, ਬਾਪ, ਪਿਤਾ। ਥਾਵਹੁ-ਕੋਲੋਂ, ਨਾਲੋਂ।
ਸਾਵਣੁ-ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਜਦੋਂ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹਰਿਆਵਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ਤੇਰੀਆਂ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆਇਆ ਹੈ। ਮੈ ਸਤ ਕਾ-ਮੈਂ ਸੱਚ ਰੂਪੀ ਜੀਵਨ ਦਾ। ਹਲੁ ਜੋਆਇਆ-ਹਲ ਜੋੜਿਆ ਹੈ। ਆਸ ਕਰਿ-ਤੇਰੇ ਭਰੋਸੇ 'ਤੇ। ਨਾਉ ਬੀਜਣ ਲਗਾ-(ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਖੇਤ ਵਿਚ) ਨਾਮ ਬੀਜਣ ਲੱਗਾ ਹਾਂ। ਬੋਹਲ-ਢੇਰ, ਦਾਣਿਆਂ ਦਾ ਢੇਰ। ਬੋਹਲ ਬਖਸ-ਬਖਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਬੋਹਲ। ਹਉ-ਮੈਂ। ਦੁਯਾ-ਦੂਜਾ। ਕਾਗਲੁ-ਕਾਗਜ਼। ਹਰਿ-ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ। ਹਰਿ ਇਕਤੈ ਕਾਰੈ ਲਾਇਓਨੁ-ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੇ ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਹੀ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਜਿਉ ਭਾਵੈ-ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਤਿਵੈ ਨਿਬਾਹਿ ਜੀਉ-ਇਸ ਕਾਰ ਅਥਵਾ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹ ਦੇਵੇਗਾ।
ਭੋਗਿਹੁ ਭੁੰਚਹੁ-ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਰਸ ਨੂੰ ਆਪ ਛਕੋ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਛਕਾਓ। ਦੀਬਾਣਿ-ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ, ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ। ਕਵਾਇ-ਪੋਸ਼ਾਕ, ਸ਼ੋਭਾ ਦਾ ਲਿਬਾਸ, ਸਿਰੋਪਾਓ। ਪੈਨਾਈਓ-ਪਹਿਨਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮਾਹਰੁ-ਚੌਧਰੀ, ਮੋਹਰੀ। ਪਿੰਡ ਦਾ-ਸਰੀਰ ਦਾ। ਬੰਨਿ-ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ। ਆਦੇ-ਲਿਆਂਦੇ। ਪੰਜਿ ਸਰੀਕ-ਸ਼ਰੀਕਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਪੰਜ (ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਅਹੰਕਾਰ) ਵਿਰੋਧੀ। ਸਾਮ੍ਰੈ-ਸ਼ਰਨ ਵਿਚ। ਤਿਹੰਡੀਆ-ਤੁਹਾਡੀ। ਕਿਰਸਾਣ-ਕਿਸਾਨ। ਮੁਜੇਰੇ-ਮੁਜ਼ਾਰੇ। ਮਿਹਡਿਆ-ਮੇਰੇ। ਕੰਨੁ-ਮੋਢਾ ਭਾਵ ਸਿਰ। ਹੰਘਈ-ਸਕਦਾ। ਵੁਠਾ-ਵਸ ਪਿਆ। ਘੁਘਿ-ਸੰਘਣੀ ਵਸੋਂ ਵਾਲਾ। ਗਿਰਾਉ-ਗ੍ਰਾਮ, ਪਿੰਡ।
ਅਸਟਪਦੀ ਦੀ ਰਹਾਉ ਵਾਲੀ ਤੁਕ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ ਆਇਆ ਹੈ 'ਮਨਾਈ', ਜਿਸ ਦੇ ਸਾਧਾਰਨ ਅਰਥ ਹਨ ਕਿਸੇ ਰੁੱਸੇ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣਾ ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤਾਂ 'ਸਤਿਗੁਰ ਪੁਰਖਿ ਮਿਲਾਇਆ' ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਗੱਲ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪੁਰਖ ਨੇ ਮੇਰਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ। ਇਸ ਲਈ ਇਥੇ ਮਨਾਈ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਰਾਧਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਆਮ ਕਹਿ ਦੇਈਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ੁੱਭ ਕਾਰਜ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ, ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਨਾ ਕੇ ਜਾਂ ਧਿਆ ਕੇ ਜਾਉ-
ਜਿਨੀ ਗੁਰੂ ਮਨਾਇਆ
ਰਜਿ ਰਜਿ ਸੇਈ ਖਾਹਿ॥
(ਰਾਗੁ ਮਾਰੂ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੫, ਅੰਗ 1096)
ਦੂਜੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਲਕ ਪ੍ਰਭੂ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਾਕ-ਸੰਬੰਧੀਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਿਆਰਾ ਹੋਵੇ, ਅਜਿਹੇ ਪਿਆਰੇ ਤੋਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਿਵੇਂ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਪਵੇ।
ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਬਿਰਤੀ ਜਦੋਂ ਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਜੁੜ ਗਈ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਜਦੋਂ ਫਿਰ ਸਤਿ ਦਾ ਹਲ ਜੋਅ ਕੇ ਸਤਿ ਦਾ ਬੀਜ ਬੀਜਿਆ ਤਾਂ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਦਾਣਿਆਂ ਦਾ ਅੰਬਾਰ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਮਿਹਰਾਂ ਦੇ ਸਾਈਂ ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਨੇ (ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ) ਨੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰਤਾ ਦੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਪਹਿਨਾ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਪੰਜੇ ਮਹਾਂਬਲੀ (ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਅਤੇ ਅਹੰਕਾਰ) ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਕਰ ਲਏ। ਰਾਗੁ ਬਸੰਤ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੫ ਵਿਚ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਾਵਨ ਬਚਨ ਹਨ-
ਪੰਜੇ ਬਧੇ ਮਹਾਬਲੀ
ਕਰਿ ਸਚਾ ਢੋਆ॥
ਆਪਣੇ ਚਰਣ ਜਪਾਇਅਨੁ
ਵਿਚਿ ਦਯੁ ਖੜੋਆ॥
ਰੋਗ ਸੋਗ ਸਭਿ ਮਿਟਿ ਗਏ
ਨਿਤ ਨਵਾ ਨਿਰੋਆ॥ (ਅੰਗ 1193)
ਪੰਜੇ-ਪੰਜ ਵਿਕਾਰ (ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਅਤੇ ਅਹੰਕਾਰ)। ਬਲੀ-ਬਲਵਾਨ। ਮਹਾ-ਵੱਡੇ। ਢੋਆ-ਭੇਟਾ। ਜਪਾਇਅਨੁ-ਉਸ ਨੇ ਜਪਾਏ। ਦਯੁ-ਦਿਆਲ ਪ੍ਰਭੂ। ਨਿਰੋਆ-ਅਰੋਗ।
ਅੱਖਰੀਂ ਅਰਥ : ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨੀਂ ਲੱਗ ਕੇ ਮੈਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਅਥਵਾ ਆਰਾਧਨ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। (ਜਦੋਂ ਤੋਂ) ਗੁਰੂ ਪੁਰਖ ਨੇ ਮੇਰਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸੋਝੀ ਪੈ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਪੰਚਮ ਗੁਰਦੇਵ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਪ੍ਰਭੂ ਬੜਾ ਪਿਆਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਪਿਆਰਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਭੈਣ, ਭਰਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੱਜਣਾਂ-ਮਿੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤੇਰੇ ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ।
ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ, ਤੇਰੇ ਹੁਕਮ ਵਿਚ ਹੀ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਹੋਇਆ, ਮੇਰੇ ਲਈ ਮਾਨੋ ਸਾਵਣ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਆ ਗਿਆ (ਸਾਵਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਮੀਂਹ ਸਦਕਾ ਜਿਵੇਂ ਸਾਰਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਹਰਿਆ-ਭਰਿਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਧਕ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਸਦਕਾ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਰਤ ਗਈ ਹੈ) ਅਤੇ ਮੈਂ ਸੱਚ ਰੂਪੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਲ ਜੋਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਖੇਤ ਵਿਚ ਮੈਂ ਨਾਮ ਨੂੰ ਬੀਜਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਆਸ ਵਿਚ ਕਿ ਤੇਰੀਆਂ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਬੋਹਲ ਇਕੱਠਾ ਹੋਵੇਗਾ।
ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ, ਮੈਂ ਇਕ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਛਾਣ ਅਥਵਾ ਸਾਂਝ ਪਾਈ ਹੈ। ਤੇਰੇ ਇਕ ਨਾਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕਾਗਜ਼ 'ਤੇ ਲਿਖੇ ਲੇਖਿਆਂ ਦੀ ਮੈਨੂੰ ਸੋਝੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਹੁਣ ਇਕ ਹੀ (ਨਾਮ ਜਪਣ) ਦੇ ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹ ਦੇਵੇਗੀ।
ਹੇ ਮੇਰੇ ਭਾਈਓ, ਤੁਸੀਂ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਆਪ ਛਕੋ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਛਕਾਓ। ਗੁਰੂ ਨੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਪਹਿਨਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਮੈਂ ਇਸ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਪਿੰਡ ਦਾ ਮਾਨੋ ਚੌਧਰੀ ਅਥਵਾ ਮੋਹਰੀ ਬਣ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਗੁਰੂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਕਿਰਪਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਪੰਜ ਵਿਕਾਰ (ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਅਤੇ ਅਹੰਕਾਰ) ਮੈਂ ਹੁਣ ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆਂਦੇ ਹਨ ਭਾਵ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਕਰ ਲਏ ਹਨ।
ਪੰਜਵੀਂ ਨਾਨਕ ਜੋਤਿ ਦੇ ਪਾਵਨ ਬਚਨ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ, ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹਾਂ, ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਪੰਜ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੀਆਂ ਰੂਪ ਕਿਰਸਾਣ ਮੇਰੇ ਮੁਜ਼ਾਰੇ (ਕਾਮੇ) ਬਣ ਗਏ ਹਨ ਭਾਵ ਮੇਰੇ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਹਨ। ਕੋਈ ਵੀ ਗਿਆਨ ਇੰਦ੍ਰਾ ਹੁਣ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕ ਸਕਦਾ। ਫਲਸਰੂਪ ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਨਗਰ (ਪਿੰਡ) ਚੰਗੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਸੰਘਣੀ ਵਸੋਂ ਨਾਲ ਵਸ ਪਿਆ ਹੈ।

-217-ਆਰ, ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ, ਜਲੰਧਰ।

ਜਨਮ ਦਿਨ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਚਮਨ ਦਾਸ ਉਦਾਸੀ

ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈ ਉਦਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾਇ 'ਚ ਅਨੇਕਾਂ ਉੱਚਕੋਟੀ ਦੇ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਦੇ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਤੋਰਿਆ। ਐਸੇ ਹੀ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਸੱਚਖੰਡ ਵਾਸੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਗੋਬਿੰਦ ਦਾਸ ਫਗਵਾੜੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਅਨਿਨ ਸ਼ਰਧਾਲੂ, ਨਾਮ ਦੇ ਰਸੀਏ, ਦਇਆ ਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਸਾਗਰ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਚਮਨ ਦਾਸ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਅੱਜ ਤੋਂ 71 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 13 ਹਾੜ੍ਹ ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਮੰਗੋ ਦੇਵੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਕੁੱਖ ਤੋਂ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦੂ ਰਾਮ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਪਿੰਡ ਕਾਂਗੜ ਬਡੇੜਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਊਨਾ (ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਆਪ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਗੋਬਿੰਦ ਦਾਸ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿਚ ਡੇਰਾ ਫਗਵਾੜਾ ਵਿਖੇ ਆਉਣ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਸੇ ਅਸਥਾਨ ਵਿਖੇ ਹੀ ਆਪ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ। ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਗੋਬਿੰਦ ਦਾਸ ਆਪ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਿਊਂਦੇ ਜੀਅ ਗੱਦੀ ਦੇ ਵਾਰਸ ਬਣਾ ਗਏ। ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਗੋਬਿੰਦ ਦਾਸ 6 ਫਰਵਰੀ, 1968 ਨੂੰ ਸੱਚਖੰਡ ਜਾ ਬਿਰਾਜੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਾਬਾ ਚਮਨ ਦਾਸ ਦੀ ਉਮਰ ਛੋਟੀ ਹੀ ਸੀ। ਆਪ ਨੇ ਡੇਰੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲਣ ਸਮੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ-ਪਿਤਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਸੁੰਦਰ ਸਮਾਧ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਅੰਦਰ ਹਾਲ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਵਾਸਤੇ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ। ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਬਲਿਸਟਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਖੇ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਡੇਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ ਡੇਰਾ ਫਗਵਾੜਾ ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀਆਂ ਝੜੀਆਂ ਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਰੱਬ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਲਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸਿਹਤਯਾਬੀ ਲਈ ਮੁਫਤ ਮੈਡੀਕਲ ਕੈਂਪ ਵੀ ਲਾਏ। ਆਪ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਜੀਵਨ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ 2 ਅਗਸਤ, 2012 ਨੂੰ ਸੱਚਖੰਡ ਜਾ ਬਿਰਾਜੇ। ਹਰ ਸਾਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਚਮਨ ਦਾਸ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ 13 ਹਾੜ੍ਹ ਮੁਤਾਬਿਕ 27 ਜੂਨ ਦਿਨ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਡੇਰਾ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਗੋਬਿੰਦ ਦਾਸ, ਮੁਹੱਲਾ ਗੋਬਿੰਦਪੁਰਾ, ਫਗਵਾੜਾ ਵਿਖੇ ਡੇਰੇ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਗੱਦੀਨਸ਼ੀਨ ਸੰਤ ਦੇਸ ਰਾਜ ਅਤੇ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਬਾਣੀ ਦੇ 25 ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਪਾਏ ਜਾਣਗੇ। ਉੱਘੇ ਰਾਗੀ, ਢਾਡੀ ਅਤੇ ਸੰਤ-ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਚਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਚਾਰਾਂ ਸਰਵਣ ਕਰਾਉਣਗੇ। ਠੰਢੇ-ਮਿੱਠੇ ਜਲ ਦੀਆਂ ਛਬੀਲਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਲੰਗਰ ਅਤੁੱਟ ਵਰਤਣਗੇ।

-ਸੁਰਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ,
ਪਿੰਡ ਤੇ ਡਾਕ: ਅਧਿਕਾਰੇ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ।

ਪ੍ਰੇਰਨਾ-ਸਰੋਤ

ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ

ਜੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨੇਤਾ, ਵਿਚਾਰਕ, ਲੇਖਕ, ਲੋਕਨਾਇਕ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ, ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਿਰਫ ਗਿਣੇ-ਚੁਣੇ ਲੋਕਾਂ 'ਤੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਚਾਈ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਨਮੁਖ ਅਸਲ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖੇ ਹਨ। ਭੂਤਕਾਲ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਜੋ ਵੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਜਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਮੁੱਲਾਂਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਡੇ ਲਈ ਛੱਡੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਅਮਲ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਵਿਚਾਰ ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਉਹ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਗਿਣੇ-ਚੁਣੇ ਹੀ ਹਨ। ਜਦ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਕੋਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਦਿੱਗਜ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦਿੱਗਜ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾਪਨ ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਤਾਂ ਹੋਰ ਹੀ ਸੀ, ਜੋ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਵਿਚ ਦੋ-ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸਾ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਇਕ-ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸਾ ਉਸ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

-ਜਲੰਧਰ। ਮੋਬਾ: 94175-50741

ਪੂਰਨ ਭਗਤ ਦਾ ਖੂਹ ਤੇ ਭੋਰਾ ਹੋਣ ਲੱਗੇ ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਪੁਰਾਣੀ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਪੂਰਨ ਭਗਤ ਦੇ ਖੂਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਜ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੀ ਚੁੰਨੀ ਜਾਂ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਕਤਰਨ ਖੂਹ ਦੇ ਪਾਸ ਪੁਰਾਣੇ ਰੁੱਖ 'ਤੇ ਬੰਨ੍ਹ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਉਹੀ ਖੂਹ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਭਗਤ ਦੇ ਪਿਤਾ ਰਾਜਾ ਸਾਲਿਵਾਹਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦੂਸਰੀ ਪਤਨੀ ਰਾਣੀ ਲੂਣਾ ਦੀ ਝੂਠੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ 'ਤੇ ਪੂਰਨ ਦੇ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਕਟਵਾ ਕੇ ਸੁਟਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਸ ਖੂਹ ਦੇ ਲਾਗਿਓਂ ਜੋਗੀ ਆਚਾਰੀਆ ਗੋਰਖਨਾਥ ਆਪਣੇ ਚੇਲਿਆਂ ਸਹਿਤ ਲੰਘੇ ਤਾਂ ਖੂਹ ਵਿਚੋਂ ਪੂਰਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਚਮਤਕਾਰੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ। ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਜਾਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਇਥੇ ਪਾਸ ਹੀ ਭੋਰੇ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਇਥੋਂ 120 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਟਿੱਲਾ ਜੋਗੀਨਾਥ ਵਿਖੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰਨ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਰਖਨਾਥ ਦਾ ਚੇਲਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਪੂਰਨ ਭਗਤ ਦੇ ਖੂਹ ਦੇ ਪਾਸ ਹੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਅੱਗੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਭੋਰੇ ਦੇ ਵੀ ਖੰਡਰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਜੋਤਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਰਾਜਾ ਸਾਲਿਵਾਹਨ ਨੇ ਪੂਰਨ ਨੂੰ ਬਾਲ-ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਰਾਣੀ ਇੱਛਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਸਾਧੂਆਂ-ਸੰਨਿਆਸੀਆਂ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਵਿਚ ਕਈ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੱਕ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਪਾਸ ਹੀ ਉਸ ਟਿੱਲੇ ਦੇ ਖੰਡਰ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਡਿਸਟ੍ਰਿਕਟ ਗਜ਼ਟੀਅਰ, ਅੰਕ-23 ਏ, ਸਫ਼ਾ 14 'ਤੇ ਬਾਬਾ ਗੋਰਖਨਾਥ ਦਾ ਟਿੱਲਾ ਲਿਖ ਕੇ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗਜ਼ਟੀਅਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਜੋਗੀ ਗੋਰਖਨਾਥ ਬਿਰਾਜੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੂਹ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾਲ ਇਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਤਵਾਰੀਖ਼-ਏ-ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਨ 1857 ਦੇ ਗ਼ਦਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਰਾਜਾ ਸਾਲਿਵਾਹਨ ਦੁਆਰਾ ਉਪਰੋਕਤ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਬਣਵਾਇਆ ਮੰਦਰ, ਲੰਗਰ-ਖ਼ਾਨਾ, ਇਸ਼ਨਾਨ-ਘਰ, ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਅਤੇ ਪੂਰਨ ਭਗਤ ਦੀ ਸਮਾਧ ਆਦਿ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਪਰ ਸੰਨ 1857 'ਚ ਹੋਏ ਸਿਪਾਹੀ ਵਿਦਰੋਹ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਸਭ ਤਹਿਸ-ਨਹਿਸ ਹੋ ਗਏ। ਮਈ, 2013 ਵਿਚ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀਆਂ ਝੜ ਰਹੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਸੀਮੈਂਟ ਦਾ ਪਲਸਤਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਚੂਨਾ ਫੇਰ ਕੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ 'ਓਮ' ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸੇ ਦੌਰਾਨ ਮੰਦਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਖੂਹ ਦੇ ਪਾਸ ਹੀ ਇਕ ਅਖੌਤੀ ਪੀਰ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਵੀ ਕਾਇਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਕਿਸੇ ਵਲੋਂ ਵੀ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਾ ਕਰਨ 'ਤੇ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਵੇਖਦਿਆਂ ਸਾਲ 2017 ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ 3-4 ਕਬਰਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕਾਇਮ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਤਹਿ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਜੀਦਗੀ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਪੂਰਨ ਭਗਤ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਲੁਪਤ ਹੋਣ ਲੱਗਿਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮਾਰਕ ਦੇ ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਣ ਲੱਗਿਆਂ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਲੱਗੇਗਾ।

-ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ। ਮੋਬਾ: 93561-27771

ਧਾਰਮਿਕ ਸਾਹਿਤ

ਪੂਰਨ ਸੋਈ ਸੰਤੁ
(ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ)
ਲੇਖਕ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ : ਭੀਖੇਸ਼ਾਹੀਏ ਸੇਵਕ ਜਥਾ, ਅਵਾਣ ਭੀਖੇ ਸ਼ਾਹ (ਕਪੂਰਥਲਾ)
ਪੰਨੇ : 444 ਸੰਪਰਕ : 94644-33688

ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਅੰਦਰ ਅਨੇਕ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਅੰਦਰ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸਨ ਸੰਤ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ (ਕੁੱਲੀ ਵਾਲੇ) ਘਣੂਪੁਰ ਕਾਲੇ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹੋ ਸੰਤ ਪੂਰਨ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਸਾਰਾ ਸਾਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਚਿਤਵਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਮਾਰਥ ਦੇ ਰਾਹ ਚਲਦਿਆਂ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਜੀਵਨ ਜਿਊਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਪੂਰਨ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਕੁੱਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨ ਸਾਖੀਆਂ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਪ੍ਰਥਮੇ, ਸੰਤ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸੁੰਦਰ ਰੰਗਦਾਰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਹਨ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਘਣੂਪੁਰ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਹੈ।
ਪੁਸਤਕ ਸੰਤ ਜੀ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਮਈ ਬਚਨਾਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਮੁਰੱਤਬ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ-ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਢੁਕਵੇਂ ਬਚਨ ਵੀ ਅੰਕਿਤ ਹਨ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਗਿਆਨੀ ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਗ੍ਰੰਥੀ ਗਿਆਨੀ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ 'ਪਰਵਾਨਾ' ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਤ ਜੀ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਬਰਕਤ ਸੀ, ਬਚਨਾਂ ਵਿਚ ਬਰਕਤ ਸੀ, ਹੱਥਾਂ ਅਤੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਬਰਕਤ ਸੀ।
ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਲੇਖਕ ਨੇ ਸੰਤ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਪੜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਤਰਤੀਬਵਾਰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਤੇ ਹਰੇਕ ਸਾਖੀ ਵਿਚ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸੇਧ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਬੇਅੰਤ ਪ੍ਰਮਾਣ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਵਾਲੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।
ਪੁਸਤਕ ਦੀਆਂ ਸਮਸਤ ਸਾਖੀਆਂ ਵਿਚ ਸੰਤ ਕੁੱਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਸੇਵਾ, ਲੰਗਰ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਭਾਵਪੂਰਤ ਉਲੇਖ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਜੀਵਨ ਸਾਖੀ ਪਾਠਕ ਲਈ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸਾਰਥਕ ਸੁਨੇਹੜਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। 'ਮੰਗਲਾਚਰਨ' ਨਾਲ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿਤਾ ਬਾਵਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਆਪ ਨਾਮਬਾਣੀ ਦੀ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਲੈ ਕੇ ਵਿਚਰਨ ਲੱਗੇ।
ਕਬੀਰ ਸੇਈ ਕੁਲ ਭਲੀ ਜਾ ਕੁਲ ਹਰਿ ਕੇ ਦਾਸੁ॥ (ਅੰਗ 1370)
ਸੰਸਾਰਕ ਕਾਰ-ਵਿਹਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਿਰਤੀ ਪ੍ਰਭੂ ਚਰਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਆਪ ਦਾ ਅਨੇਕ ਪੂਰੇ-ਸੂਰੇ ਸੰਤਾਂ-ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਾਮ ਦਾ ਰੰਗ ਹੋਰ ਮਜੀਠ ਹੋ ਗਿਆ। ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਜੀਵਨ ਜਿਊਂਦਿਆਂ ਵੀ ਉਹ 'ਗੁਰਮੁਖ ਮਾਇਆ ਵਿਚ ਉਦਾਸੀ' ਵਾਂਗ ਵਿਚਰੇ। ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ, ਅੱਠੇ ਪਹਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਉਂਦੇ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਪੰਡੋਰੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਵਿਖੇ ਕੁੱਲੀ ਬਣਾ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ ਤੇ ਨਾਮ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਚਲਾਇਆ। ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ, ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ 17 ਫਰਵਰੀ, 1977 ਨੂੰ ਕੁੱਲੀ ਅੰਦਰ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰਵਾ ਕੇ ਸਾਲਾਨਾ ਗੁਰਮਤਿ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੀ ਪਿਰਤ ਪਾਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪੁੱਜੇ ਹੋਏ ਸੰਤ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਪਧਾਰਦੇ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਕੁਝ ਬਚਨ-
'ਮੂਰਖ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲੇ ਮਨਮੁਖ, ਦੂਜੇ ਸੂਮ, ਤੀਜੇ ਨਾਸਤਕ ਅਤੇ ਚੌਥੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਅਗਿਆਨੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪੁੱਤ, ਸਾਧੂ-ਸੰਤਾਂ ਤੇ ਭਗਤ ਜਨਾਂ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਸਮਝਿਆ ਹੈ।'
ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਉਸ ਸੰਗਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ 1983 ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ-ਦੀਦਾਰਿਆਂ ਲਈ ਆਈ। ਸੰਤ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਦਰਜਨਾਂ ਰੰਗੀਨ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਾਲੀ ਇਹ ਵੱਡ-ਆਕਾਰੀ ਪੁਸਤਕ ਸ਼ਰਧਾ ਤੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਸਿਖਰ ਹੈ।

tirathsinghdhillon04@gmail.com

ਸੰਗੀਤਕ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬੀ ਦੇਣ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
4. ਡਾ: ਜਸਬੀਰ ਕੌਰ ਪਟਿਆਲਾ : ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨਿਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਡਾ: ਜਸਬੀਰ ਕੌਰ ਵੀ ਗਾਇਨ ਅਤੇ ਲੇਖਨ ਦੇ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਕਾਰਜ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਸੀਅ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ- 'ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਲੱਖਣਤਾ' ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਤੇ ਦੂਜਾ, 'ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਬਾਣੀ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰਬੰਧ', 12 ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ, 'ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ' ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।
5. ਪਦਮਸ੍ਰੀ ਭਾਈ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ : ਸੁਰੀਲੇ ਕੀਰਤਨੀਏ ਅਤੇ ਕਲਮ ਦੇ ਧਨੀ ਪਦਮਸ੍ਰੀ ਭਾਈ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਬੜੀ ਹੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ, ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਰੌਚਿਕਤਾ ਭਰਪੂਰ ਦੋ ਪੁਸਤਕਾਂ ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਗੀਤ ਬਾਰੇ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਨਾਂਅ ਹੈ, 'ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਅਨਮੋਲ ਰਤਨ' ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਪੁਸਤਕ ਹੈ 'ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੀਰਤਨਕਾਰ ਬੀਬੀਆਂ'।
6: ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ : ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਕਿਆਮ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। 'ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਰਾਗ ਰਤਨਾਵਲੀ', 'ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਰਾਗ ਰਤਨਾਵਲੀ', 'ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਰਾਗ ਰਤਨਾਵਲੀ', 'ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਰਾਗ ਰਤਨਾਕਰ', 'ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਰਾਗ ਰਤਨਾਵਲੀ', 'ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਰਤਨਾਵਲੀ', 'ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਰਾਗ ਰਤਨਾਵਲੀ', 'ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਰਾਗ ਰਤਨਾਵਲੀ', 'ਭਗਤ ਰਾਗ ਰਤਨਾਵਲੀ' ਅਤੇ 'ਪੜਤਾਲ ਗਾਇਕੀ'। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਿਆਲ ਅਤੇ ਟੱਪੇ ਦੇ ਮਹਾਨ ਗਾਇਕਾਂ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਦੇਣ ਸਮੇਤ ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਗੀਤ ਸਬੰਧੀ ਅਹਿਮ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਲਿਖੇ ਹਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਡਾ: ਹਰਜਸ ਕੌਰ ਨੇ 'ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਵਿਹਾਰਕ ਪਰੰਪਰਾ', ਡਾਕਟਰ ਗੀਤਾ ਪੇਂਟਲ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਇਕ ਪੁਸਤਕ, ਸੰਤ ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ ਗੰਧਰਬ ਨੇ ਦੋ ਪੁਸਤਕਾਂ, ਡਾਕਟਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨਰੂਲਾ ਨੇ 'ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੰਗੀਤਗੱਯ', ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਗੀਤ ਬਾਰੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਏ. ਐੱਸ. ਗੋਸਲ ਨੇ 'ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ', ਗਿਆਨੀ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ 'ਚੌਕੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਰਿਯਾਦਾ' ਪੁਸਤਕ ਲਿਖੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਗੀ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ-ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ 'ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੀਤ ਰਤਨਾਵਲੀ' ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ, 'ਕੀਰਤਨ ਸੰਦਰਭ ਦੇ ਸਰੂਪ', ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਨੇ 'ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਗੀਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੁਕਤ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤਕ ਤੱਤ' ਦੇ ਨਾਂਅ ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ ਨੇ ਇਕ ਪੁਸਤਕ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ, ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਐਬਟਾਬਾਦ ਨੇ ਭਗਤ ਰਾਗ ਰਤਨਾਵਲੀ ਅਤੇ ਸੀਤਲ ਸਿੰਘ ਸਿਤਾਰਾ ਯੂ.ਕੇ ਨੇ 'ਗੁਰਬਾਣੀ ਕੋਮਲ ਕਲਾ' ਨਾਂਅ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੀਰਤਨੀਏ ਭਾਈ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਜ਼ਖ਼ਮੀ (ਜਲੰਧਰ) ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗੁਰਮਤਿ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨਾਜ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਕ ਪੁਸਤਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਗਿਰਦ ਭਾਈ ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹਜ਼ੂਰੀ ਰਾਗੀ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਦੱਸਣ ਅਨੁਸਾਰ ਲਿਖੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜਵੱਦੀ ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਦੇਣ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਲੁਧਿਆਣਾ ਸਥਿਤ ਇਸ ਟਕਸਾਲ ਨੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਲਈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੰਗੀਤ ਪੱਧਤੀ ਗ੍ਰੰਥ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਤੇ ਦੂਜਾ, 31 ਮੁੱਖ ਰਾਗ ਸ੍ਰੀ 'ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਰਾਗ ਸਰੂਪ ਨਿਰਣੈ', 'ਰਾਗ ਨਾਦ ਸ਼ਬਦਿ ਸੋਹਣੇ', 'ਗਉੜੀ ਰਾਗਿ ਸੁਲੱਖਣੀ' ਅਨੇਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਨੇਕਾਂ ਖੋਜ ਪਰਚੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਡਾ: ਜਸਬੀਰ ਕੌਰ ਪਟਿਆਲਾ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

-ਮੈਂਬਰ, ਕੀਰਤਨ ਸਬ-ਕਮੇਟੀ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ। ਮੋਬਾ: 98154-61710