ਤਾਜਾ ਖ਼ਬਰਾਂ
- ਭਾਰਤ 'ਚ ਪਿਛਲੇ 24 ਘੰਟਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਕੋਰੋਨਾ ਦੇ 6,535 ਮਾਮਲੇ ਆਏ ਸਾਹਮਣੇ
-
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ. 26 ਮਈ- ਕੇਂਦਰੀ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਤਾਜ਼ਾ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੇਸ਼ 'ਚ ਪਿਛਲੇ... - ਦਿੱਲੀ 'ਚ ਫੁਟਵੀਅਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਫ਼ੈਕਟਰੀ 'ਚ ਲੱਗੀ ਅੱਗ
-
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 26 ਮਈ - ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕੇਸ਼ਵਪੁਰਮ ਖੇਤਰ 'ਚ ਫੁਟਵੀਅਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਫ਼ੈਕਟਰੀ 'ਚ... - ਗੁਰ ਹਰਸਹਾਏ ਬਲਾਕ 'ਚ 40 ਫ਼ੀਸਦੀ ਰਕਬੇ ਹੇਠ ਹੋਵੇਗੀ ਝੋਨੇ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਬਿਜਾਈ
-
ਗੁਰੂ ਹਰਸਹਾਏ, 26 ਮਈ (ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ)- ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ... - ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਜਥੇਦਾਰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵੱਲੋਂ ਨਿੰਦਾ
-
ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ, 26 ਮਈ (ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੂ)- ਬੀਤੇ ਦਿਨ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਡਰਬੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ... - ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਲਈ ਰਵਾਨਾ
-
ਬਲਾਚੌਰ, 26 ਮਈ (ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਬਲਾਚੌਰੀਆ) -ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਲਾਚੌਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵੱਲੋਂ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ .. - ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ ਸਵਿਫ਼ਟ ਕਾਰ ਸੜ ਕੇ ਹੋਈ ਸਵਾਹ
-
ਨੱਥੂਵਾਲਾ ਗਰਬੀ, 26 ਮਈ (ਸਾਧੂ ਰਾਮ ਲੰਗੇਆਣਾ) - ਬੀਤੀ ਰਾਤ ਮੁਦਕੀ ਬਾਘਾਪੁਰਾਣਾ ਰੋਡ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਈਵੇ ਰੋਡ... - ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪੂਰਬ ਮੌਕੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸੰਗਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਨਤਮਸਤਕ
-
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 26 ਮਈ (ਰਾਜੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਸੰਧੂ)- ਪੰਜਵੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪੂਰਬ ਮੌਕੇ ਸੱਚਖੰਡ ... - ਪੁਣਛ 'ਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲੋਂ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ
-
ਸ੍ਰੀਨਗਰ, 26 ਮਈ- ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪੁਣਛ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਾਲਾਕੋਟ ਸੈਕਟਰ 'ਚ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਅੱਜ ਪਾਕਿਸਤਾਨ,... - ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ 'ਚ ਡੇਢ ਸਾਲਾ ਬੱਚੇ ਸਮੇਤ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਕੋਰੋਨਾ
-
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, 26 ਮਈ(ਮਨਜੋਤ ਸਿੰਘ)- ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਬਾਪੂ ਧਾਮ ਕਾਲੋਨੀ 'ਚ ਡੇਢ ਸਾਲਾ ਬੱਚੇ ਸਮੇਤ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀ... - ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਤੁਗਲਕਾਬਾਦ 'ਚ ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ ਕਈ ਝੁੱਗੀਆਂ ਸੜ ਕੇ ਹੋਈਆਂ ਸੁਆਹ
-
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 26 ਮਈ- ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਤੁਗਲਕਾਬਾਦ 'ਚ ਬੀਤੀ ਰਾਤ ਭਿਆਨਕ ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ ਕਈ ਝੁੱਗੀਆਂ ਸੜ ਕੇ ਸੁਆਹ ਹੋ ... - ਅਮਰੀਕਾ 'ਚ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਕਾਰਨ 98 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੋਈ ਮੌਤ
-
ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ, 26 ਮਈ- ਦੁਨੀਆ ਭਰ 'ਚ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਦਾ ਕਹਿਰ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ 'ਚ ਕੋਰੋਨਾ... - ਅੱਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ
-
- ਜਲੰਧਰ 'ਚ ਅੱਜ ਕੁੱਲ 16 ਮਰੀਜ਼ ਮਿਲੇ ਕੋਰੋਨਾ ਪਾਜ਼ੀਟਿਵ
-
ਜਲੰਧਰ, 25 ਮਈ (ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਲੋਹੀਆ) - ਜਲੰਧਰ 'ਚ ਕੋਵਿਡ-19 (ਕੋਰੋਨਾ) ਵਾਇਰਸ ਤੋਂ ਪੀੜਤ 16 ਹੋਰ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਨਾਲ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧ ਕੇ 238 ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਸਿਵਲ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ... - ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਨੇ ਮੁੜ ਦਿੱਤੀ ਦਸਤਕ ਇਕ ਮਰੀਜ਼ ਆਇਆ ਪਾਜ਼ੀਟਿਵ
-
ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ, 25 ਮਈ (ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਮਹੇ)-ਅੱਜ ਦੋ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਠੀਕ ਹੋ ਕੇ ਘਰ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਹਾਲੇ ਸ਼ਾਮ ਸਮੇਂ ਹੀ ਕੋਰੋਨਾ ਮੁਕਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ ... - ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ 'ਤੇ ਸੰਗਤ ਆਪਣੇ ਘਰ 'ਚ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਾਠ ਕਰਨ- ਜਥੇਦਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ
-
ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ , 25 ਮਈ (ਰਾਜੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਸੰਧੂ) - ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ... - ਕਰੀਬ 51 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੋਇਆ ਕੋਰੋਨਾ ਮੁਕਤ
-
ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ, 25 ਮਈ (ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੁਰਬਾ) - ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਦੇ ਆਈਸੋਲੇਸ਼ਨ ਵਾਰਡ ਵਿਚੋਂ ਅੱਜ ਬਾਕੀ ਦੇ ਰਹਿੰਦੇ 10 ਕੋਰੋਨਾ ਪਾਜ਼ੀਟਿਵ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੋਣ ਮਗਰੋਂ ਛੁੱਟੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਨਾਂਦੇੜ ਤੋਂ ਪਰਤੇ
ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਰੋਨਾ ਰਿਪੋਰਟ ਪਾਜ਼ੀਟਿਵ..,. - ਪਠਾਨਕੋਟ 'ਚ ਕੋਰੋਨਾ ਦੇ 5 ਨਵੇਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ
-
ਪਠਾਨਕੋਟ, 25 ਮਈ (ਸੰਧੂ) - ਪਠਾਨਕੋਟ 'ਚ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਦੇ 5 ਨਵੇਂ ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਐੱਸ.ਐਮ.ਓ ਡਾ. ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ... - ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ 45 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ
-
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, 25 ਮਈ (ਵਿਕਰਮਜੀਤ ਮਾਨ) - ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ 45 ਆਈ.ਪੀ.ਐੱਸ ਤੇ ਪੀ.ਪੀ.ਐੱਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਕੀਤੇ ਗਏ... - ਐਲ.ਪੀ.ਯੂ ਦੇ ਚਾਂਸਲਰ ਸਬੰਧੀ ਗਲਤ ਖ਼ਬਰ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵੈੱਬ ਪੋਰਟਲ ਸੰਚਾਲਕ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੇਸ ਦਰਜ
-
ਫਗਵਾੜਾ, 25 ਮਈ (ਹਰੀਪਾਲ ਸਿੰਘ ) - ਲਵਲੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਚਾਂਸਲਰ ਨੂੰ ਕੋਰੋਨਾ ਹੋਣ ਸਬੰਧੀ ਝੂਠੀ ਖ਼ਬਰ ਵੈੱਬ ਪੋਰਟਲ 'ਤੇ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵੈੱਬ ਪੋਰਟਲ ਦੇ ਸੰਚਾਲਕ ਵਿਨੋਦ ਸ਼ਰਮਾ ਵਾਸੀ ਥਾਣੇਦਾਰ ਮੁਹੱਲਾ ਫਗਵਾੜਾ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤਾ... - ਰਾਜਪੁਰਾ 'ਚ ਕੋਰੋਨਾ ਪਾਜ਼ੀਟਿਵ ਕੇਸ ਆਇਆ ਸਾਹਮਣੇ
-
ਰਾਜਪੁਰਾ, 25 ਮਈ (ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ) - ਰਾਜਪੁਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਇਕ ਔਰਤ ਦੀ ਕੋਰੋਨਾ ਟੈਸਟ ਰਿਪੋਰਟ ਪਾਜ਼ੀਟਿਵ ਆਈ ਹੈ ।ਇਹ ਔਰਤ ਕਾਲਕਾ ਰੋਡ ਗਰਗ ਕਲੋਨੀ ਦੀ ਵਸਨੀਕ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਰਹਿ ਕੇ ਆਈ ਹੈ ।ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੀ.ਐਮ.ਓ ਡਾ. ਹਰੀਸ਼ ਮਲਹੋਤਰਾ... - ਸੁਖਪਾਲ ਖਹਿਰਾ ਜਲੰਧਰ 'ਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ
-
ਜਲੰਧਰ, 25 ਮਈ (ਚਿਰਾਗ਼ ਸ਼ਰਮਾ) - ਕਬੱਡੀ ਖਿਡਾਰੀ ਅਰਵਿੰਦਰ ਪਹਿਲਵਾਨ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਏਕਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੁਖਪਾਲ ਸਿੰਘ ਖਹਿਰਾ ਅੱਜ ਜਲੰਧਰ 'ਚ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਹਾਲ ਤੋਂ ਕੈਂਡਲ ਮਾਰਚ ਕੱਢਣ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਖਹਿਰਾ... - ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ 28ਵੀਂ ਰੇਲਗੱਡੀ ਰਵਾਨਾ
-
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 25 ਮਈ (ਰਾਜੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ) - ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ 28ਵੀਂ ਰੇਲਗੱਡੀ ਬਿਹਾਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਈ। ਇਸ ਰੇਲਗੱਡੀ 'ਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚੋਂ 897, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ... - ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 'ਚ ਕੋਰੋਨਾ ਦੇ 8 ਨਵੇਂ ਮਾਮਲੇ ਆਏ ਸਾਹਮਣੇ
-
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 25 ਮਈ (ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਵਰਪਾਲ/ਰੇਸ਼ਮ ਸਿੰਘ/ਰਾਜੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ) - ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 'ਚ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਅੱਜ 8 ਨਵੇਂ ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ ਕੋਰੋਨਾ ਪਾਜ਼ੀਟਿਵ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 335 ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ 301 ਮਰੀਜ਼ ਡਿਸਚਾਰਜ... - ਪਰਾਲੀ ਦੀਆਂ ਗੰਢਾ ਨੂੰ ਲੱਗੀ ਭਿਆਨਕ ਅੱਗ
-
ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ, 25 ਮਈ (ਪ੍ਰਦੀਪ ਕੁਮਾਰ) - ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ ਅਬੋਹਰ ਰੋਡ 'ਤੇ ਪਿੰਡ ਬੰਨਵਾਲਾ ਹਨਵੰਤਾ ਨੇੜੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰਾਲੀ ਦੀਆਂ ਗੰਢਾਂ ਨੂੰ ਭਿਆਨਕ ਅੱਗ ਲੱਗ ਗਈ, ਜਿਸ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ, ਅਬੋਹਰ, ਮਲੋਟ ਆਦਿ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਫਾਇਰ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪੁੱਜੀਆਂ। ਮਿਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਈਵੇ 10 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਪਿੰਡ ਬੰਨਵਾਲਾ ਹਨਵੰਤਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਲ਼ੋਂ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪਰਾਲੀ ਦੀਆਂ ਗੰਢਾਂ ਸਟੋਰ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਇਆ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇਕ ਟਰੱਕ ਪਰਾਲੀ ਦੀਆਂ ਗੰਢਾ ਨੂੰ ਲੱਦ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਅਚਾਨਕ... - ਇੰਗਲੈਂਡ 'ਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਦੋਸ਼ੀ ਕਾਬੂ
-
ਲੈਸਟਰ (ਯੂ.ਕੇ), 25 ਮਈ (ਸੁਖਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੱਡੇ) - ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਡਰਬੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਵਿਖੇ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ 5.30 ਵਜੇ ਇਕ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਅਨਸਰ ਵੱਲੋਂ ਕੰਧ ਟੱਪ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਕੱਚ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਭੰਨਤੋੜ ਕਰ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਪਰੰਤੂ ਸਵੇਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪਾਠੀ ਸਿੰਘ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਹਮਲਾਵਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਿਆ, ਜਿਸ ਕਰ ਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਅਣਸੁਖਾਵੀਂ ਘਟਨਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਹੋ ਗਿਆ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ... - ਹੋਰ ਖ਼ਬਰਾਂ..
ਅਜੀਤ ਮੈਗਜ਼ੀਨ
ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਪਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਤੇ ਉਦਾਸ ਕਿਉਂ?
ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਗ਼ਰੀਬ ਅਤੇ ਹਮਾਤੜ ਦੇਸ਼ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਅੰਦਰੋਂ ਤਾਂ ਟੁੱਟਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਦੇਸ਼ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ? ਗੱਲ ਦਰੁਸਤ ਵੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਰੀਬ ਸਵਾ ਦੋ ਸੌ ਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਕੁੱਲ ਰੋਗੀਆਂ ਦਾ ਇਕ-ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸਾ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਹੈ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਇਕ-ਤਿਹਾਈ ਰੋਗੀ ਇਕੱਲੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿਚ ਹਨ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਇਸ ਖੂਬਸੂਰਤ, ਰੰਗਲੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੀ ਅੱਖ 'ਚੋਂ ਟਪਕਦੇ ਅੱਥਰੂ ਦਰਦ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਪੀੜਾ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇਸ ਵੇਲੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਪਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ, ਜਿੱਥੋਂ ਡਾਲਰ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਬੈਂਕਿੰਗ, ਵਿੱਤ ਤੇ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ, ਉਸ ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਅਮਰੀਕਾ 'ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਿਊਂਸੀਪਲ ਤੇ ਖੇਤਰੀ ਅਰਥਚਾਰੇ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਨਿਊਯਾਰਕ ਇਕ ਸਟੇਟ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਮਨਹਾਟਨ ਦੀ 'ਮਨਹਾਟਨ ਸਟਰੀਟ' ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿੱਤੀ ਕੇਂਦਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਮਾਰਕੀਟ, ਪੂੰਜੀਕਰਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਟਾਕ ਐਕਸਚੇਂਜ ਹਨ ਭਾਵ ਕਿ ਐੱਨ.ਏ.ਐੱਸ.ਡੀ.ਏ.ਕਿਊ (ਨੈਸ਼ਨਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ ਸਕਿਉਰਿਟੀਜ਼ ਡੀਲਰਜ਼ ਆਟੋਮੇਟਿਡ ਕੁਟੇਸ਼ਨਜ਼) ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਕਮਾਲ ਦੇਖੋ ਕਿ ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੀ ਜੀ.ਡੀ.ਪੀ. ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ ਦੀ ਅੱਧੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਦਫਤਰ ਮਨਹਾਟਨ 'ਚ ਹਨ। ਇਹਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੇਂਦਰੀ ਵਪਾਰਕ ਡਿਸਟ੍ਰਿਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਉਦਯੋਗ ਲਈ ਗਲੋਬਲ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸਲ 'ਚ ਇਹ ਰਾਜ ਬਰਾਡਸਪੈਕਟ੍ਰਮ ਅਤੇ ਉੱਚ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਪੱਖੋਂ ਸਿਲੀਕਾਨ ਵੈਲੀ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਮਾਸ ਮੀਡੀਆ, ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਇਹੋ ਸ਼ਹਿਰ ਹੀ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਮੀਡੀਆ, ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ, ਫੈਸ਼ਨ, ਡਿਜ਼ਾਈਨ 'ਚ ਵੀ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਹੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੈ। ਕਰੀਬ 8.3 ਮਿਲੀਅਨ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸੂਬੇ ਵਿਚ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਜੁੜਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਇੱਥੇ ਹੀ ਹੈ, ਸਟੈਚੂ ਆਫ ਲਿਬਰਟੀ, ਵਾਲ ਸਟਰੀਟ ਟੂਰ, ਬਰੈਕਲਿਨ ਬਰਿੱਜ, ਟਾਈਮਜ਼ ਸਕੁਏਅਰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੇ ਹੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਕਰਸ਼ਣ ਹਨ। ਪਰ ਧਾਹ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅੱਜ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਮੌਤ ਦੇ ਸਾਏ ਹੇਠ ਸਾਹ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਅੱਥਰੂਆਂ ਨੂੰ ਹਾਕਮ ਵੀ ਹਾਲੇ ਪੂੰਝਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੇ। ਰੌਣਕਾਂ ਖਾਮੋਸ਼ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਹੋਣੀ ਮੌਤ ਦਾ ਨਾਚ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਚਿਹਰੇ ਚੁੱਪ ਪਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ, ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ, ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ, ਯਾਤਰੂਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ 'ਚ ਹਉਕੇ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਨੀਲੇ ਤੇ ਲਾਲ (ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਤੇ ਰਿਪਬਲਿਕਨ) ਦੇ ਝੰਡਿਆਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਇਹੋ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਨਿਊਯਾਰਕ ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਹੋਣ ਦੀ ਹੀ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਮੌਤ ਦੇ ਪੰਜੇ 'ਚ ਫਸੇ ਇਸ ਸਟੇਟ ਦੀ ਇਹ ਹਾਲਤ ਕਿਉਂ ਹੈ? ਕਿਵੇਂ ਹੈ? ਆਓ, ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ।
ਫਿਲਹਾਲ ਨਿਊਯਾਰਕ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਅਮਰੀਕਾ 'ਚ ਪ੍ਰਕੋਪ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਕੋਵਿਡ-19 ਇਸ ਤੋਂ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ। ਸਿਹਤ ਮਾਹਿਰ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਘਣਤਾ ਤੇ ਆਬਾਦੀ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਲੰਮੇ ਹੱਥੀਂ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸੂਬਾ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤੇ ਸੰਘਣੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਫੈਲਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਹਾਲਾਤ ਢੁੱਕਵੇਂ ਅਤੇ ਸੁਖਾਵੇਂ ਮਿਲ ਗਏ। ਸਾਲ 2010 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਰਗ ਮੀਲ ਵਿਚ 27000 ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਘਣਤਾ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਅਤੇ ਫਿਲਾਡੇਲਫੀਆ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣੀ ਅਤੇ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਵਧ ਹੈ। ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਸਬਵੇਅ (ਭੂਮੀਗਤ ਮਾਰਗ) 'ਤੇ ਲੋਕ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਫਸ ਫਸ ਕੇ ਲੰਘਦੇ ਹਨ, ਫੁੱਟਪਾਥਾਂ 'ਤੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਵੱਜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਰਾਂ ਤੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟਾਂ 'ਚ ਗੋਡੇ 'ਚ ਗੋਡਾ। ਇਸ ਨਾਮੁਰਾਦ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਲਈ ਇਹ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁੱਕਵਾਂ ਮਾਹੌਲ ਸੀ। ਵੱਡੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰਹਿਣਾ, ਪੌੜੀਆਂ ਜਾਂ ਲਿਫਟਾਂ 'ਚ ਤੰਗ ਹੋ ਕੇ ਉਤਰਨਾ, ਟ੍ਰੇਨਾਂ ਅਤੇ ਬੱਸਾਂ ਦਾ ਭੀੜ-ਭੜੱਕਾ, ਪਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕਾਰਨ ਕਾਰਾਂ ਦਾ ਘੱਟ ਵਰਤਣਾ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਵਿਚ ਇਸ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਵਾਇਰਸ ਦਾ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਉਣਾ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵੇਲੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ 'ਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੁਲਕ ਦੀਆਂ ਜਰਨੈਲੀ ਸੜਕਾਂ (ਫ੍ਰੀਵੇਅ) 'ਤੇ ਦੌੜਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ, ਹਵਾ ਨਾਲੋਂ ਤੇਜ਼ ਟ੍ਰੇਨਾਂ 'ਚ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਹਵਾਈ ਰਸਤਿਆਂ 'ਚ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਭੀੜ-ਭੜੱਕਾ ਹੁਣ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮੱਧਮ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਹ ਖਲਾਅ ਬਰਬਾਦੀ ਵੰਡ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਰਾਹ ਰੋਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਿਊਯਾਰਕ ਪਹਿਲਾ ਅਜਿਹਾ ਰਾਜ ਸੀ ਜਿੱਥੇ 13 ਮਾਰਚ ਤੋਂ 28 ਜਨਤਕ ਤੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲੈਬਾਰਟਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਟੈਸਟਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿਹਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਟੈਸਟਿੰਗ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਡਰਾਉਂਦੇ ਤਾਂ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਫੈਲਾਅ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹੋ ਹੀ ਜ਼ਰੀਆ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ।
ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦਾ ਇਕ ਇਹ ਵੀ ਰਾਜ਼ ਹੈ ਜਦੋਂ ਜਾਗਣ ਦਾ ਵੇਲਾ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਇਹ ਸੁੱਤਾ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। 11 ਮਾਰਚ ਤੱਕ 216 ਕੇਸ ਸਨ, 14 ਮਾਰਚ ਨੂੰ 613 ਹੋ ਗਏ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 18 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਸਕੂਲ ਬੰਦ ਕੀਤੇ, ਉਦੋਂ ਗਿਣਤੀ 2300 ਸੀ। ਗਵਰਨਰ ਐਂਡਰੀਊ ਕਿਓਮੋ ਨੇ ਜਦੋਂ 22 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਘਰਾਂ 'ਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਇਸ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹਨੇਰੀ ਵਾਂਗ ਵਧ ਕੇ 15000 ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਸੰਘਣੀ ਵਸੋਂ ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਸਜ਼ਾ ਸੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਸਿੱਧੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਦਾ ਨਾਂਅ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੇਖਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਯਾਤਰੂਆਂ ਦੀ ਆਮਦ 'ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਮਿਹਰਬਾਨ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਜੋ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਦੀ ਪੰਡ ਸਿਰ 'ਤੇ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਚੀਨ, ਇਟਲੀ ਅਤੇ ਕੋਰੀਆ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। (ਚਲਦਾ)
ashokbhaura@gmail.com
ਖ਼ਬਰ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰੋ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ
ਦਾ ਸਿੱਖ ਹੈਰੀਟੇਜ...
ਦਲਵੀਰ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਕਦਰ, ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸੂਝ-ਸਮਝ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥਾਂ, ਵਿਰਾਸਤੀ ਪੁਰਾਲੇਖਾਂ, ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਾਲਾ ਸੂਝਵਾਨ ਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਖੋਜ ਆਧਾਰਿਤ ਸਦਭਾਵਨਾਤਮਿਕ ਲੇਖਕ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਨਿਰਬਾਹ ਲਈ ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਸਾਨ ਹੌਜ਼ੇ ਸ਼ਹਿਰ, ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਤੇ ਸਫ਼ਲ ਡਾਕਟਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਅ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੀ ਰਹਿਤਲ, ਸਮਾਜ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਵਿਰਸੇ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਤੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੀਲ ਦੂਰ ਬੈਠਾ ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਲਗਨ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੌੜੇਪਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਖੋਜ ਅਤੇ ਤੱਥਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਵਿਰਾਸਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਦਾ ਸਿੱਖ ਹੈਰੀਟੇਜ਼ ਬੀਯੌਂਡ ਬਾਰਡਰਜ਼ (The Sikh Heritage Beyond Borders)) ਭਾਵ ਸਿੱਖ ਵਿਰਾਸਤ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਹਥਲੀ ਕਿਤਾਬ ਦਲਵੀਰ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਦੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ, ਧਾਰਮਿਕ ਹਸਤੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਲਗਨ ਅਤੇ ਸਮਰਪਿਤਤਾ ਦੀ ਲਾਮਿਸਾਲ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ 550ਵੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ 416 ਪੰਨਿਆਂ ਦੀ ਇਹ ਵੱਡ-ਆਕਾਰੀ ਕਿਤਾਬ ਪੰਨੂ ਡੈਂਟਲ ਗਰੁੱਪ ਅਮਰੀਕਾ ਵਲੋਂ ਥੌਮਸਨ ਪ੍ਰੈਸ, ਇੰਡੀਆ ਤੋਂ 2019 ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖਬੰਦ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਵਲੋਂ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮੰਤਵ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ (1469-1539 ਈਸਵੀ) ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਰਾਸਤ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਮੁੱਢਲੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਤੇ ਕੇਵਲ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਲੇਖਕ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦਾ ਇਹ ਕਾਰਜ ਤਰਕ ਸੰਗਤ, ਤੱਥਾਂ ਆਧਾਰਿਤ ਵਿਆਖਿਆ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਉਪਰੰਤ ਹੀ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਗੰਭੀਰ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਕਾਰਜ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਠੀਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪਹਿਚਾਣ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰਨਾ ਵੀ ਦਲਵੀਰ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਦਾ ਮੰਤਵ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ (1469-1539 ਈਸਵੀ) ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿਚ ਚੌਥੇ, ਪੰਜਵੇਂ ਅਤੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ (1780-1839 ਈਸਵੀ) ਦੇ ਰਾਜ ਕਾਲ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ, ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਰਸੇ ਵਾਲੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ੍ਰੋਤ, ਜੀਵਨ ਸਾਖੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਡ-ਮੁੱਲੀਆਂ ਵਿਰਾਸਤੀ ਲਿਖਤਾਂ 1947 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਵੰਡ ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਉਪਰੋਕਤ ਵਰਣਤ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਅਤੇ ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਉੱਧਰ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਲਾਹੌਰ, ਕਰਤਾਰਪੁਰ, ਨਾਰੋਵਾਲ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਕਸੂਰ, ਪਿਸ਼ਾਵਰ, ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ, ਸਿੰਧ ਅਤੇ ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੂਨਖਵਾ ਆਦਿ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਲਾਕੇ ਉਧਰ ਹਨ।
ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਜੀਵਨ ਜਾਚ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਜੁੜੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਉੱਚ ਦਰਜੇ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਸਮੇਤ ਇਕ ਸੰਭਾਲਣਯੋਗ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਵਲੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਲਿਖਤਾਂ, ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਰੋਜ਼ਨਾਮਚਿਆਂ, ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀਆਂ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਤੇ ਦੇਸੀ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ, ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਸਮੱਗਰੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਕੁੱਲ 84 ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਮੇਤ ਫੋਟੋਆਂ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।
ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਲੇਖਕ ਵਲੋਂ ਮੁੱਢਲੇ ਸ਼ਬਦ, ਜਾਣ-ਪਹਿਚਾਣ, ਇਸ ਖੋਜ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਕੈਨੇਡਾ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਹਸਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਬੌਧਿਕ ਸੁਝਾਵਾਂ ਲਈ, ਖੋਜਾਰਥੀਆਂ, ਖੋਜ ਕੇਂਦਰਾਂ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਮੁੱਢਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਹਵਾਲੇ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲੇਖਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰਵਕ ਕਿਤਾਬ ਸੂਚੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਲਗਭਗ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਉਪਰੰਤ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਮੱਗਰੀ ਵਿਚੋਂ ਲੇਖਕ ਨੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵਾਂਗ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਛੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਆਧਾਰਿਤ 84 ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਛੇ ਖੰਡਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਵੰਡ ਕੇ ਕਲਮਬੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਖਿੱਚਣ ਵੇਲੇ ਉਸ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਲ ਨਾਲ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਖੰਡ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸਮੇਂ ਉਸ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਆਸਾਨੀ ਲਈ ਸਰਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪਹਿਲੇ ਖੰਡ ਵਿਚ ਪੰਨੇ 18-72 ਤੱਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ 14 ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਸਾਹਿਬ, ਬਾਲ ਲੀਲਾ, ਛਾਉਣੀ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ, ਬਾਲੇ ਦਾ ਖ਼ੂਹ, ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ ਦੀ ਦਰਗਾਹ, ਤੰਬੂ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪੰਜਵੀਂ ਅਤੇ ਛੇਵੀਂ ਆਦਿ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਦੂਸਰੇ ਖੰਡ ਵਿਚ ਪੰਨੇ 73 ਤੋਂ 86 ਤੱਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਦੇ ਦੋ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਤੇ ਸੱਚਖੰਡ ਮਾਨਾਂਵਾਲਾ ਅਤੇ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਾਲੋਕੇ ਵਿਰਕਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਇਤਿਹਾਸ ਫੋਟੋਆਂ ਸਮੇਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੀਸਰਾ ਖੰਡ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਆਲਕੋਟ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ 87 ਤੋਂ 114 ਪੰਨਿਆਂ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ 6 ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਾਬੇ ਦੀ ਬੇਰ, ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਿਊਕੇ ਪਸਰੋਰ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਫਤਹਿ ਭਿੰਡਰ, ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ ਅਤੇ ਸੱਤਵੀਂ ਦੇ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾਮਕੇ ਚੀਮਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਚੌਥੇ ਖੰਡ ਵਿਚ ਪੰਨੇ 115 ਤੋਂ 186 ਤੱਕ ਕਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁੱਲ 17 ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਫੋਟੋਆਂ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਥੰਮਨ ਕਾਲੂ ਖਹਿਰਾ, ਮਾਲ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਕਾਂਗਨਪੁਰ, ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ, ਮੁਹੰਮਦੀਪੁਰ, ਸੰਗਤ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਰੂ, ਚੋਕਬੰਦੀ ਸਾਹਿਬ ਰਾਜਾ ਜੰਗ ਆਦਿ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ।
ਪੰਜਵੇਂ ਖੰਡ ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ 42 ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫੋਟੋਆਂ ਸਮੇਂ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦਰਜ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਥਾਵਾਂ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ, ਰੋੜੀ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰੂ ਕੀ ਬੈਠਕ, ਹਜ਼ਰਤ ਅਬਦੁੱਲ ਕਾਦਿਰ ਜੀਲਾਨੀ ਦੀ ਦਰਗ਼ਾਹ, ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ, ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਵਜ਼ੀਰ ਖ਼ਾਨ ਮਸਜਿਦ, ਲਾਲ ਖੂਹੀ, ਮਾਈ ਰੱਜੋ ਅਤੇ ਮਾਈ ਧਰਮੋਂ ਦੀਆਂ ਦਰਗ਼ਾਹਾਂ, ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ, ਚੁਬੱਚਾ ਰਾਮ ਰਾਏ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਅਸਥਾਨ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਾਹਦਰਾ, ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਮਾਧ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲਾਲ ਖੂਹੀ, ਡੇਰਾ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੀਵਾਨ ਖ਼ਾਨਾ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਮਹੱਲਾ ਚੋਹ ਵਾਲਾ, ਅਮਰ ਸਿੱਧੂ, ਮੁਜੰਗ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਇਹ ਖੰਡ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖੰਡ ਹੈ। ਛੇਵੇਂ ਖੰਡ ਵਿਚ ਨਾਰੋਵਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਗੁਰਬਖ਼ਸ ਸਿੰਘ ਨੈਨਾਕੋਟ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।
1849 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਉੱਪਰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਉਪਰੋਕਤ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਹਿੱਤ ਨਹਿਰਾਂ, ਸੜਕਾਂ, ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿਚ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਰਧਾ, ਵਿਰਸੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਈ ਆ ਕੇ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਸਨ।
ਹਰੇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪਿੰਡ, ਕਸਬੇ ਜਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ, ਉਸ ਦੀ ਭੁਗੋਲਿਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਮਹੱਤਤਾ, ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਸਥਿਤੀ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਤੱਥ, ਜਨ-ਸੰਖਿਆ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਵਸੀਲੇ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਮੁੱਢਲੇ ਤੱਥਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਹਿੱਤ ਲਿਖੀ ਗਈ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਛੇ ਖੰਡਾਂ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 390 ਫੋਟੋਆਂ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ 57, ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਦੀਆਂ 13, ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੀਆਂ 38, ਕਸੂਰ 89, ਲਾਹੌਰ ਦੀਆਂ 175 ਅਤੇ ਨਾਰੋਵਾਲ ਦੀਆਂ 18 ਫੋਟੋਆਂ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਇੰਨ-ਬਿੰਨ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਫੋਟੋਆਂ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ, ਬਾਉਲੀਆਂ, ਨੀਂਹ ਪੱਥਰਾਂ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਮ ਬੋਰਡਾਂ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ, ਯਾਦਗਾਰੀ ਨਾਮ ਪਲੇਟਾਂ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਰਖ਼ਤਾਂ, ਕਬਰਾਂ, ਡੇਰਿਆਂ, ਟਿੱਲਿਆਂ, ਸ਼ਬਦ ਚਿੱਤਰਾਂ, ਕਲਾ ਚਿੱਤਰਾਂ, ਸਮਾਧਾਂ, ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਧਰਮਸ਼ਾਲਾਵਾਂ, ਦਾਨੀ ਸੱਜਣਾਂ ਦੀਆਂ ਨਾਮ ਸੂਚੀਆਂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਮੁਸਲਿਮ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਫ਼ਕੀਰ ਹਮਜ਼ਾ ਗੋਂਸ ਆਦਿ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਗੋਸ਼ਟੀਆਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਚਿੱਤਰਾਂ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਬੇਰੀਆਂ, ਛੱਤ ਵਾਲੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੇ ਵਿਰਸੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ, ਉਰਦੂ, ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ, ਗੁਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੇ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਇਬਾਰਤਾਂ, ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰਾਂ, ਮਿਨਾਰਾਂ, ਬੈਠਕਾਂ, ਥੜ੍ਹਿਆਂ, ਮਸਜਿਦਾਂ, ਮਕਬਰਿਆਂ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਯਾਦਗਾਰਾਂ, ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਜੋ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਨਾਹ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਖੰਡਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਸਮੇਤ ਕਲਮਬੱਧ ਹਨ।
ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਥਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਦਲਵੀਰ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਵਲੋਂ ਮੁੱਢਲੇ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਖੋਜ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੌਰਾਨ ਮਿਲੇ ਪੁਰਲੇਖੀ ਤੱਥਾਂ ਦੇ ਪੁਨਰ-ਮੁਲਾਂਕਣ ਅਤੇ ਤੁਲਨਾਤਮਿਕ ਅਧਿਐਨ ਉਪਰੰਤ ਨਵੇਂ ਤੱਥ ਕੱਢੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮਿਹਰਬਾਨ ਦਾ ਪਿੰਡ ਮੁਹੰਮਦੀਪੁਰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਸੂਰ ਜਿੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਉਸ ਨੇ 1650 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਜਨਮਸਾਖੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਬਣੇ ਦੋ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ 'ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ', ਨੌ ਲੱਖਾ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਨੇੜੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ, ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ 'ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਸਥਾਨ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ', ਫਾਰਕੂਆਂ ਗਲੀ, ਗੁਮਤੀ ਬਜ਼ਾਰ, ਲਾਹੌਰ ਬਾਰੇ ਨਵੇਂ, ਰੌਚਕ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਥ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਨ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ਇਕ ਹੀ ਥਾਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਧਰਮ, ਵਿਰਾਸਤ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪੱਖ ਨੂੰ ਵੀ ਗੂੜ੍ਹ-ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। 'ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਚੜ੍ਹਦੀਕਲਾ ਤੇਰੇ ਭਾਣੇ ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ' ਅਨੁਸਾਰ ਲੇਖਕ ਵਲੋਂ ਉਪਰੋਕਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਲਗਭਗ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਉਪਰੰਤ ਜਾਤੀ, ਧਰਮ, ਵਰਗ, ਖਿੱਤੇ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਨਿਰੋਲ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਹਸਤੀਆਂ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਾਂ ਹੋਰ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ, ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਤੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਆਦਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਸਦਾਚਾਰਕ, ਸਦਭਾਵਨਾਤਮਿਕ ਤੇ ਮਿਸ਼ਰਤ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵੀਂ, ਚਿਰ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਤੇ ਆਪਸੀ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਨਵਾਂ ਅਧਿਆਇ ਸਿਰਜਣ ਵਾਲੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ੍ਰੋਤ ਵਜੋਂ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰੇਗੀ।
-ਮੁਖੀ, ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।
ਫੋਨ : 98141-71786
ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਕੈਦਖਾਨਾ ਬਾਸਤੋਏ ਜੇਲ੍ਹ
ਜੇਕਰ ਜੇਲ੍ਹ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਅਤੇ ਸੁਖਾਵੇਂਪਣ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸੁਭਾਵਕ ਹੈ ਕਿ ਹੈਰਾਨੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਸ਼ਬਦ ਸਜ਼ਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਜ਼ਾ ਦਾ ਆਰਾਮ ਜਾਂ ਸੁਖਾਵੇਂਪਣ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਾਹ-ਵਾਸਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਕੇ ਇਹ ਆਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਸੁਧਰ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸੇ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਨੂੰ ਸੱਭਿਅਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ 'ਸੁਧਾਰ ਘਰ' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੁਆਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚੋਂ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤ ਕੇ ਆਇਆ ਦੋਸ਼ੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸੁਧਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਜਵਾਬ ਤਸੱਲੀਬਖ਼ਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਕੀਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚੋਂ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਕੈਦੀ ਜ਼ੁਰਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚਲੇ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਜ਼ਰਬੇਕਾਰ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਨਵੇਂ ਦਾਅ ਪੇਚ ਸਿੱਖ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਵਾਰ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤ ਕੇ ਮੁੜ ਕੋਈ ਨਾਂਅ ਕੋਈ ਜੁਰਮ ਕਰ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਜੇਲ੍ਹ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮੁਜਰਿਮਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਕਾਰਨ ਸਾਫ਼ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਉਸਾਰੂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਿਖਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰਾਤਮਿਕ ਮੋੋੜ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨੇਪਰੇ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਦੀ। ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਅੱਜ ਦੇ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਕਈ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਦੇਸ਼ ਕੈਦ ਅਤੇ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਪੱਖਾਂ 'ਤੇ ਖੋਜ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਉਸਾਰੂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਇਕ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਬੇਹੱਦ ਆਧੁਨਿਕ ਦੇਸ਼ ਨਾਰਵੇ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਜੇਲ੍ਹ 'ਬਾਸਤੋਏ ਜੇਲ੍ਹ'।
ਬਾਸਤੋਏ ਜੇਲ੍ਹ ਨਾਰਵੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਾਸਤੋਏ ਨਾਂਅ ਦੇ ਹੀ ਇਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਟਾਪੂ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ 2.6 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਇਹ ਟਾਪੂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਓਸਲੋ ਤੋਂ 75 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਲਹਿਜ਼ੇ ਤੋਂ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਟਾਪੂ 'ਤੇ ਨਾਰਵੇ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ 1915 ਵਿਚ ਅੱਲ੍ਹੜ ਮੁੰਡਿਆਂ ਲਈ ਇਕ ਜੇਲ੍ਹ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਅੱਲੜਾਂ 'ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ੁਲਮ ਢਾਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਆਖ਼ਰ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਤਕੜੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਨਾਰਵੇ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਆ ਕੇ ਸਾਂਭਿਆ। ਇਸ ਕਾਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਜੇਲ੍ਹ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਬੜੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਨਾਰਵੇ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਇਸੇ ਹੀ ਟਾਪੂ 'ਤੇ 1982 ਵਿਚ ਮੌਜੂਦਾ ਕੈਦਖਾਨਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ 120 ਦੇ ਕਰੀਬ ਕੈਦੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਸਟਾਫ਼ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੱਤਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਏਥੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੇਲ੍ਹ ਤੱਕ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਫੇਅਰੀ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨਾਰਵੇ ਦੇ ਹਾਰਟਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੰਢੇ ਤੋਂ ਚੱਲਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਕੈਦੀ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਕੈਦੀ ਆਮ ਸਾਧਾਰਨ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਸਟਾਫ਼ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਵਰਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਨਵੇਂ ਬੰਦੇ ਲਈ ਕੈਦੀ ਅਤੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਦਰਮਿਆਨ ਫਰਕ ਕਰਨਾਂ ਵੀ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਲੱਕੜ ਦੇ ਬਣੇ ਸਾਂਝੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਟੀ.ਵੀ. ,ਰਸੋਈ ਅਤੇ ਗੁਸਖ਼ਾਨਿਆਂ ਦਾ ਸੁਚੱਜਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ। ਦਿਨ ਵਿਚ ਇਕ ਸਮੇਂ ਦਾ ਖਾਣਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵੱਲੋਂ ਮੁਹੱਈਆ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਮੇਂ ਦਾ ਖਾਣਾਂ ਕੈਦੀ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਬਣਾ ਕੇ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਘੋੜੇ, ਭੇਡਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇਹ ਕੈਦੀ ਟਾਪੂ 'ਤੇ ਖੇਤੀ ਕਰ ਕੇ ਅਨਾਜ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹੀ ਅਨਾਜ ਉਹ ਆਪਣੇ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਟਾਪੂ 'ਤੇ ਨਵੇਂ ਰੁੱਖ ਲਾਉਣੇ, ਪੁਰਾਣੇ ਦਰੱਖਤ ਕੱਟਣੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੀ ਲੱਕੜ ਨੂੰ ਸਿਆਲ ਰੁੱਤ ਦੇ ਬਾਲਣ ਲਈ ਵਰਤੋਂ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣਾ, ਖੇਤੀ ਕਰਨੀ , ਕੈਦ ਕੱਟ ਕੇ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੋਈ ਕੰਮ ਜਾਂ ਹੁਨਰ ਸਿੱਖਣਾਂ ਅਤੇ ਟਾਪੂ ਦੀ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਹਨ। ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੇ ਕੰਮ ਬਦਲੇ ਦਸ ਅਮਰੀਕਨ ਡਾਲਰਾਂ ਦੇ ਕਰੀਬ ਉਜਰਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਖਾਣੇ ਲਈ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਨੱਬੇ ਡਾਲਰਾਂ ਦੇ ਕਰੀਬ ਮਹੀਨਾਂਵਾਰ ਭੱਤਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਵਿਹਲਾ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਫੁੱਟਬਾਲ, ਵਾਲੀਬਾਲ ਜਾਂ ਟੈਨਿਸ ਖੇਡਣਾਂ, ਘੋੜਸਵਾਰੀ ਕਰਨੀ, ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਸਿਨੇਮਾਂ ਹਾਲ ਵਿਚ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵੇਖਣੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨਪ੍ਰਚਾਵੇ ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਹੈ। ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚੋਂ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨਾ ਵੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਮਨੋਰੰਜਨ ਹੈ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਕੈਦੀ ਨੰਗੇ ਪਿੰਡੇ ਧੁੱਪ ਦਾ ਮਜ਼ਾ ਲੈਂਦੇ ਬੀਚ 'ਤੇ ਪਏ ਵੀ ਨਜ਼ਰੀਂ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, ਗਿਰਜਾਘਰ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਘਰੇਲੂ ਸਾਮਾਨ ਖ਼ਰੀਦਣ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਦੁਕਾਨਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਯੂਰਪੀ ਮੀਡੀਏ ਦੇ ਕਈ ਆਲੋਚਕ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਜੇਲ੍ਹ ਹੈ ਜਾਂ ਪਿਕਨਕ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਥਾਂ? ਪਰ ਨਾਰਵੇ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ-ਡੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇਕ ਤਕਨੀਕੀ ਕਾਰਨ ਹੈ।
ਦਰਅਸਲ ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਾਰਵੇ ਦੀਆਂ ਬਾਕੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੈਦੀ ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦਾਇਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਵਰਤੋਂ-ਵਿਹਾਰ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਚੰਗੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਵਾਲੇ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਏਥੇ ਆਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੰਗੇ ਵਿਹਾਰ ਵਾਲੇ ਕੈਦੀ ਹੀ ਮੈਰਿਟ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਏਥੇ ਦਾਖ਼ਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਸ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕੈਦ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸੁਧਾਰ-ਘਰ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇਲ੍ਹ ਅੰਦਰ ਸੰਗੀਨ ਅਪਰਾਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੈਦੀ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੱਭਿਅਕ ਵਿਹਾਰ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਕੰਮ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਏਥੋਂ ਕੈਦ ਕੱਟ ਕੇ ਬਾਹਰ ਗਏ ਕੈਦੀਆਂ ਵਿਚ ਜੁਰਮ ਦੀ ਅਨੁਪਾਤ ਬੇਹੱਦ ਘੱਟ ਹੈ। ਨਾਰਵੇ ਵਿਚ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਜਾਂ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਜ਼ਾ ਇੱਕੀ ਸਾਲ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਬਹੁਤ ਸੰਗੀਨ ਅਪਰਾਧਾਂ ਲਈ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਐਕਟ ਦੇ ਅਧੀਨ ਤੀਹ ਸਾਲ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਨਾਰਵੇ ਵਿਚ ਜ਼ੁਰਮ ਦੀ ਅਨੁਪਾਤ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੈ।
ਕੈਦੀਆਂ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ੍ਹ ਦੇ ਸਟਾਫ਼ ਦਾ ਆਪਸੀ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ ਕਿ ਸੱਤਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਜੇਲ੍ਹ ਸਟਾਫ਼ ਵਿਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਪੰਜ ਜਾਂ ਛੇ ਸਟਾਫ਼ ਮੈਂਬਰ ਹੀ ਰਾਤ ਜੇਲ੍ਹ 'ਚ ਰੁਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਘਰ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਸੋ ਇਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜੇਲ੍ਹ ਅੰਦਰਲੇ ਹਲਾਤ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦਿਨ ਸਮੇਂ ਸਟਾਫ਼ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਿਣਤੀ ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਟਾਪੂ 'ਤੇ ਆਮ ਲੋਕ ਘੁੰਮਣ ਫਿਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਿੰਦਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਲ੍ਹ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਦੇ ਆਮ ਜੀਵਨ ਵਰਗਾ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਣਾਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਚੰਗੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਬਣਨ ਵਿਚ ਮਦਦਗਾਰ ਸਾਬਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਕੈਦੀ ਨੇ 2015 ਵਿਚ ਏਥੋਂ ਭੱਜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੱਛਮੀ ਜਗਤ ਵਿਚ ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਪਿੱਠਭੂਮੀ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਾਵਲ , ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਈਕਲ ਮੂਰ ਦੀਆਂ 'ਸਿਸਕੋ' (2007) ਅਤੇ 'ਵੇਅਰ ਟੂ ਇਨਵੇਡ ਨੈਕਸਟ' ਨਾਂਅ ਦੀਆਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਮਾਰੀਅਸ਼ ਹੋਲਸਟ ਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨਾ ਹੇਠ ਬਣੀ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਫ਼ਿਲਮ 'ਕਿੰਗ ਆਫ਼ ਡੈਵਿਲਸ ਆਈਸਲੈਂਡ' (2015) ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹਨ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿਚ 1915 ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ੍ਹ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਫ਼ਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਜੁਰਮਪੇਸ਼ਾ ਅਤੇ ਗੁਨਾਹਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਮਾਜਿਕ ਬਾਸ਼ਿੰਦੇ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਹੋਣੇਂ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸਕਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ, ਜਿੱਥੇ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਹਰ ਰਾਜ ਵਿਚ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਐਸੀ ਇਕ ਜੇਲ੍ਹ ਅਤਿ ਲੋੜੀਂਦੀ ਹੈ।
-ਵਾਰਸਾ, ਪੋਲੈਂਡ। ਫੋਨ : 0048516732105
yadsatkoha@yahoo.com
ਆਪਣੀ-ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ : ਆਪਣਾ-ਆਪਣਾ ਆਸਮਾਨ
ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਸ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਬਾਕੀ ਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਸਰਦਾਰੀ ਦੇ ਕੇ ਭੇਜਿਆ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੁੱਦਾ ਪੇਟ ਭਰਨਾ ਅਤੇ ਅੱਗੋਂ ਔਲਾਦ ਪੈਦਾ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਸ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਉਚੇਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਰੀਰਕ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਮਾਨਸਿਕ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਝ ਖ਼ੁਰਾਕ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਰੂਹ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁੱਖ ਖ਼ੁਰਾਕ ਹੈ 'ਪਿਆਰ'। ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਮੌਲਣ ਲਈ ਮਿੱਟੀ, ਪਾਣੀ, ਹਵਾ ਅਤੇ ਖਾਦ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਵੇਂ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਮੌਲਣ ਲਈ 'ਪਿਆਰ' ਦੀ ਸਭ ਵੱਡੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
'ਪਿਆਰ' ਘਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਇਹ ਪਿਆਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ, ਨਾਨਾ-ਨਾਨੀ, ਭੈਣ-ਭਰਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਨੇਹੀਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਾਂ ਪਿਓ ਜਲਦੀ ਹੀ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਪਿਆਰ ਤੇ ਨਿੱਘ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਕੁਝ ਕਮੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦ ਬੱਚਾ ਜੁਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਪਿਆਰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਤੋਂ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਪਿਆਰ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਨਾ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਬਾਹਰੋਂ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਬਾਹਰੋਂ ਵੀ ਇਹ ਕਮੀ ਪੂਰੀ ਨਾ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਇਕੱਲਾ ਅਤੇ ਫ਼ਾਲਤੂ ਜਿਹਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮਕਸਦਹੀਣ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਕਈ ਬਜ਼ੁਰਗ ਜਦ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਇਕੱਲਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਜਾਂ ਫੁੱਲ ਬੂਟਿਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਪਿਆਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੇੜ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿੱਠੀਆਂ-ਮਿੱਠੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹੀ ਜਾਪਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਾਥ ਨਾਲ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕੁਝ ਸੰਭਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਲਾ ਪੰਧ ਸੌਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਫਿਰ ਵੀ ਜੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ 'ਪਿਆਰ' ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਸਭ ਕੁਝ ਹੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪਿਆਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕਈ ਕੰਮ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਰੂਹ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਬਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੰਮ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਰੰਗ ਭਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਹਰ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੀਆਂ ਬੁਲੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹੇ। ਉਸ ਦਾ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਉੱਚਾ ਨਾਂਅ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਵੀ ਸਫ਼ਲ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਸਮਾਨ ਉੱਤੇ ਧਰੂ ਤਾਰੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਮਕੇ ਪਰ ਆਸਮਾਨ ਵਿਚ ਉਹ ਓਨੀ ਹੀ ਉੱਚੀ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿੰਨਾ ਉਸ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਵਿਚ ਬਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਭ ਮਨੁੱਖ ਇਕੋ ਹੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਅਤੇ ਇਕੋ ਹੀ ਆਸਮਾਨ ਹੇਠਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਸਭ ਦੀ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਆਸਮਾਨ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਨਹੀਂ। ਸਭ ਦੀ ਧਰਤੀ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਭ ਨੂੰ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਧਨ ਦੌਲਤ, ਸੁੱਖ-ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਮੌਕੇ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਸਭ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਅਤੇ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਭ ਨੂੰ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਪਿਆਰ, ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਸਸਕਾਰ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਸਭ ਦਾ ਜੋਸ਼, ਸਰੀਰਕ ਬਲ, ਬੁੱਧੀ, ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਹੀ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਧਰਤੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਉਪਜਾਊ ਧਰਤੀ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਉਡਾਣ ਨੂੰ ਆਸਮਾਨ ਵਿਚ ਹੁਲਾਰਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਿਹਨਤ, ਉੱਚੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਅਤੇ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੇ ਬੀਜ ਫੁੱਟਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹੀ ਬੀਜ ਫੁੱਟ ਅੱਗੋਂ ਮੌਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਸਮਾਨ ਵਿਚ ਫੈਲਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਜਰਖੇਜ਼ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇਕਾਗਰਤਾ, ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਧਾ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਆਸਮਾਨ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ਨਾਲੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਟੁੱਟ ਕੇ ਕਦੀ ਆਸਮਾਨ ਨਹੀਂ ਛੂਹ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਸਿਰ ਹੀ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਨਾਲ ਨਾ ਕਰੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਉਰਦੂ ਦੇ ਸ਼ਾਇਰ ਨਿਦਾ ਫ਼ਾਜ਼ਲੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਕਿਹਾ ਹੈ:
ਕਭੀ ਕਿਸੀ ਕੋ ਮੁਕੰਮਲ ਜਹਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਤਾ,
ਕਹੀਂ ਜ਼ਮੀਂ ਤੋ ਕਹੀਂ ਆਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਤਾ।
ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਅਨਮੋਲ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇਕੋ ਵਾਰੀ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਜੀਓ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹਲਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਦੋਸਤੋ, ਭਾਰੀ ਤਾਂ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੰਡ ਹੈ, ਜੋ ਅਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਵਜ੍ਹਾ ਹੀ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੁੱਖ ਆਪਣੇ ਹੀ ਸਹੇੜੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਜਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚ-ਸੋਚ ਕੇ ਹੀ ਚਿੰਤਾ ਮਗਨ ਅਤੇ ਦੁਖੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕਦੀ ਵਾਪਰਨੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਮਰੱਥਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਪੂਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਦੁਖੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।
ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਆਮ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ। ਤੁਹਾਡਾ ਜਨਮ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਮਕਸਦ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੀ ਹਾਰ ਨਾ ਮੰਨੋ। ਡਟੇ ਰਹੋ। ਇਹ ਹੀ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਜੰਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਹਰ ਹਾਲ ਵਿਚ ਜਿੱਤਣਾ ਹੀ ਹੈ। ਤੁਹਡੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਕਿਹੜੀ ਹੈ? ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਰਾਹ 'ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣਾ ਹੈ? ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਤੁਸੀਂ ਖ਼ੁਦ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਹੁਨਰ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਕਾਗਰਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਸੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਹੀ ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਨਸਿਕ ਤਸੱਲੀ ਹਾਸਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਵਾਹ-ਵਾਹ ਖੱਟਦਾ ਹੈ। ਬੰਦੇ ਦਾ ਸ਼ੌਂਕ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੋ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ। ਜਦ ਕਿਸੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਸ਼ੌਂਕ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਇਕ ਹੀ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੀਨਤਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
ਹਰ ਬੰਦੇ ਦਾ ਸ਼ੌਂਕ ਆਪਣਾ-ਆਪਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਕਾਮਯਾਬ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਜੰਗ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਦਾ ਚਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਤਗਮੇ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਸਰੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਹੀ ਰੂਹ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਨਵਾਂ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਥੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਈ ਲੋਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਭਗਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਰੂਹ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਨਾਮ ਜਪ ਕੇ ਹੀ ਉਹ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਲੋਕ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣਾ ਇਸ਼ਟ ਮੰਨ ਕੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇਸ ਕੰਮ 'ਤੇ ਹੀ ਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ, ਖੋਜੀਆਂ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ-ਆਪਣਾ ਇਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਬੰਦੇ ਧਨ ਦੇ ਅੰਬਾਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਨੂੰ ਜਾਂ ਰਾਜ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਉੱਚੀ ਪਦਵੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਇਸ ਪਾਸੇ ਹੀ ਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦੀ ਆਪਣੀ-ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਆਸਮਾਨ ਵੀ ਆਪਣਾ-ਆਪਣਾ ਹੀ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਈ ਲੋਕ 'ਜਹਾ ਜਾਈਏ, ਤਹਾ ਸੁਹੇਲੇ' ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾ ਕੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਊਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਹਰ ਪਾਸੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਬੋਆਂ ਖਿਲਾਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਰਸਤੇ ਦੇ ਕੱਖ, ਕੰਡੇ ਅਤੇ ਰੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਕੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਖੇੜੇ ਹੀ ਵੰਡਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਭ ਪਾਸੇ ਨਰੋਇਆ ਮਾਹੌਲ ਹੀ ਸਿਰਜਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਦਾ ਚੜ੍ਹਦੀਕਲਾ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿਚ ਜੇਤੂ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਨਿੱਤਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਣ ਲਈ ਅਮੀਰ ਹੋਣ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਉਹ ਸਦਾ ਹੀ ਸਹਿਜ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ 'ਜਿੰਨੇ ਜੋਗੇ ਅਸੀਂ ਹਾਂ, ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਸਾਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ'।
ਐਵੇਂ ਸ਼ਿਕਵੇ-ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਵਿਚ ਰੋ-ਧੋ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਨਰਕ ਨਾ ਬਣਾਓ। ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਪਰ ਇਕ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਤਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰ ਲਓ। ਭਲਾ ਕਿਸ ਨੂੰ? ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਰੋਜ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿਚ ਦੇਖਦੇ ਹੋ। ਅੱਜ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾਓ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਜੀਓ ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਅੱਜ (ਵਰਤਮਾਨ) ਹੈ। ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਦੇ ਕਪਾਟ ਖੋਲ੍ਹੋ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਜੇਤੂ ਬਣ ਕੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਓ।
# 1183, ਫੇਜ਼-10, ਮੁਹਾਲੀ।
ਮੋਬਾਈਲ:-94631-89432, 83608-42861
ਈਮੇਲ : gursharan1183@yahoo.in
ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਝਰੋਖੇ 'ਚੋਂ
ਮੁੱਲ ਵਿਕਦਾ ਸੱਜਣ ਮਿਲ ਜਾਵੇ : ਹੰਸ ਰਾਜ ਬਹਿਲ
ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ 'ਚ ਹੰਸ ਰਾਜ ਬਹਿਲ ਦਾ ਬੜਾ ਹੀ ਖ਼ਾਸ ਮੁਕਾਮ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੁਰੀਲੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਇਆ, ਉਸ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨਾ ਹੀ ਕਠਿਨ ਸੋਚ ਹੈ।
ਹੰਸ ਰਾਜ ਬਹਿਲ ਦਾ ਬਟਾਲੇ ਨਾਲ ਬੜਾ ਹੀ ਨਿੱਜੀ ਸਬੰਧ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਬੇਟੀ ਇਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਨਗਰ ਮੁਹੱਲੇ 'ਚ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਉਹ ਮੁਹੱਲਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਬੰਧ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਨਾਲ ਵੀ ਹੈ। ਬਹਿਲ ਇਸ ਮੁਹੱਲੇ 'ਚ ਸਥਿਤ ਇਕ ਵੈਦ ਮੰਗਤ ਰਾਮ ਦੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਅਕਸਰ ਬੈਠਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਗਾਥਾ ਇਸੇ ਹੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਸੀ।
ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ 19 ਨਵੰਬਰ, 1916 ਨੂੰ ਅੰਬਾਲਾ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅੰਬਾਲੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਧਿਆਨ ਸੰਗੀਤ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਪੰਡਿਤ ਚੂਨੀ ਲਾਲ ਕੋਲੋਂ ਇਸ ਦੀ ਵਿਧੀਵਤ ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਲਈ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਜਾ ਕੇ ਇਕ ਸੰਗੀਤ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕੁ ਗ਼ੈਰ-ਫ਼ਿਲਮੀ ਐਲਬਮਾਂ ਹਿਜ਼ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਵਾਇਸ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਵਾਈਆਂ। ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1944 ਵਿਚ ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ) ਵਿਚ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਣਨ ਲਈ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਪਰ ਇਹ ਇਕ ਸੌਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 'ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਮੁੰਬਈ ਦਾ ਰੇਲ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤਾਂ ਕੁਝ ਪਲਾਂ 'ਚ ਕੱਟ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਬੰਬਈ ਵਿਚਲਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਾਲਾ ਸਫ਼ਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ 'ਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ।'
ਪਰ ਆਰਦੇਸ਼ੀਰ ਈਰਾਨੀ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਅਤੇ 'ਪੁਜਾਰੀ' (1946) ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਬਣਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 'ਚੁਨਰੀਆ' (1948) ਵਿਚ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਦਿੱਤਾ। ਆਸ਼ਾ ਭੌਂਸਲੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਸਫ਼ਰ 'ਸਾਵਨ ਆਇਆ' ਵਾਲੇ ਗੀਤ ਤੋਂ ਇਸੇ ਹੀ ਫ਼ਿਲਮ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ 'ਸ਼ਾਨ' (1950), 'ਖਿਲਾੜੀ' (1950), 'ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਸਿਪਾਹੀ' (1950), 'ਰਾਜਪੂਤ' (1951), 'ਮੋਤੀ ਮਹਿਲ' (1952), 'ਲਾਲ ਪਰੀ' (1954), 'ਰਾਜਧਾਨੀ' (1956), 'ਚੰਗੇਜ਼ ਖ਼ਾਨ' (1957), 'ਸਿਕੰਦਰ-ਏ-ਆਜ਼ਮ' (1965) ਅਤੇ 'ਇਨਸਾਫ਼ ਕਾ ਖ਼ੂਨ' (1991) ਵਰਗੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ 'ਚ ਸੰਗੀਤ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। 'ਸਿਕੰਦਰ-ਏ-ਆਜ਼ਮ' ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਉਸ ਦਾ ਗੀਤ 'ਜਹਾਂ ਡਾਲ ਡਾਲ ਪਰ ਸੋਨੇ ਕੀ ਚਿੜੀਆਂ ਕਰਤੀ ਹੈਂ ਬਸੇਰਾ' ਤਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹੱਤਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ 'ਚੰਗੇਜ਼ ਖ਼ਾਨ' ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ 'ਮੁਹੱਬਤ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹਿਤੀ ਹੈ, ਮੁਹੱਬਤ ਮਰ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ' ਵੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ 'ਚ ਅਮਰ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਵਧੇਰੇ ਮਹੱਤਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ 'ਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। 'ਭੰਗੜਾ' ਦੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਗੀਤ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਹਿੱਟ ਸਨ। 'ਬੱਤੀ ਬਾਲ ਕੇ ਬਨੇਰੇ ਉੱਤੇ ਰੱਖਨੀ ਆਂ', 'ਸਾਰੀ ਉਮਰਾਂ ਦੇ ਪੈ ਗਏ ਵਿਛੋੜੇ' ਅਤੇ 'ਜੱਟ ਕੁੜੀਆਂ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਮਾਰਾ' ਅਜਿਹੇ ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
20 ਮਈ, 1984 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਵਿਰਾਸਤ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਲਈ ਛੱਡ ਗਏ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੈਨਰ ਐਨ.ਸੀ. ਫ਼ਿਲਮਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ 'ਚ ਵਾਧਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ। 'ਸਿੰਕਦਰ-ਏ-ਆਜ਼ਮ' ਅਤੇ 'ਚੰਗੇਜ਼ ਖ਼ਾਨ' ਇਸੇ ਬੈਨਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਸਨ।
-103, ਸਨੀ ਕਾਟੇਜ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਗਰ, ਬਟਾਲਾ-143505 (ਪੰਜਾਬ)।
ਮੋਬਾਈਲ : 099154-93043.
ਅੱਖੀਂ ਵੇਖਿਆ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਇਕ ਅਨੋਖਾ ਪਿੰਡ 'ਐਰੋਵਿਲੇ' (ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ)
ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਸੂਬੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੀ ਇਕ ਨੁੱਕਰੇ ਵਸਿਆ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਅਨੋਖਾ ਪਿੰਡ ਐਰੋਵਿਲੇ ਵੇਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਕਿਸੇ ਅਜੂਬੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੇਨਈ ਤੋਂ 160 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਬੇਹੱਦ ਸੋਹਣੇ ਟਾਪੂ ਪੁਡੂਚੇਰੀ ਤੋਂ ਮਹਿਜ਼ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਦੂਰ ਪੈਂਦੇ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖਿੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਲੋਕ ਆ ਕੇ ਇਕ ਸਾਂਝੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਸੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਵੇਖਣ 'ਤੇ ਸੁਣਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਜੋਗ ਮੱਤ ਨਾਲ ਮੋਹ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਮੀਰਾ ਨਾਂਅ ਦੀ ਔਰਤ ਇਥੇ ਆਈ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਰਬਿੰਦੋ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਗੁਰਬਤ ਦੇ ਮਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਊਚ ਨੀਚ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੇ ਲਈ ਨਿਰਮਾਣਤ ਕੀਤੇ ਇਸ 5000 ਏਕੜ ਦੇ ਵਿਚ ਫੈਲੇ ਪਿੰਡ ਅੰਦਰ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਕਰੀਬ 50 ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਬਸ਼ਿੰਦਿਆਂ ਨੇ ਆ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ 'ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਆਵਲ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਇਸ ਵਿਲੱਖਣ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਸਕੂਨ ਦਾ ਜਵਾਰ ਭਾਟਾ ਉੱਠਣ ਲਗਦੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮੰਨੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਐਰੋਵਿਲੇ ਪਿੰਡ ਅੰਦਰ 2800 ਦੇ ਲਗਭਗ ਉਹ ਇਨਸਾਨੀ ਰੂਹਾਂ ਵਸਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਦੂਰ ਆਪਣੇ ਮਨ ਮਸਤਕ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਭਾਵ ਕਾਇਨਾਤ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਆਨੰਦ ਭਰੇ ਸਾਗਰਾਂ ਵਿਚ ਗੋਤਾ ਲਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸੰਤ ਅਰਵਿੰਦੋ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਲੋਂ 28 ਫਰਵਰੀ 1968 ਨੂੰ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਇਕ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ ਵਾਲੇ ਜੰਗਲ ਰੂਪੀ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਬਦਲ ਕੇ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀ ਉਮਰ ਮਸਾਂ 52 ਕੁ ਸਾਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉੱਪੜੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਪਿੰਡ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਨੂੰ ਸਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਆਮ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੋੜ-ਤੋੜ ਅਤੇ ਤਣਾਅਮੁਕਤ ਜੀਵਨ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਸਾਂਭੀ ਬੈਠੇ ਐਰੋਵਿਲੇ ਪਿੰਡ ਅੰਦਰ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦਾ ਬਾਨਣੂੰ ਬੰਨ੍ਹਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਕ ਐਸੇ ਸਾਂਚੇ ਵਿਚ ਢਾਲ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵੇਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚੁੰਧਿਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਸਕੂਲ , ਬੈਂਕ , ਡਿਸਪੈਂਸਰੀਆਂ ਅਤੇ ਆਉਣ ਜਾਣ ਲਈ ਸੜਕਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਏਨੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਵਸਾਉਣ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਹੋਵੇ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਇਕ ਅਨੋਖੇ ਮਾਡਲ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ। ਨਕਸ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੜਕਾਂ, ਜੰਗਲ ਅਤੇ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਿਸੇ ਨਮੂਨੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਜਾਪ ਰਹੀ। ਆਪਣੀ ਹੱਡ ਭੰਨਵੀਂ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦੇ ਵਿਚੋਂ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕੀਤੀ ਰਾਸ਼ੀ ਬਾਹਰੀ ਬੈਂਕਾਂ ਵਿਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੈਂਕ ਵਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖਰਚੇ ਲਈ ਸਿਰਫ ਇਕ ਟੋਕਨ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਟੁੰਬਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਆਪਣਾ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਖਰੀਦ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਟੋਕਨਾਂ ਦੁਆਲੇ ਹੀ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਰੂਪੀ ਗੱਡੀ।
ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਆਸਥਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਚਰਚ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਵੀ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਬੜੇ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਸ਼ਿੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵਜੋਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਾਧਨ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਕੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਵਿਹਲੇ ਬਹਿ ਕੇ ਖਾਣ ਦੀ ਪਿਰਤ ਨੂੰ ਨਕਾਰਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਥੋਂ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ। ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ ਯੋਗ ਮੱਤ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਪਿੰਡ ਅੰਦਰ ਇਕ ਵੱਡਾ ਯੋਗ ਘਰ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਇਨਸਾਨ ਨੇ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਪੂਰਾ ਚੱਕਰ ਲਾਉਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜੰਗਲ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਅਤੇ ਰਸਤੇ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਰਸਤਾ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਆਮਦ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਹੋਰਾਂ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਵੱਖਰਾ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਐਰੋਵਿਲੇ ਦੇਖਣ ਪੁੱਜੇ ਸੱਜਣ ਦਾ ਇਹ ਕਥਨ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਬਾਕਮਾਲ ਹੈ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ 'ਤੇ ਵਸੇ ਇਸ ਅਨੋਖੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਖਿੱਚ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਪਰੋਖੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਇਸ ਪਿੰਡ ਅੰਦਰ ਘੁੰਮਦਿਆਂ ਬਹੁਤੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਉਹ ਛੁਪੇ ਅਰਮਾਨ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੇ ਕੋਰੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੀ ਸਲੇਟ 'ਤੇ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੌਕਾ ਲੱਗੇ ਇਸ ਅਨੋਖੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਜਾ ਕੇ ਜ਼ਰੂਰ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
-ਪੱਤਰਕਾਰ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ, ਕੁੱਪ ਕਲਾਂ।
ਮੋਬਾਈਲ : 94634-63136.
ਕੋਰੋਨਾ ਅਤੇ ਬੱਚੇ
ਲਗਪਗ ਸਾਰੇ ਹੀ ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ ਨਿੱਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਤ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਸੰਭਵ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਾਰ-ਵਾਰ ਨਿੱਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਸੈਨੇਟਾਈਜ਼ਰ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮਾਸਕ ਪਾਉਣ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਅੰਦਰ ਡੱਕਣ ਦੀ ਅਣਥੱਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਈ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਡਰ ਸਦਕਾ ਨੀਂਦਰ ਆਉਣੀ ਘਟ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
ਕੁਝ ਨੁਕਤੇ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਕੋਰੋਨਾ ਬਾਰੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਹਨ :-
1. ਚੀਨ ਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿਚ ਇਕ ਵੀ 9 ਸਾਲ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਕੋਵਿਡ ਨਾਲ ਮੌਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।
2. ਸਿਵਾਏ ਇਕ 13 ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਿਮੂਨੀਆ ਹੋਇਆ, ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕੋਵਿਡ ਨਾਲ ਬਹੁਤੀ ਸੀਰੀਅਸ ਬਿਮਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।
3. ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਬਿਮਾਰ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਯਾਨੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਿਮਾਰੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿਚ ਰੋਲ ਹੈ।
4. ਡਾ: ਵਿਲੀਅਮ, ਜੋ ਹਾਵਰਡ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਪਬਲਿਕ ਹੈਲਥ ਵਿਚ ਐਪੀਡੀਮੀਓਲੋਜਿਸਟ ਹਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਬੱਚਿਆਂ, ਸਫ਼ਾਈ ਸੇਵਕਾਂ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਕੀਟਾਣੂ ਚਿੰਬੜ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਨਿੱਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਾਇਰਸ ਕੀਟਾਣੂ ਵੱਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ।
5. ਸਾਇੰਸ ਰਸਾਲੇ ਵਿਚ ਛਪੀ ਚੀਨ ਦੀ ਇਕ ਖੋਜ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ 15 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕੋਪ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਦਰਾਂ ਤੋਂ 64 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਬਿਮਾਰੀ ਓਨੀ ਸੀਰੀਅਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜਿੰਨੀ 64 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
6. ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਦੇ ਸਿਨਾਈ ਮੈਡੀਕਲ ਸੈਂਟਰ ਦੀ ਡਾਕਟਰ ਪ੍ਰਿਆ ਸੋਨੀ ਨੇ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੋਵਿਡ-19 ਬਾਰੇ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪੈ ਸਕੀ ਤੇ ਖੋਜਾਂ ਜਾਰੀ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਇਕ ਕੇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੋਨੋਂ ਮਾਪੇ ਕੋਵਿਡ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਢਿੱਲੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 6 ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਬੇਟੇ ਵਿਚ ਕੋਵਿਡ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਕੀਟਾਣੂ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਘੰਟੇ ਦੇ ਹਲਕੇ ਬੁਖ਼ਾਰ ਦੇ ਹੀ ਲੱਛਣ ਦਿੱਸੇ। ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤੇ ਤੱਕ ਉਸ ਦਾ ਚੈੱਕਅਪ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ ਬਾਅਦ ਦਿਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰੋਂ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਵਾਇਰਸ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਰਹੀ ਪਰ ਉਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਦਿਸਿਆ। ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ 17ਵੇਂ ਦਿਨ ਉਸ ਦਾ ਟੈਸਟ ਨੈਗੇਟਿਵ ਆਇਆ ਪਰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਖ਼ਰਬਾਂ ਵਾਇਰਸ ਉਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਸਕੂਲ ਬਸ ਰਾਹੀਂ ਜੇ ਬੱਚੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਆਪ ਭਾਵੇਂ ਬਿਮਾਰ ਨਾ ਹੋਣ ਪਰ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇੰਜ ਹੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚਲਾ ਕਾਫ਼ੀ ਹਾਊਸ, ਕੈਂਟੀਨ, ਹੋਸਟਲ ਜਾਂ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵੀ ਬੱਚਿਆਂ ਸਦਕਾ ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੋਂ ਬਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ਬੀਮਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਨਾ ਭੇਜਣ ਵਿਚ ਹੀ ਸਿਆਣਪ ਹੈ।
7. ਜੌਨ ਹਾਪਕਿੰਨਸ ਹਸਪਤਾਲ ਬਾਲਟੀਮੋਰ ਦੇ ਡਾ: ਐਨਾ ਸੈਮੂਅਲ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਡਿਆਂ ਵੱਲ ਬਿਮਾਰੀ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿੱਛ ਮਾਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਜਾਂ ਖੰਘਣ ਲੱਗਿਆਂ ਮੂੰਹ ਢਕਣ ਜਾਂ ਮੋਢਾ ਅਗਾਂਹ ਕਰ ਲੈਣਾ ਸਿਖਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿਨ ਵਿਚ ਛੇ ਸੱਤ ਵਾਰ ਹੱਥ ਜ਼ਰੂਰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਬਣ ਨਾਲ ਧੋ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਝਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
8. ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਡੀਜ਼ੀਜ਼ ਕੰਟਰੋਲ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਸਾਲ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਸਕ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਸਕ ਪਾਉਣ ਦੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਉਹ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਮਾਸਕ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾਉਂਦੇ, ਖ਼ੁਰਕਦੇ ਹੋਏ ਬਿਮਾਰੀ ਫੈਲਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਸਹੇੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
9. ਨਿੱਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਸੈਨੇਟਾਈਜ਼ਰ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਸਾਬਣ ਨਾਲ ਧੋਣੇ ਹੀ ਬਿਹਤਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
10. ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਾਕੀਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਆਪਣੀ ਸਾਫ਼-ਸਫ਼ਾਈ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
11. ਬੱਚਾ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਰੋਨਾ ਬਿਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਨਵਜੰਮੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਪਿਆ ਸਕਦੀ ਹੈ।
12. ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਦਾ ਸਰੀਰ ਜੋੜਨ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਨਿੱਘੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾਲ ਇਮਿਊਨ ਸਿਸਟਮ ਵੀ ਰਵਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
13. ਨਵਜੰਮੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਜਾਂ ਘਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਵਲੋਂ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
14. ਮਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਪਿਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਧੋਵੇ।
15. ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਲ ਮੂਤਰ ਨੂੰ ਦਸਤਾਨੇ ਪਾ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਸੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਕੇ, ਪੂੰਝ ਕੇ, ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
16. ਬੱਚੇ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਬਾਕੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਧੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
17. ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੇਬੀ ਸਾਬਣ ਜਾਂ ਗਲਿਸਰੀਨ ਵਾਲੇ ਸਾਬਣ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਨੁਹਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਐਂਟੀ ਬੈਕਟੀਰੀਅਲ ਸਾਬਣ ਵਰਤਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
18. ਓਪਰਾ ਦੁੱਧ ਜਾਂ ਪਾਣੀ 6 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਉਮਰ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੱਕ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਪਿਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਮਾਂ ਦੇ ਦੁੱਧ ਵਿਚਲੇ ਕੁਦਰਤੀ ਜਿਊਂਦੇ ਸੈੱਲ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਤਾਕਤ ਵਧਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਸੈੱਲ ਇਮਿਊਨ ਸਿਸਟਮ ਏਨਾ ਤਕੜਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਵਿਡ ਬਿਮਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ।
ਇਸ ਸਾਰੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ :-
1. ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਮਾਂ ਵਲੋਂ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2. ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤੀ ਛੇੜਛਾੜ ਨਹੀਂ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਪਾਲਾਂਗੀ ਪੋਸਾਂਗੀ।
3. ਨਵਜੰਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਵਾਲੇ ਟੀਕੇ ਜੰਮਦੇ ਸਾਰ ਲਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜਾਂ ਕੁਝ ਠਹਿਰ ਕੇ ਲਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
4. ਸੰਤੁਲਿਤ ਖ਼ੁਰਾਕ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਤਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
-ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਹਰ,
28, ਪ੍ਰੀਤ ਨਗਰ, ਲੋਅਰ ਮਾਲ ਪਟਿਆਲਾ।
ਫੋਨ : 0175-2216783
