ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ : ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ

ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ 27 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਜਲੰਧਰ-ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਰੇਲ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ | ਇਹ ਬੁੱਧੂ-ਬਰਕਤ ਤੇ ਟੇਰਕਿਆਣਾ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਕਾਲੀ ਵੇਈਾ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ | ਦਰਿਆ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਬਿਆਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜਿਹੇ ਵਸਿਆ 17 ਕੁ ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸਦੀਆਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਮੋਈ ਬੈਠਾ ਹੈ | ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਬੁੱਧ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਹੋਈ | ਵਰਤਮਾਨ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਮਹਿਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਦੇ ਇਕ ਫੌਜਦਾਰ ਸੁਲਤਾਨ ਖਾਂ ਨੇ ਰੱਖੀ ਸੀ | ਇਹ ਨਗਰ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਬੜਾ ਸ਼ਾਨਾਮੱਤਾ ਅਤੇ ਗੌਰਵਸ਼ਾਲੀ ਆਨ-ਬਾਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ | ਇਥੇ ਸਥਿਤ ਸ਼ਾਹੀ ਸਰਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਹਾਥੀਆਂ ਅਤੇ ਪਾਲਕੀਆਂ ਲਈ ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੌੜੇ ਪੁਲਾਂ ਦੇ ਖੰਡਰ, ਇਸ ਤੱਥ ਦੀ ਸਾਖਿਆਤ ਸ਼ਾਹਦੀ ਭਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਾ ਵਾਬਸਤਾ ਸੀ | ਇਹ ਲਾਹੌਰ-ਆਗਰਾ ਜਰਨੈਲੀ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਅਰਾਮਗਾਹ ਕਰਕੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ | ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਹੌਲ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ 'ਪੀਰਾਂ-ਪੁਰੀ' ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਇਥੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਿਆਲੇ ਦੇ ਪੱਧਰ ਦਾ ਮੁਸਲਿਮ ਮਦਰੱਸਾ ਸੀ, ਜਿਥੇ ਮੁਸਲਿਮ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿੱਦਿਆ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਿਵਹਾਰਕ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ | ਇਸ ਮਦਰੱਸੇ ਦਾ ਮੁਖੀ ਉਸਤਾਦ ਅਬਦੁੱਲ ਲਤੀਫ ਸੀ | ਮੁਗਲ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਦਿੱਲੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀਅਤ ਦੇ ਕਈ ਖਾਨਜ਼ਾਦੇ ਇਥੋਂ ਤਾਲੀਮ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ | ਕਿਸੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਇਥੇ ਕੱਪੜੇ ਰੰਗਣ ਵਾਲੇ ਕਲਾਕਾਰ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਛੀਂਟਾਂ ਰੰਗਣ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਛੀਂਟਾਂ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ |
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ | ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਥੇ 14-15 ਸਾਲ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨਾਨਕੀ ਕੋਲ ਰਹਿੰਦੇ ਰਹੇ | ਅਸਲ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਪਿਤਾ ਮਹਿਤਾ ਕਲਿਆਣ ਰਾਏ ਵਲੋਂ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਵਿਚ ਖਰਚ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਪਿਤਾ ਜੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਫ਼ਾ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ | ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਅਤੇ ਭਾਈਏ ਜੈ ਰਾਮ ਦਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਖਾਸਾ ਪਿਆਰ ਸੀ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬੁਲਾ ਲੈਣ ਵਿਚ ਸਿਆਣਪ ਸਮਝੀ | ਇਹ 1501 ਦੇ ਕਰੀਬ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਵੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਲ਼ਖਮੀ ਦਾਸ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਚੰਦ ਵੀ ਮੁੱਢਲਾ ਬਚਪਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵੇਲੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ 'ਤੇ ਨਵਾਬ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ | ਭਾਈਆ ਜੈ ਰਾਮ ਦੇ ਨਵਾਬ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਨਾਲ ਅੱਛੇ ਸੰਬੰਧ ਸਨ | ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਮੋਦੀ ਖਾਨੇ ਵਿਚ ਮੋਦੀ ਰਖਵਾ ਦਿੱਤਾ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮਾਨਿਆਂ ਵਿਚ ਮਾਲੀਆ ਜਿਣਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ | ਤਨਖਾਹਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਜਿਣਸ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ | ਬਾਕੀ ਅਨਾਜ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ | ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ, ਜੋ ਰੱਬ ਦੇ ਭਉ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ |
ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਕਾਫੀ ਵੱਡਾ ਸੀ | ਇਸ ਦੇ 32 ਬਾਜ਼ਾਰ ਸਨ | ਡਡਵਿੰਡੀ ਇਸ ਦੀ ਦੁੱਧ ਮੰਡੀ ਸੀ ਤੇ ਲੋਹੀਆਂ ਲੋਹੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਗੱਲ ਕਿ ਵੇਈਾ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਾਈਾ ਖਰਬੂਜੇ ਸ਼ਾਹ ਵਰਗੇ, ਗੈਬ ਗਾਜ਼ੀ ਵਰਗੇ ਕਈ ਪੀਰਾਂ-ਫਕੀਰਾਂ ਅਤੇ ਅਲਮਸਤਾਂ ਦੇ ਡੇਰੇ ਸਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਠਣੀ-ਬੈਠਣੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀ | ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਵੇਈਾ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ, ਸਮਾਧੀ ਲਗਾਉਂਦੇ, ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੇ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਪੀਰਾਂ-ਫਕੀਰਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਦੇ | ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਫਰਜ਼ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਂਦਿਆਂ, ਗ਼ਰੀਬ-ਗੁਰਬੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਿਆਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਟਿਕਾਓ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਇਥੇ ਲੈ ਆਏ | ਜਿਗਰੀ ਦੋਸਤ, ਮਰਾਸੀਆਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਮਰਦਾਨਾ ਵੀ ਨਾਲ ਆ ਗਿਆ | ਉਧਰੋਂ ਪਿੰਡ ਭਰੋਆਣੇ ਦਾ ਰਬਾਬੀ ਫਰਿੰਦਾ ਇਕ ਰਬਾਬ ਐਸੀ ਬਣਾਈ ਬੈਠਾ ਸੀ, ਜੋ ਉਹ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਪਰਵੀਨ ਗਿਆਤਾ ਅਤੇ ਕਦਰਦਾਨ ਨੂੰ ਹੀ ਵੇਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ | ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂਅ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਝੱਟ ਉਹ ਰਬਾਬ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਅਤੇ ਰਬਾਬ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਸਬੰਧ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ |
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹੁੰਦੀ ਸੋਭਾ ਮੋਦੀ ਖਾਨੇ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਬੇਈਮਾਨੀਆਂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਫਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਹੀ | ਉਹ ਮੌਕੇ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਸਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੱਕੜੀ ਤੋਲਦਿਆਂ 'ਤੇਰਾਂ' ਦੀ ਗਿਣਤੀ 'ਤੇ ਆ ਕੇ ਕਈ ਵਾਰ 'ਤੇਰਾ, ਤੇਰਾ' ਕਹਿਣ ਲੱਗਦੇ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਗਨਤਾ ਅਤੇ ਲੀਨਤਾ ਦੇ ਆਲਮ ਵਿਚ ਉਹ ਵੱਧ ਤੋਲ ਜਾਂਦੇ | ਦੋਖੀਆਂ ਨੇ ਨਵਾਬ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ | ਕੰਮ ਤੋਂ ਕੁਤਾਹੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਏ | ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਅਨਾਜ ਜੋਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ | ਹਿਸਾਬ ਵਿਚ ਘਟਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਨਾਜ ਸਗੋਂ ਵੱਧ ਨਿਕਲਿਆ | ਨਵਾਬ ਬੜਾ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਇਆ | ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਮੋਦੀ ਖਾਨੇ ਦਾ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪਰਯੋਜਨ ਵਿਚ ਮਗਨ ਹੋ ਗਏ ਸਨ | ਉਹ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੋਚਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਿਰਫ ਮੋਦੀ ਖਾਨੇ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ | ਹੁਣ ਉਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅੰਤਰ ਧਿਆਨ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ | ਇਕ ਦਿਨ ਵੇਈਾ 'ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦਿਆਂ ਐਸੀ ਟੁੱਬੀ ਮਾਰੀ, ਬਾਹਰ ਹੀ ਨਾ ਆਏ | ਟਹਿਲੂਆ ਕੱਪੜੇ ਲੈ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ | ਭਾਦਰੋਂ ਦੇ ਬਰਸਾਤੀ ਦਿਨ ਸਨ, ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਹੜ੍ਹ ਵਿਚ ਰੁੜ੍ਹ ਗਏ ਹਨ | ਪਰ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਅਜੋਕੇ ਸੰਤ ਘਾਟ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸਮਾਧੀ ਮੁਦਰਾ ਵਿਚ ਲੀਨ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ |
ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਅਲੌਕਿਕ ਜਲੌਅ ਸੀ, ਚਿਹਰਾ ਨੂਰੋ-ਨੂਰ ਸੀ | ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਵਾਂਗ ਕਿਸੇ ਰੂਹਾਨੀ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਸਰਸ਼ਾਰ | ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ : 'ਨਾ ਕੋ ਹਿੰਦੂ ਨਾ ਮੁਸਲਮਾਨ' | ਬਸ ਚੜਿ੍ਹਆ ਸੋਧਣ ਧਰਤ ਲੁਕਾਈ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ | ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਸਾਲ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ 'ਤੇ ਚੱਲ ਪਏ | ਹਰ ਉਦਾਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮੁੜ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਆ ਜਾਂਦੇ | ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਬਿਤਾਏ | ਅੱਜ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ ਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਬਾਰਡਰ ਤੋਂ 4 ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਲਾਂਘੇ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਗੱਲ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਗਲਿਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਗੂੰਜਣ ਲੱਗੀ ਹੈ | ਇਹ ਸਭ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਅੰਜਾਮ ਹੋਣਾ ਹੈ ਪਰ ਹਾਲ ਦੀ ਘੜੀ ਇਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਵਲੋਂ ਜ਼ਰੂਰ ਲਾਂਭੇ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ |
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਲੰਬੇ ਠਹਿਰਾਅ ਵਾਲੇ ਤਿੰਨ ਹੀ ਸਥਾਨ ਬਣਦੇ ਹਨ : ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ | ਦੋ ਅਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਵੀਜ਼ਾ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ | ਉਥੋਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਜਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਸਾਡੇ ਵੱਸੋਂ ਬਾਹਰਾ ਹੈ | ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਬਿਹਤਰ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਵੀ ਕੋਈ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ | ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਜਨਮ-ਭੂਮੀ (ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ), ਕਰਮ-ਭੂਮੀ (ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ) ਅਤੇ ਪਰਲੋਕ-ਸੁਧਾਰ ਭੂਮੀ (ਨੰਦੇੜ ਸਾਹਿਬ) ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਮਾਣ-ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ | ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਅਸਥਾਨ ਪੰਜਾਬੋਂ ਬਾਹਰ ਹਨ | ਪਰ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ | ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਉਹ ਮੁਕਾਮ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ | ਸੰਤ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੀਚੇਵਾਲ ਦੇ ਉਪਰਾਲਿਆਂ ਸਦਕਾ ਹੋਏ ਕੁਝ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਅਤੇ ਰੇਲ ਕੋਚ ਫੈਕਟਰੀ ਸਥਾਪਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਥਿਤੀ ਕੁਝ ਬਿਹਤਰ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਈ ਹੈ ਪਰ ਅਜੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਬਾਕੀ ਹੈ |
ਸਾਲ 2019 ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ 550 ਸਾਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਵ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬੀਬੀ ਹਰਸਿਮਰਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਅਸਰ-ਰਸੂਖ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਏਮਜ਼ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਸੰਸਥਾ ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਦੁਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ-ਇਤਿਹਾਸਕ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਪ੍ਰਫੁੱਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਮਿ੍ਤਸਰ ਤੋਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦਾ ਵਾਪਸੀ ਰੂਟ ਤਰਨ ਤਾਰਨ-ਗੋਇੰਦਵਾਲ-ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ-ਆਰ.ਸੀ.ਐੱਫ.-ਸਾਇੰਸ ਸਿਟੀ-ਜਲੰਧਰ ਟੂਰ-ਲੂਪ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਾਰਗੀਕਰਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗ-ਸੁੰਦਰੀਕਰਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਬਸਿਡੀਆਂ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਥੀਮ-ਪਾਰਕ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਹਰਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਕਾਰੋਬਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | 'ਨਾਲੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲੇ ਨਾਮ' ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ |
ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ | ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੀ ਇਸ ਨਗਰ ਦਾ ਬੁੱਧ, ਜੈਨ, ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਿਮ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਗਹਿਰਾ ਸਬੰਧ ਹੈ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਸਭ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੁੱਧ ਗਿਆਤਾ ਸਨ | ਉਹ ਰਾਗ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਸਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਈ ਰਾਗਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਉਚਾਰੀ | ਇਥੇ ਜਾਂ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਬਹੁਤ ਉੱਚ ਪਾਏ ਦਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਦਿਆਲਾ ਖੁੱਲ੍ਹਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਤੁਲਨਾਤਮਿਕ ਧਰਮ-ਅਧਿਐਨ, ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋਵੇ | ਇਥੇ ਇਕ ਐਸੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਦੁਨੀਆ 'ਤੇ ਜੋ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਐ, ਉਪਲਬਧ ਹੋਵੇ |
ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ 7-8 ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ | ਉਂਜ ਇਥੇ ਆਉਂਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਦਾ ਘਰ ਵੇਖਣ ਦੀ, ਮੋਦੀ ਖਾਨਾ ਵੇਖਣ ਦੀ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਯਾਦ-ਪੈੜਾਂ ਲੱਭਣ ਦੀ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਇਕ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਅਤਿ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ-ਆਸ਼ੇ ਨੂੰ ਜੀਵੰਤ ਵਿਖਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ |
ਇਸ ਮੁਕੱਦਸ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਵਸਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਉਮੀਦਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਮਨਾਏ ਗਏ 350 ਸਾਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਵ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਅਜੇ ਸਜੀਵ ਹਨ | ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਕਿ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਅਦਬ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੰਜ਼ਰ ਕਿਵੇਂ ਸਿਰਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਇਸ ਦੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਲਈ ਸੰਤਾਂ, ਮਹਾਤਮਾਵਾਂ, ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ, ਕਾਰੋਬਾਰੀਆਂ, ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਵੀਰਾਂ, ਗੱਲ ਕੀ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ 'ਨਾ ਕੋ ਹਿੰਦੂ ਨਾ ਮੁਸਲਮਾਨ' ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ, ਸੌੜੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ |

-ਨਡਾਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ |
ਮੋਬਾਈਲ : 98152-53245

ਖ਼ਬਰ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰੋ

...ਇਕ ਫੁੱਲ ਕੱਢਦਾ ਫੁਲਕਾਰੀ

ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਿਲਪ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਿਊਾਦਾ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਸੁਆਣੀਆਂ, ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦਾ ਭਰਵਾਂ ਯੋਗਦਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਦਰੀਆਂ ਬੁਣਨਾ, ਕਸੀਦੇ ਕੱਢਣਾ, ਕੱਤਣਾ, ਨਾਲੇ ਬੁਣਨਾ ਤੇ ਫੁਲਕਾਰੀ ਕੱਢਣਾ ਹਸਤ-ਕਲਾ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਰੂਪ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਭਿੰਨ ਵੰਨਗੀਆਂ ਵਿਚ ਫੁਲਕਾਰੀ ਕਲਾ ਦਾ ਅਹਿਮ ਸਥਾਨ ਹੈ | ਫੁਲਕਾਰੀ ਪੰਜਾਬਣ ਦੇ ਸਿਰ ਦਾ ਕੱਜਣ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦੀਆਂ ਰੀਝਾਂ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਰਹੀ ਹੈ |
ਫੁਲਕਾਰੀ ਸ਼ਬਦ ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰੀ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਕਾਰੀਗਰੀ | ਪਹਿਲਾਂ- ਪਹਿਲ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਢਾਈ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹ ਸਿਰ 'ਤੇ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ ਲਈ ਰਾਖਵਾਂ ਹੋ ਗਿਆ | ਫੁਲਕਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਣ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ | ਫੁਲਕਾਰੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਿਆਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇਰਾਨ ਵਿਚ ਹੋਈ | ਇਰਾਨ ਵਿਚ ਫੁਲਕਾਰੀ ਨੂੰ ਗੁਲਕਾਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਫੁੱਲ ਕੱਢਣਾ | ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਫੁਲਕਾਰੀ ਤੇ ਸ਼ਾਲੂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਕਲਾ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਲੈ ਕੇ ਆਏ | ਘਰ ਦਾ ਹੱਥੀਂ ਕੱਤਿਆ ਹੋਇਆ ਜਾਂ ਮੁੱਲ ਲਿਆ ਖੱਡੀ ਦਾ ਖੱਦਰ ਕਿੱਕਰ ਦੇ ਸੱਕ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਉਬਾਲ ਕੇ ਰੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਕਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ | ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਇਸ ਖੱਦਰ ਦੇ ਕੱਪੜੇ 'ਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਜਦੋਂ ਫੁਲਕਾਰੀ ਕੱਢਣ ਲਈ ਜੁੜਦੀਆਂ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹ ਪੀੜ੍ਹੀ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸੱਜੇ ਗੋਡੇ 'ਤੇ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਕੱਪੜੇ ਨੂੰ ਰੱਖ ਕੇ 'ਪੱਟ' ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਅਣਕੱਤੇ ਕੱਚੇ ਰੇਸ਼ਮੀ ਧਾਗੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਕੱਢਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ | ਇਹ ਧਾਗੇ ਚੀਨ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ |
ਜਾਲੀਦਾਰ ਤੋਪੇ ਭਰਦਿਆਂ ਅਗਲਾ ਤੋਪਾ ਪਹਿਲੇ ਤੋਪੇ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ | ਕਢਾਈ ਦੇ ਰੂਪਾਂਤਰ ਅਨੁਸਾਰ ਤੋਪੇ ਖੜੇ੍ਹ, ਲੇਟਵੇਂ ਜਾਂ ਟੇਢੇ ਰੁਖ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਧਾਗਿਆਂ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨੀਲਾ, ਆਸਮਾਨੀ, ਪੀਲਾ, ਸਰ੍ਹੋਂ ਫੁੱਲਾ, ਨਾਭੀ, ਚਿੱਟਾ ਜਾਂ ਕੇਸਰੀ ਰੰਗ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਬਣਾ ਕੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ | ਇੰਜ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਸਤਰੰਗੀ ਪੀਂਘ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੰਗ ਉਮੜ ਕੇ ਫੁਲਕਾਰੀ ਵਿਚ ਹੀ ਸਮੋ ਗਏ ਹੋਣ | ਸੁਹਜ ਤੇ ਸੁਹੱਪਣ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀਮਾਨ ਕਰਦਿਆਂ ਸੂਈ ਵਿਚ ਪਾਏ ਰੇਸ਼ਮੀ ਧਾਗੇ ਨਾਲ ਜਦੋਂ ਖੱਦਰ ਦੇ ਕੱਪੜੇ 'ਤੇ ਫੁੱਲ ਬਣਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਫੁਲਕਾਰੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਦੇ ਸਨ | ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਿਲਪ ਕਲਾ ਦਾ ਅਦਭੁਤ ਨਮੂਨਾ ਹੋ ਕੇ ਮੁਟਿਆਰ ਦੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਢਕਣ 'ਤੇ ਉਸਦੇ ਰੰਗ ਰੂਪ ਤੇ ਸੁਹੱਪਣ ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਗਾਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ | ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਘੱਟ ਹੀ ਕਰਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਕਾਰ ਵਿਚ ਸਿਆਣੀਆ ਮਾਵਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਸਨ | ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਹੀ ਮਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰਤ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹੀ ਚੱਜ ਸਲੀਕੇ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗਦੀ ਤੇ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਚੌਾਕੇ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੱਢਣ, ਬੁਣਨ, ਕੱਤਣ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਤਰਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਧੀ ਨੂੰ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾ ਆਵੇ | ਇਸ ਤਰਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮਾਵਾਂ, ਭੈਣਾਂ ਭਰਜਾਈਆਂ ਤੇ ਸਹੇਲੀਆਂ ਸੰਗ ਬਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦਾਜ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸਹਿਜ-ਸਹਿਜ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿਚ ਮਾਹਿਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ | ਫੁਲਕਾਰੀ ਕੱਢਣਾ ਕੋਈ ਸੌਖਾ ਕਾਰਜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ | ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਵਾਂ, ਚਾਚੀਆਂ, ਤਾਈਆਂ, ਭੂਆ, ਮਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਤੇ ਅਗਵਾਈ ਸਦਕਾ ਫੁਲਕਾਰੀ ਦਾ ਕਾਰਜ਼ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ | ਚਾਦਰ-ਨੁਮਾ ਫੁਲਕਾਰੀ ਜਦੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਔਗੁਣਾਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁੜੀਆਂ ਉਸ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਵੀ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ | ਪੰਜਾਬਣ ਮੁਟਿਆਰ ਦਾ ਆਪਣੇ ਦਾਜ ਲਈ ਕੁਝ ਵਸਤਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਉਸ ਦੀ ਕਲਾ-ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਸੀ | ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਲਈ ਕਲਾ-ਕਿ੍ਤਾਂ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਕੋਲ ਸਿਰਫ ਇਕ ਮੋਟੀ ਸੂਈ, ਖੱਦਰ ਦਾ ਕੱਪੜਾ ਜਾਂ ਰੰਗ-ਬਰੰਗੇ ਧਾਗੇ ਸਨ | ਫੁਲਕਾਰੀ 'ਤੇ ਰੰਗ-ਬਿਰੰਗੇ ਧਾਗਿਆਂ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਫੁੱਲ, ਆਕਾਰ, ਕਲੋਲਾਂ ਕਰਦੇ ਪੰਛੀ, ਜਾਨਵਰ, ਦਰੱਖਤ ਮਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਸਨ |

(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ 'ਚ)
-ਮੋਬਾਈਲ : 94178-31583.

ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਦਾ ਬਾਬਾ ਬੋਹੜ ਸੀ ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ

ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜਿਹੇ ਬੁਲਾਰੇ ਨਿੱਤ-ਨਿੱਤ ਨਹੀਂ ਜੰਮਦੇ | ਉਹ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਮੰਨਿਆ ਦੰਨਿਆ ਕੁਮੈਂਟੇਟਰ ਸੀ | ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਉਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਵਲੋਂ ਉਲੰਪਿਕ ਆਰਡਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਦਮਸ੍ਰੀ ਤੇ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਆ | ਉਸ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ 49 ਸਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ 'ਤੇ ਰੇਡੀਓ/ਟੀਵੀ ਤੋਂ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕੀਤੀ | ਨਾਲੋ-ਨਾਲ 9 ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ, 8 ਵਿਸ਼ਵ ਹਾਕੀ ਕੱਪਾਂ ਤੇ 6 ਏਸ਼ਿਆਈ ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਦੇਸ ਪਰਦੇਸ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ | ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਕੀ ਮੈਚਾਂ ਦੀ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕਰਨ 'ਚ ਉਹਦਾ ਕੋਈ ਸਾਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ | ਜਦ ਉਹ ਰੇਡੀਓ/ਟੀਵੀ ਤੋਂ ਹਾਕੀ ਮੈਚਾਂ ਦੀ ਲੱਛੇਦਾਰ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਲੱਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਕੰਨ ਉਹਦੀ ਰਸੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ | ਉਹਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਗੇਂਦ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੌੜਦੀ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨ 'ਚ ਮੁੜ੍ਹਕੋ-ਮੁੜ੍ਹਕੀ ਹੁੰਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸਾਹੋ-ਸਾਹ ਹੁੰਦੀ | ਉਹਦੇ ਬੋਲਾਂ ਨਾਲ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨਬਜ਼ਾਂ ਤੇਜ਼ ਤੇ ਮੱਠੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ | ਕੁਆਲਾਲੰਪੁਰ ਤੋਂ ਹਾਕੀ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਜਿੱਤ ਕੇ ਮੁੜੀ ਭਾਰਤੀ ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਨਾਲ ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, 'ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਆਪ ਨੇ ਤੋ ਹਮਾਰੇ ਦਿਲੋਂ ਕੀ ਧੜਕਨੇ ਬੜ੍ਹਾਅ ਦੀ ਥੀਂ |'
ਮੇਰੇ ਖੇਡ ਲੇਖਕ ਬਣਨ ਵਿਚ ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਦਾ ਵੀ ਹੱਥ ਹੈ | ਉਹਦੀ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕਲਾ ਤੋਂ ਮੈਂ ਕਾਫੀ ਕੁਝ ਸਿੱਖਿਆ | ਉਹ ਮੈਥੋਂ ਨੌਾ ਸਾਲ ਵੱਡਾ ਸੀ | ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਸ ਨੂੰ 1963 ਵਿਚ ਮਿਲਿਆ ਤੇ ਉਹਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ ਦੀ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਸੁਣੀ | ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਦਿੱਲੀ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸਾਂ ਤੇ ਖੇਡਾਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣ ਲਈ ਪਰ ਤੋਲ ਰਿਹਾ ਸਾਂ | ਉਸ ਨੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵੱਲ ਸ਼ੋਭਦੇ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ,ਨੇੜਲੇ ਮੰਦਰ ਤੇ ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ ਸਭਨਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਸੀ | ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਉਡਣਾ, ਰੁੱਖਾਂ ਦਾ ਝੂੰਮਣਾ, ਬੱਦਲਾਂ ਦਾ ਤੈਰਨਾ ਤੇ ਤਿਰੰਗੇ ਦਾ ਲਹਿਰਾਉਣਾ ਸਾਰੇ ਦਿ੍ਸ਼ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਵਿਖਾਏ ਸਨ | ਉਹਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਉਤੇ ਹਿੰਦੀ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਂਗ ਹੀ ਚੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ | ਸ਼ਬਦ ਆਪ-ਮੁਹਾਰੇ ਫੁੱਟ-ਫੁੱਟ ਨਿਕਲਦੇ ਸਨ |
ਉਹਦਾ ਜਨਮ ਇੰਜੀਨੀਅਰਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ: ਭਗਵੰਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮਾਤਾ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਰਜਵੰਤ ਕੌਰ ਸਨ | ਉਦੋਂ ਉਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ ਜੈਪੁਰ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਬੌਲੀ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ | 18 ਮਈ 1931 ਨੂੰ ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ | ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਉਸ ਨੇ ਚਾਕਸੂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਚੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਮਹਾਰਾਜਾ ਕਾਲਜ ਜੈਪੁਰ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ | ਉਹਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬੇਸ਼ਕ ਉਰਦੂ ਸੀ ਪਰ ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ ਜੈਪੁਰੀ ਹਿੰਦੀ ਨਾਲ ਲਬਰੇਜ਼ ਸੀ | ਉਸ ਨੇ 1948 ਵਿਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸਸਕਾਰ ਵੇਲੇ ਮੈਲਵਿਲ ਡੀਮੈਲੋ ਦੀ ਰੇਡੀਓ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਸੁਣੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ | ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਰੇਡੀਓ ਕੁਮੈਂਟੇਟਰ ਬਣਨ ਦੀ ਤਮੰਨਾ ਜਾਗ ਪਈ | ਜਦ ਇਹ ਗੱਲ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਬਾਪ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ ਕਿ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕਿਹੜੇ ਕੰਮਾਂ 'ਚੋਂ ਕੰਮ ਹੋਇਆ! ਉਹਦੀ ਮਾਂ ਬੇਸ਼ਕ ਹਿੰਦੀ ਬੋਲ ਲੈਂਦੀ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਬੋਲਣੀ ਆਉਣੀ |
ਕਾਲਜ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਕੇ ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਜੈਪੁਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਲਈ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦੇਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜੁਆਬ ਮਿਲ ਗਿਆ | 1955 ਵਿਚ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਰੱਖ ਲਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਰੇਡੀਓ ਤੋਂ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਮੌਕਾ ਨਾ ਮਿਲਿਆ | ਉਹ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਕਾਲਜਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਖੇਡ ਸਮਾਗਮਾਂ ਉਤੇ ਸ਼ੌਕੀਆ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਪਾਲਦਾ ਰਿਹਾ | 1960 ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਇਕ ਫੁੱਟਬਾਲ ਮੈਚ ਦੀ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਉਚੇਚਾ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਪਿੱਛੋਂ ਚੱਲ ਸੋ ਚੱਲ ਹੋ ਗਈ | ਉਹਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਤੱਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਕੰਨੀਂ ਪਈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਦਲੀ ਦਿੱਲੀ ਕਰਵਾ ਲਈ | 1962-63 ਤੋਂ ਉਹ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੇ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਦੀ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪੱਕਾ ਕੁਮੈਂਟੇਟਰ ਬਣ ਗਿਆ | ਜਿਵੇਂ 1948 ਵਿਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਸਮੇਂ ਮੈਲਵਿਲ ਡੀਮੈਲੋ ਨੇ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਉਵੇਂ 1964 ਵਿਚ ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਸਮੇਂ ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਕੀਤੀ | ਉਸ ਦੀ ਦਰਦ ਭਰੀ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ 'ਚ ਹੰਝੂ ਲਿਆ ਦਿੱਤੇ | ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ 1964 ਦੀਆਂ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ, 1966 ਦੀਆਂ ਏਸ਼ਿਆਈ ਖੇਡਾਂ ਤੇ 1971 ਦੇ ਹਾਕੀ ਵਰਲਡ ਕੱਪ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਖੇਡ ਈਵੈਂਟ ਕਵਰ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਮਿਲਣ ਲੱਗ ਪਏ | ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਜਸਦੇਵ-ਜਸਦੇਵ ਹੋਣ ਲੱਗੀ |
ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਕੇਵਲ ਮੈਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਿਖਾਉਂਦਾ, ਉਹ ਖੇਡ ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ,ਖੇਡ ਦੇ ਨਿਯਮ, ਸਟੇਡੀਅਮ ਦੀਆਂ ਬਾਹੀਆਂ 'ਤੇ ਲਹਿਰਾਉਂਦੇ ਪਰਚਮ, ਖਿੜੀ ਹੋਈ ਧੁੱਪ, ਨੀਲਾ ਅੰਬਰ, ਖੇਡ ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਹਰਿਆ-ਭਰਿਆ ਘਾਹ, ਸਭ ਕੁਝ ਵਿਖਾਉਂਦਾ ਸੀ | ਉਹ ਆਪਣੀ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਵਿਚ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਰੌਣਕ, ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਚਹਿਚਹਾਟ, ਤਾੜੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ੋਰ ਤੇ ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀਆਂ ਦੀ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਵੀ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ | ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਉਤਰਾਅ, ਚੜ੍ਹਾਅ ਤੇ ਠਹਿਰਾਅ, ਗੋਲ ਹੋਣ ਉਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਬੁਲੰਦੀ, ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਵੇਲੇ ਦਾ ਜਲੌਅ ਤੇ ਹਾਰਨ ਵੇਲੇ ਦੀ ਨਮੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਅਤੇ 'ਲੇਕਿਨ ਵੋਹ ਚੂਕ ਗਏ' ਕਹਿਣ ਦਾ ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘੀ ਅੰਦਾਜ਼, ਅਜਿਹਾ ਕਲਾਤਮਿਕ ਸੀ ਜੋ ਬਿਆਨੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ | ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਦਾ ਉਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਸੀ |
ਮੈਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ-1982 ਦੀਆਂ ਏਸ਼ਿਆਈ ਖੇਡਾਂ ਯਾਦ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਜਿੱਦਣ ਭਾਰਤ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਾਲੇ ਹਾਕੀ ਦਾ ਫਾਈਨਲ ਮੈਚ ਹੋਇਆ, ਸਾਰੀ ਦਿੱਲੀ ਥਾਏਾ ਖੜ੍ਹ ਗਈ ਸੀ | ਲੋਕ ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਟਰਾਂਜ਼ਿਸਟਰਾਂ ਸਿਰ੍ਹਾਣੇ ਬੈਠੇ | ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਦਾ ਕੋਚ-ਮੈਨੇਜਰ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਹਿੱਕ ਥਾਪੜ ਕੇ ਕਹਿ ਚੁੱਕਾ ਸੀ, ਐਤਕੀਂ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਸਾਡਾ ਹੈ | ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਵੀ ਉਡਣੇ ਬਾਜ਼ ਸਨ | ਮੈਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਘੰਟਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਕੰਢਿਆਂ ਤਕ ਭਰ ਗਿਆ ਸੀ | ਫਿਲਮੀ ਹੀਰੋ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਬਦੋਬਦੀ ਖਿੱਚ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਪ੍ਰੈੱਸ ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਸੀਟ ਕੁਮੈਂਟੇਟਰ ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸੀ | ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਪਾਣੀ ਦਾ ਗਿਲਾਸ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਏਨੀ ਭੀੜ 'ਚ ਪਾਣੀ ਕਿਤੋਂ ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਿਹਾ | ਪੌਣੇ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਸਭ ਗੇਟ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ | ਅੰਦਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤੇ ਬਾਹਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਰੋਕ ਦਿੱਤੇ ਗਏ | ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹਾਲਾਂ ਤਕ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲੀ ਤੇ ਉਹ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਸ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਫਿਰ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਮੈਂਟੇਟਰ ਇਸਲਾਹੁਦੀਨ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ | ਇਸਲਾਹੁਦੀਨ ਅੱਡ ਖ਼ਫ਼ਾ ਹੋਇਆ ਬੈਠਾ ਸੀ | ਉਹਦੀ 'ਹੈਲੋ-ਹੈਲੋ' ਦਾ ਰੇਡੀਓ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਲੋਂ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ ਤੇ ਉਹ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਹੱਥ ਮਾਰਦਾ ਭਾਰਤੀ ਤਕਨੀਸ਼ਨਾਂ ਵੱਲ ਲਾਲ-ਪੀਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਉਧਰ ਸਟੈਂਡਾਂ ਉਤੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਹਾਤ-ਹੂਤ ਦਾ ਏਨਾ ਸ਼ੋਰ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਸਟੇਡੀਅਮ 'ਚ ਭੁਚਾਲ ਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ | ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਰਉਂ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਉਧਰ ਸੰਚਾਲਣ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਤਿਰੰਗੀਆਂ ਝੰਡੀਆਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ |
ਮੈਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਸਟੇਡੀਅਮ ਤਿਰੰਗੇ ਰੰਗ ਵਿਚ ਰੰਗਿਆ ਗਿਆ | ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਗੇਂਦ ਲੈ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ੋਰ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਅਕਾਸ਼ੀਂ ਜਾ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ | ਚੌਥੇ ਮਿੰਟ 'ਚ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਦੇ ਕਪਤਾਨ ਜ਼ਫਰ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਗੋਲ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਲਕਾਰੀਆਂ ਵੱਜੀਆਂ | ਪਰ 17ਵੇਂ ਮਿੰਟ 'ਚ ਜਦੋਂ ਕਲੀਮ-ਉੱਲਾ ਨੇ ਡਾਜ ਮਾਰ ਕੇ ਗੋਲ ਲਾਹਿਆ ਤਾਂ ਪੌੜੀਆਂ ਉਤਲਾ ਸ਼ੋਰਗੁਲ ਵੀ ਸੌਾ ਗਿਆ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਦੀ ਵੀ ਜਿਵੇਂ ਫੂਕ ਨਿਕਲ ਗਈ | 19ਵੇਂ ਮਿੰਟ 'ਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਟੀਮ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਗੋਲ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜਾਣੋ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਮਾਪੇ ਹੀ ਮਰ ਗਏ ਤੇ ਤਿਰੰਗੀਆਂ ਝੰਡੀਆਂ ਬੁੱਕਲਾਂ 'ਚ ਲੁਕੋ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ | ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਧੌਣ ਪਿੱਛੇ ਘੁਮਾ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹਾ, 'ਮੈਂ ਸਰਦਾਰ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਆਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਆਪਾਂ ਹੋਸਟ ਆਂ ਤੇ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਝੰਡੀਆਂ ਵੰਡਣਾ ਸ਼ੋਭਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ |' ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ, 'ਆਮ ਵੇਖਿਆ ਗਿਐ ਕਿ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਿਰ ਪਹਿਲਾ ਗੋਲ ਕਰੇ ਤਾਂ ਅਕਸਰ ਹਾਰਦੈ |'
ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਮੈਚ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਖਿਡਾਰੀ ਹੋਰ ਚੜ੍ਹਦੇ ਗਏ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਪਰੋ-ਥਲੀ ਸੱਤ ਗੋਲ ਕੀਤੇ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਉਹਦੇ ਹੀ ਘਰ ਉਹਦੇ ਹਮਾਇਤੀਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਏਨੀ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਹਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀ ਡਰਾਉਣੇ ਸੁਫ਼ਨੇ ਵਾਂਗ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲ ਸਕਣਗੇ | ਉੱਦਣ ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੈਂ ਡਾਢਾ ਉਦਾਸ ਵੇਖਿਆ | ਮੇਰੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ | ਉਸ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੇ 1985 ਵਿਚ ਪਦਮਸ੍ਰੀ ਤੇ 2008 ਵਿਚ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ ਦੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤੇ | 1988 ਵਿਚ ਸਿਓਲ ਉਲੰਪਿਕਸ ਉਤੇ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਉਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਜੁਆਨ ਐਨਟੋਨੀਓ ਸਮਾਰੰਚ ਨੇ ਉਲੰਪਿਕ ਆਰਡਰ ਨਾਲ ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ |
ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉਹ ਭੁੱਲਣਰੋਗ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਪਰਕਿਨਸਨ ਦਾ ਮਰੀਜ਼ ਵੀ | ਉਹਦੇ ਹੱਥ ਕੰਬਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ | ਉਸ ਨੇ ਚੁਰਾਸੀ ਕੱਟ ਲਈ ਸੀ ਤੇ 87ਵੇਂ ਸਾਲ ਵਿਚ ਵਿਚਰ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਉਹ 'ਲਿਵਿੰਗ ਲੀਜੈਂਡ' ਸੀ | 25 ਸਤੰਬਰ 2018 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ ਅਤੇ ਪਤਨੀ, ਪੁੱਤਰ, ਧੀ ਦੇ ਭਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਲੱਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਪਰਸੰਸਕਾਂ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਿਆ | ਉਹਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੇਰ ਤਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ | ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਿੱਤ-ਨਿੱਤ ਨਹੀਂ ਜੰਮਦੇ |
                                                                                                                                                           -0-

ਸੰਗ-ਏ-ਮਰਮਰ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਵਿਰਾਸਤਾਂ ਵਾਲਾ ਇਕ ਮਹਾਨਗਰ ਅਸ਼ਗਾਬਾਤ

ਸੰਗ-ਏ-ਮਰਮਰ! ਮਿਕਨਾਤੀਸੀ ਖਿੱਚ ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਛੂਹ ਵਾਲਾ ਖੂਬਸੂਰਤ ਸਫੈਦ ਪੱਥਰ | ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਓ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਕਿਸੇ ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਵਰਗੀ ਇਕ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿਵਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗੇਗਾ ਜਦ ਇਕ ਇਮਾਰਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਤਾਮੀਰ ਹੀ ਇਸ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਹੋਵੇ | ਭਾਵ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ | ਜੀ ਹਾਂ! ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਇਕ ਐਸਾ ਸ਼ਹਿਰ, ਸ਼ਹਿਰ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਮਹਾਨਗਰ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਤਾਮੀਰ ਸੰਗਮਰਮਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਹੈ | ਇਸ ਮਹਾਨਗਰ ਦਾ ਨਾਂਅ ਹੈ 'ਅਸ਼ਗਾਬਾਤ' |
ਤੁਰਕਮੇਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇਂ ਜਾਂਦੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇਹ ਮੌਲਿਕ ਖੂਬੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮਹਾਂਨਗਰ ਦੀਆਂ ਇਕ, ਦੋ ਜਾਂ ਚਾਰ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ 60 ਫੀਸਦੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਲਾਜਵਾਬ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗੇ ਸਫੈਦ ਪੱਥਰ ਸੰਗ-ਏ-ਮਰਮਰ ਨਾਲ ਤਾਮੀਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ | ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਾ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਘਿਰਿਆ ਸਫੈਦ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਾਲਾ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਸੇ ਪਰੀ ਦੇਸ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ | ਸ਼ਹਿਰ ਅੰਦਰ ਆਧੁਨਿਕ ਇਮਾਰਸਾਜ਼ੀ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਗਮਰਮਰ ਨਾਲ ਤਾਮੀਰ ਹੋਈਆਂ ਕਰੀਬ ਪੰਜ ਸੌ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਸ਼ਾਲ ਇਮਾਰਤਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਅਦਾਰੇ, ਵੱਖ ਵੱਖ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਦਫਤਰ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ, ਅਜਾਇਬ ਘਰ, ਮਸਜਿਦਾਂ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ | ਇਹ ਤਾਮੀਰ ਏਨੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਅੰਦਰ ਸਿਰਫ ਸੰਗਮਰਮਰ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਸਜੇ ਹੋਏ ਖੇਤਰ ਦਾ ਰਕਬਾ 45 ਲੱਖ ਵਰਗ ਮੀਟਰ ਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਵਿਲੱਖਣ ਤੱਥ ਕਾਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂਅ ਗਿੰਨੀਜ਼ ਬੁੱਕ ਆਫ ਵਰਲਡ ਰਿਕਾਰਡਜ਼ ਅੰਦਰ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ |
ਤੁਰਕਮੇਨਿਸਤਾਨ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1991 ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ | ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਪੱਛਮ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ | ਅਸ਼ਗਾਬਾਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਕੋਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੁਰਾਣਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਤੀ 1881 ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ | ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਤੀਤ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡੇ ਹਾਦਸੇ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਨਾ ਪਿਆ, ਜਦ 1948 ਵਿਚ ਆਏ ਇਕ ਭਿਆਨਕ ਭੂਚਾਲ ਕਾਰਨ ਲਗਪਗ ਸਾਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ | ਰਿਕਟਰ ਸਕੇਲ 'ਤੇ ਇਸ ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ 9 ਸੀ | ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਜ਼ਰੀ ਸਦੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਅੱਧ ਵਿਚ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਵ-ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਤੁਰਕਮੇਨਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦਿਲ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਪੈਸਾ ਖਰਚਿਆ | ਏਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚਲੇ ਟੈਲੀਫੂਨ ਬੂਥ ਅਤੇ ਪਾਰਕਾਂ ਵਿਚ ਰੱਖੇ ਗਏ ਬੈਂਚ ਤੱਕ ਵੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਗਏ | ਵੈਸੇ ਗਿੰਨੀਜ਼ ਬੁੱਕ ਵਿਚ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਸਿਰਫ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ੀ ਕਾਰਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਕਈ ਹੋਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਰਾਸਤੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗਿੰਨੀਜ਼ ਬੁੱਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਲ ਹੈ |
ਗਲੀਚਾ ਅਜਾਇਬ ਘਰ : ਅਸ਼ਗਾਬਾਤ 'ਚ ਸਥਿਤ ਗਲੀਚਿਆਂ ਦਾ ਅਜਾਇਬਘਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਵਿਲੱਖਣ ਅਜਾਇਬਘਰ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤੁਰਕਮੇਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਬਣੇ ਮੱਧ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗੇ ਗਲੀਚੇ ਸਾਂਭੇ ਪਏ ਹਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਲੀਚਿਆਂ ਵਿਚ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗਲੀਚਾ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ | 301 ਵਰਗ ਮੀਟਰ ਦੇ ਇਸ ਗਲੀਚੇ ਨੂੰ ਤੁਰਕਮੇਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਦਸਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਨਾਉਣ ਸਮੇਂ ਸੈਂਕੜੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ | ਦਸਤਕਾਰੀ ਦੇ ਏਨੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਨਮੂਨੇ ਨੂੰ ਗਿੰਨੀਜ਼ ਬੁੱਕ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਲ ਹੈ |
ਆਗੁਜ਼ ਖ਼ਾਨ ਫੁਹਾਰਾ ਪਾਰਕ : 15 ਹੈਕਟੇਅਰ ਵਿਚ ਬਣੇ ਇਸ ਫੁਹਾਰਾ ਪਾਰਕ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਫੁਹਾਰਾ ਪਾਰਕ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਲ ਹੈ | ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 2008 ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, 2010 ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂਅ ਗਿੰਨੀਜ਼ ਬੁੱਕ ਆਫ ਵਰਲਡ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਇਆ | ਇਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਬਿਜਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੂਰਜੀ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਸੰਚਾਲਿਤ ਹੈ | ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ |
ਸਿਹਤਯਾਬੀ ਲਈ ਬਣਿਆ ਪੈਦਲ-ਰਾਹ : ਅਸ਼ਗਾਬਾਤ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਨੀਮ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ 37 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਮਾ ਕੰਕਰੀਟ ਦਾ ਪੈਦਲ-ਰਾਹ ਵੀ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਤੁਰਕਮੇਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਨਿਆਜ਼ੋਵ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰੀਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ਤਾਮੀਰ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ | ਇਸ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਸਾਲ ਵਿਚ ਇਕ ਦਿਨ ਨਿਯਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਦਿਨ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਨਾਗਰਿਕ ਇਸ ਲੰਮੇਂ ਰਾਹ 'ਤੇ ਪੈਦਲ ਤੁਰਦੇ ਹਨ | ਅਸ਼ਗਾਬਾਤ ਦਾ ਮੌਸਮ ਕਾਫੀ ਗਰਮ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ਹਿਰੀਆਂ ਲਈ ਇਕ ਚੁਣੌਤੀ ਵਰਗੀ ਮੰਨੀਂ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨਿਆਜ਼ੋਵ ਖੁਦ ਨਿੱਜੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈ ਕੇ ਸਭ ਸਰਕਾਰੀ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਸੀ |
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨਿਆਜ਼ੋਵ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੋਨੇ ਦਾ ਬੁੱਤ : ਸ਼ਹਿਰ ਅੰਦਰ ਸਥਿਤ ਤੁਰਕਮੇਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮਰਹੂਮ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨਿਆਜ਼ੋਵ ਦਾ 39 ਫੂੱਟ ਉੱਚਾ ਸੋਨੇ ਦਾ ਬੁੱਤ ਵੀ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਖਾਸ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ | ਇਸ ਬੁੱਤ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਖਾਸੀਅਤ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸੂਰਜ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਸਦਾ ਹੀ ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ | ਸ਼ਹਿਰ ਅੰਦਰ ਨਿਆਜ਼ੋਵ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ |
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤੁਰਕਮੇਨਿਸਤਾਨ ਬਰਾਡਕਾਸਟਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਬਣਿਆ ਆਗੁਜ਼ ਖਾਨ ਨਾਂਅ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿਤਾਰਾ, ਖੇਡ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿਚ ਬਣਿਆ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਤਾਰੀ-ਤਲਾਅ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਸਜਿਦਾਂ, ਬਹਾਵੀ ਫਿਰਕੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਆਤੇਮ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੈਂਟਰ 'ਚ ਸਥਿਤ 57 ਮੀਟਰ ਵਿਆਸ ਦਾ ਜ਼ਹਾਜ਼ੀ ਪਹੀਆ ਆਦਿ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਵਿਚ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ |
ਏਨਾ ਖੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸ਼ਹਿਰ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਲੁਕੀ ਹੋਈ ਹੈ | ਇਸ ਦਾ ਇਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਰਕਮੇਨਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਅਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸੈਰ ਸਪਾਟੇ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਾਂ-ਪੱਖੀ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਆਏ ਸੈਲਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਹੁਤ ਭਾਰੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਕਾਰਨ ਅਸਹਿਜ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕੈਮਰਾ ਵਰਤਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੈਲਾਨੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦੇ | ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਭੀੜ-ਭੜੱਕੇ ਤੋਂ ਤਾਂ ਮੁਕਤ ਹਨ ਪਰ ਸਫੈਦ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਆਵਾਜਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਭੇਦ ਭਰਿਆ ਜਿਹਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਬੈਂਚਾਂ ਨਾਲ ਸਜੀਆਂ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪਾਰਕਾਂ ਖਾਲੀ ਖਾਲੀ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ | ਅਸ਼ਗਾਬਾਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਆਸਵੰਦ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਇਹ ਖੂਬਸੂਰਤ ਸ਼ਹਿਰ ਵੀ ਪੈਰਿਸ, ਲੰਡਨ ਜਾਂ ਦੁਬਈ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਸਾਹਮਣੇ ਆਵੇਗਾ |

-ਵਾਰਸਾ, ਪੋਲੈਂਡ | ਫੋਨ : 0048-516732105.
yadsatkoha@yahoo.com

ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਝਰੋਖੇ 'ਚੋਂ-9 : ਕਿੱ ਥੇ ਚਲੇ ਗਏ ਉਹ ਸੰਗੀਤਕਾਰ?

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਪਰ 'ਭੰਗੜਾ' ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਹਿੱਟ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਬਹਿਲ ਲਈ ਇਕ ਨਵੀਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ | ਲਗਪਗ ਹਰੇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਸਾਜ਼ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ | ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਏਨਾ ਕਰੇਜ਼ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਮੰੂਹ ਮੰਗਿਆ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਬਜਟ ਇਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਸੀ | ਫ਼ਿਲਮਸਾਜ਼ ਹੰਸ ਰਾਜ ਬਹਿਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਜਟ ਦਾ ਪੰਜਾਹ ਫੀਸਦੀ ਅਰਥਾਤ ਪੰਜਾਹ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਦਾ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ |
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬਹਿਲ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ 'ਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਰੁਝੇਵੇਂ ਸਨ | ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਨਿਰਮਾਣ ਸੰਸਥਾ (ਐਨ.ਸੀ. ਫ਼ਿਲਮਜ਼) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਨਿਰਮਾਤਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਕਾਂ (ਕੇਦਾਰ ਕਪੂਰ, ਜੁਗਲ ਕਿਸ਼ੋਰ) ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਲਈ ਵੀ ਉਹ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਫਿਰ ਵੀ, ਉਸ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਇਕ ਸੰਤੁਲਨ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਈ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ 'ਲਾਜੋ', 'ਦੋ ਲੱਛੀਆਂ', 'ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੜੀ', 'ਗੁੱਡੀ' ਲਈ ਸਦਾਬਹਾਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ | ਸੱਚਾਈ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਬਹਿਲ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ 'ਚ ਮਿਲੀ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਅੱਧਾ ਫ਼ੀਸਦੀ ਵੀ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਨੂੰ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ |
ਵੈਸੇ ਵੀ ਹੰਸ ਰਾਜ ਬਹਿਲ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ 'ਚ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਕੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ | ਉਸ ਦੇ ਸਬੰਧ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸਦਾ ਹੀ ਭਾਵਪੂਰਤ ਲਹਿਜ਼ੇ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ | ਲਗਪਗ ਹਰ ਸਾਲ ਹੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਰੁਝੇਵੇਂ ਮੁੰਬਈ ਛੱਡ ਕੇ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰ ਆਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ | ਬਟਾਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ | ਉਸ ਦੀ ਬੇਟੀ ਇਥੋਂ ਦੇ ਇਕ ਵਪਾਰੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ | ਬਟਾਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮ ਨਗਰ 'ਚ ਹਿਕਮਤ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹਕੀਮ ਮੰਗਤ ਰਾਮ ਨਾਲ ਉਹ ਅਕਸਰ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ | ਮੇਰੀ ਉਸ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਇਸੇ ਹੀ ਹਕੀਮ ਦੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਹੋਈ ਸੀ | ਗੱਲਾਂਬਾਤਾਂ 'ਚ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਾਦਾ ਪਰ ਆਪਣੇ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਨਿਪੰੁਨ ਕਲਾਕਾਰ ਨਜ਼ਰ ਆਏ | ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਸੰਗੀਤਕ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਰਹੱਸ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੱਸਦਿਆਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, 'ਮੇਰੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬੜਾ ਹੀ ਸਿੱਧਾ ਹੈ | ਮੈਂ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਕਰ ਕੇ ਰਚਨਾ ਰਚਦਾ ਹਾਂ | ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਉਚੇਚ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ | '
ਬਹਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਦਰੁਸਤ ਹੈ | ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਸਾਜ਼ਿੰਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਧੁਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੋਂਦ 'ਚ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ | ਸਾਰੰਗੀ ਅਤੇ ਢੋਲਕ ਉਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਇੰਸਟਰੂਮੈਂਟਸ ਹੁੰਦੇ ਸਨ |
ਬਟਾਲੇ 'ਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਾਜਵਾ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਦੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਵੀ ਆਉਣਾ-ਜਾਣਾ ਸੀ |
ਇਕ ਹੋਰ ਬਹਿਲ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੋਹਲੀ ਵਰਗਾ ਹੋਣਹਾਰ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ |
ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ 'ਚ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਐਸ. ਮੋਹਿੰਦਰ ਦਾ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ | ਐਸ. ਮੋਹਿੰਦਰ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੀ | ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ 'ਬਟਵਾਰਾ' ਦਾ ਯੁਗਲ ਗੀਤ 'ਯੇਹ ਰਾਤ ਯੇਹ ਫ਼ਿਜ਼ਾਏਾ, ਫਿਰ ਆਏਾ ਜਾ ਨਾ ਆਏਾ' ਏਤੇ 'ਸ਼ੀਰੀ ਫਰਿਹਾਦ' ਦੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਰਚਨਾ 'ਗੁਜ਼ਰਾ ਹੁਆ ਜ਼ਮਾਨਾ, ਆਤਾ ਨਹੀਂ ਦੁਬਾਰਾ' ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨੂੰ ਜਕੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਸ ਏਨੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਸਹੀ ਸਨਮਾਨ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਸੀ | ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ 'ਰਿਪੋਰਟਰ ਰਾਜੂ' ਅਤੇ 'ਜਲ ਪਰੀ' ਵਰਗੀਆਂ 'ਸੀ' ਕਲਾਸ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ 'ਚ ਉਸ ਦੀ ਸਾਖ ਕੁਝ ਹੋਰ ਥੱਲੇ ਡਿੱਗ ਪਈ ਸੀ |
ਪੰਜਾਬ ਸਿਨੇਮਾ 'ਚ ਉਸ ਨੂੰ ਢੁਕਵਾਂ ਸਨਮਾਨ ਦੁਆਉਣ ਵਾਲਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਰਾਮ ਮਾਹੇਸ਼ਵਰੀ ਸੀ | ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਰਤ 'ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਜਹਾਜ਼ ਹੈ' ਲਈ ਐਸ. ਮੋਹਿੰਦਰ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈਆਂ | ਕਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਸ ਕਲਾਕਾਰ ਨੇ 'ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ' ਅਤੇ 'ਮੈਂ ਅੰਧਲੇ ਕੀ ਟੇਕ' ਵਰਗੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤਾ ਸੀ |
ਪਰ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਅਸੀਮਿਤ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੇ, ਐਸ. ਮੋਹਿੰਦਰ ਫ਼ਿਲਮ ਜਗਤ ਦੀ ਜੁਗਾੜਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ | ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਛੱਡ ਕੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਜਾ ਕੇ ਵਸ ਗਿਆ ਸੀ |
ਜਿਸ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਉਹ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਲਈ ਸੰਭਵ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ | ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖਿੱਤੇ 'ਚ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਨਾਂਅ ਹੁਣ ਸਾਹਮਣੇ ਉੱਭਰ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸਦੀਵੀਪਨ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਇਹ ਤਰਕ ਸਪਨ ਜਗਮੋਹਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਜੈਦੇਵ, ਬਬਲੂ ਅਤੇ ਅਤੁਲ ਸ਼ਰਮਾ 'ਤੇ ਬਰਾਬਰ ਰੂਪ 'ਚ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ 'ਚ)

-ਮੋਬਾਈਲ : 099154-93043.

ਭੁੱਲੀਆਂ ਵਿਸਰੀਆਂ ਯਾਦਾਂ

ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੋਇਲ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ (ਹੁਣ ਸਵਰਗਵਾਸੀ) ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵੀ.ਸੀ. ਸ: ਐਸ. ਪੀ. ਸਿੰਘ ਨੇ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਆਨਰੇਰੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਸੀ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕੋਈ-ਕੋਈ ਵੀ.ਸੀ. ਕਰ ਸਕਦੈ, ਜਿਹੜਾ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਦੇਵੇ | ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਕੋਈ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਅੰਮਿ੍ਤਸਰ ਦੀ ਰੇਲਵੇ ਕਾਲੋਨੀ ਦੇ ਕਲੱਬ ਨੇ ਕਾਲੋਨੀ ਵਿਚ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਸੀ | ਮੈਡਮ ਮਧੂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਫੈਨ ਸੀ | ਇਸ ਕਰਕੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਕਾਲੋਨੀ ਵਿਚ ਆਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ | ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਸਨ ਕਿ ਮੇਰੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਰੇਲਵੇ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਚਾਅ ਨਾਲ ਸੁਣਦੇ ਹਨ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੋਈ-ਕੋਈ ਗਾਇਕ ਹੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ |

-ਮੋਬਾਈਲ : 98767-41231

ਇਨਸਾਨੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ: ਇਖ਼ਲਾਕ, ਚਰਿੱਤਰ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਜਵਾਨੀ ਜਦ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹੀ ਹੈ ਇਸ ਨੇ ਭੜਥੂ ਪਾਇਆ ਹੈ ਤੇ ਪਾਉਂਦੀ ਰਹੇਗੀ, ਇਸ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਨਹੀਂ | ਇਸ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਬਣਦੀ ਥਾਂ ਮੰਗਣੀ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ | ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਝੱਖੜ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜੇਕਰ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਨਵੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਕਿ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਤੂਫ਼ਾਨ 'ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਕਾਬੂ ਰੱਖਣਾ ਹੈ, ਕਿਵੇਂ ਹਥਿਆਉਣਾ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਏਨੀ ਘੜਮਸ ਨਹੀਂ ਮਚੇਗੀ ਜਿਵੇਂ ਅੱਜ ਹੈ | ਅਸੀਂ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਹਾਂ, ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਖਾਸ ਹੋਂਦ ਹੈ | ਪਰ ਇਸ ਅਲੱਗ ਸ਼ੈਅ ਨੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨਾਲ ਰਲਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਇਕ ਕੌਮ ਬਣੇਗੀ, ਇਕ ਮੁਲਕ ਬਣੇਗਾ | ਇਸ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਬਿਨਾਂ ਖਹਿਬੜਿਆਂ ਇਕ ਸੁਰ ਹੋਣਾ ਹੈ | ਜੇਕਰ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇਖ਼ਲਾਕ ਉੱਚਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਸੇ 'ਤੇ ਵੀ ਭੀੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਣ ਲਈ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ, ਖ਼ੁਦ-ਬਖ਼ੁਦ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ, ਅੰਦਰੋਂ ਧੱਕਾ ਮਾਰੇਗੀ ਕਿ ਉਠ, ਪੰੁਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ | ਸਮਾਜ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਸੱਚਾ-ਸੁੱਚਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਓਨੇ ਹੀ ਘੱਟ ਕਾਨੂੰਨ ਘੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਰਹੇਗੀ, ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਮੰਨਵਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਖਰਚਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਲਈ ਮੁਹੱਈਆ ਰਹੇਗਾ | ਸੱਚੇ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਲੋੜ ਘੱਟ ਜਾਵੇਗੀ, ਮੁਕੱਦਮੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆ ਜਾਵੇਗੀ |
ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਹਾਂਗਾ ਕਿ ਵਧੀਆ ਕਿਰਦਾਰ ਰਾਮ ਰਾਜ ਲੈ ਆਵੇਗਾ | ਉਲਟੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਰੋਲ ਹੈ | ਜਿਥੇ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਸੱਟ ਵੱਜੀ ਹੈ, ਉਥੋਂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਉਪਜੀ ਹੈ | ਇਨਸਾਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤਰੱਕੀ ਤਾਹੀਉਂ ਹੈ ਜੋ ਔਕੜਾਂ ਸਨ | ਇਕ ਆਮ ਜਿਹੀ ਚੰਗਿਆਈ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਆਮ ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਆਮ ਜਿਹੀ ਸੌਖਿਆਈ ਵਿਚ ਆਮ ਜਿਹੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਚਲਦੀ ਰਹੇ | ਜੇਕਰ ਸਚਾਈ ਆਮ ਰਹੇਗੀ ਤਾਂ ਝੂਠ ਛੇਤੀ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਆ ਜਾਵੇਗਾ | ਆਮ ਇਨਸਾਨ ਆਪਣੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਨਿਡਰ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ, ਆਖਰੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਾਕਾਰ ਕਰ ਸਕੇਗਾ | ਟੈਨਸ਼ਨ ਘਟ ਜਾਵੇਗੀ, ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਘਟ ਜਾਣਗੀਆਂ | ਸਭ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਫਰਿਆਦ ਜ਼ਰੂਰ ਰੱਖਾਂਗਾ ਕਿ ਹਰ ਜੀਵਤ ਸ਼ੈਅ ਨੂੰ ਇਸ ਨੀਲੀ ਛੱਤਰੀ ਥੱਲੇ ਜਿਊਣ ਦਾ ਹੱਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ | ਡਰਾਅ ਕੇ, ਕੁੱਟਮਾਰ ਕੇ, ਧਮਕਾ ਕੇ, ਜਿਊਾਦੇ ਜੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਨਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ | ਪਿਆਰ, ਇਨਾਮ, ਸੌਦੇਬਾਜ਼ੀ ਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਊ ਹੱਥ-ਕੰਡੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੱਧ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ, ਜੇਕਰ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਮਝ ਇਹ ਰਹਿਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਲਈ ਕੁਦਰਤ ਵਲੋਂ ਬਣੇ ਹੀ ਨਹੀਂ | ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਫੜੋ ਤੇ ਦੂਸਰਾ ਆਪਣੀ ਡਗਰ ਫੜੇ, ਕਿਉਂ ਕੋਈ ਮਚੇ, ਦੂਸਰੇ ਦਾ ਸਿਰ ਭੰਨੇ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰੂਹ ਸਾਥੀ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ | ਕਿਉਂ ਸੋਚਣੈ ਕਿ ਦੂਸਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਮਸਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਵਸਣ ਦੇ ਲਾਇਕ ਨਾ ਛੱਡਿਆ ਜਾਵੇ | ਅਲੱਗ ਹੋਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਵਾਂਗ ਹੋਵੋ ਤਾਂ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਵੀ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਮੱਥੇ ਲੱਗਦੇ ਰਹੋ |
ਸਾਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਸਹੀ ਮਤਲਬ ਦਿਨ-ਬਦਿਨ ਪਤਲਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਇਸ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ , ਇਸ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ , ਇਸ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਨੂੰ , ਇਸ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚਰਨੀ ਸਿਖਾਈ ਜਾਵੇ | ਸਭ ਤੋਂ ਸਹੀ ਵਕਤ ਹੈ ਜਦ ਬੱਚੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਲਵੀ ਉਮਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਪੇਂਡੂ, ਸ਼ਹਿਰੀ ਬਣਨ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਣ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਮਲ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ |
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਊਣ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕਿਤੇ ਉਚੇਰਾ ਹੈ | ਮੈਂ ਖੁਦ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ, ਕਈ ਕੰਮਾਂ, ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿਚ ਫੇਲ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹਾਂ | ਮੈਂ ਵੀ ਉਦੋਂ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ, ਆਪਣੀ ਨਾਕਾਮਯਾਬੀ ਕਰ ਕੇ ਨਮੋਸ਼ੀ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੰੂਹ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਨਾ ਕਰਦਾ | ਜਿਵੇਂ ਅੱਜ ਮੈਂ ਪਿੱਛੇ ਨੂੰ ਝਾਤ ਮਾਰਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਦਿਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੀ ਤਕਦੀਰ ਮੇਰੇ ਲਈ ਕੁਝ ਰਸਤੇ ਮੰੁਦ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਕੁਝਨਾ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਰਹੀ ਸੀ | ਅਖੀਰ ਨੂੰ ਮੈਂ ਉਥੇ ਹੀ ਸਾਂ ਜਿਥੇ ਮੇਰੀ ਤਕਦੀਰ ਮੇਰੇ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਸੀ ਤੇ ਅੱਜ ਮੈਂ ਇਕ ਸੰਘਣੇ ਵਿਸਮਾਦ ਦੀ ਟੀਸੀ 'ਤੇ ਹਾਂ | ਮਾੜੀ ਜਿਹੀ ਗੱਲ 'ਤੇ ਇਉਂ ਨਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਇਹੋ ਆਖਰੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਬੰਦ ਮਿਲਿਆ | ਨਹੀਂ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹੀ ਬੈਠੀ ਹੈ | ਚਲੋ, ਤੁਰੋ ਤਾਂ ਸਈ, ਮੰਜ਼ਿਲ ਮਿਲ ਹੀ ਜਾਵੇਗੀ | ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਇਕ ਤੰਗ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਨਾ ਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਲੰਮੇ-ਚੌੜੇ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿਚ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਇਸ ਦੀ ਪੇਚੀਦਗੀ, ਅਰਥ-ਭੇਦਾਂ ਨੂੰ , ਇਸ ਦੀਆਂ ਇਨਾਮ ਭਰਪੂਰ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ , ਸਰਲਤਾ ਵਿਚ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾਵੇ | ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦਾ ਪਾਕ ਫ਼ਰਜ਼ ਸਾਡਾ ਹੈ, ਸਮਾਜ ਦੇ ਇਸ ਵਡਮੁੱਲੇ ਸਰਮਾਏ ਨੂੰ ਤਰਤੀਬ ਦੇਣਾ ਸਾਡੀ ਡਿਊਟੀ ਹੈ | ਬਚਪਨ, ਲੜਕਪਣ, ਜਵਾਨੀ... ਕੁਝ ਬੇਬਾਕ ਤਾਸੀਰ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਹੁਨਰਮੰਦੀ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੰੁਝਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣਾ ਹੈ, ਸੇਧ ਦੇਣੀ ਹੈ | ਡਾਕਟਰਾਂ, ਇੰਜੀਨੀਅਰਾਂ, ਸਾਇੰਸਦਾਨਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਅੰਬਾਰ ਉਤਪਾਦ ਜਿਵੇਂ ਅੱਜ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਾਇਜ਼ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੀਕ... ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਇਖ਼ਲਾਕੀ ਗੁਣਾਂ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ | ਪਹਿਲਾਂ ਇਖ਼ਲਾਕ... ਬਾਕੀ ਸਭ ਕੁਝ ਬਾਅਦ ਵਿਚ, ਤਰਜੀਹ ਇਉਂ ਰਹਿਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | (ਸਮਾਪਤ)

-ਮੋਬਾਈਲ : 97806-66268.

ਲਘੂ ਕਥਾ: ਵੱਡਾ ਮਲੰਗ

ਕਾਕਾ ਰੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹੁਣ ਮਲੰਗ ਸ਼ਬਦ ਭੂਤ ਵਾਂਗ ਚਿੰਬੜਿਆ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਸੋਚ-ਸੋਚ ਕੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਤੋਂ ਨਫ਼ਰਤ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ ਜਿਵੇਂ 'ਮਲੰਗ' ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਸੜਿਆਂਦ ਦਾ ਚੋਲਾ ਬਣ ਕੇ ਆਤਮਾ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਹੋਵੇ |
ਅੱਜ ਤੱਕ ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਸੀਰੀ ਨੇਕ ਨੂੰ ਗੱਲ ਗੱਲ 'ਤੇ ਮਲੰਗ ਕਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਨੇਕ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਗੁੱਸਾ ਨੀ ਮਨਾਇਆ ਸੀ | ਛੇ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨੇਕ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਨੇਕ ਦੇ ਘਰ ਵਾਲੀ ਪਿਆਰੋ ਖੁੱਲ੍ਹੇ-ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਤਰੀਮਤ ਸੀ | ਹਰ ਗੱਲ 'ਤੇ ਨੇਕ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਦੀ ਸੀ | ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁਸ਼ ਰਹਿੰਦੀ | ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲੇ ਜਦੋਂ ਨੇਕ ਦੀ ਰੋਟੀ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੀ ਤਾਂ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਮਿੱਠੀ ਚੀਜ਼ ਖੀਰ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਜਾਂ ਖੰਡ ਘਿਓ ਜ਼ਰੂਰ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੀ | ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਮਹੀਨਾ ਕੁ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਘਰ ਗੋਹਾ-ਕੂੜਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ | ਕੰਮ ਕਰਦੀ-ਕਰਦੀ ਉਹ ਰੁਪਿੰਦਰ ਦੀ ਮਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ |
ਸਰਦਾਰਨੀ ਜੀ ਐਤਕੀਂ ਅਸੀਂ ਇਕ ਕਮਰਾ ਹੋਰ ਛੱਤ ਲੈਣੈ, ਦੋ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਟੱਬਰ ਦਾ ਸਰਦਾ ਨੀਂ | ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਪੁੱਤ (ਨੇਕ) ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਬਈ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਲਾ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰੰੂ, ਘਰਬਾਰ ਵਧੀਆ ਬਣਾਵਾਂਗੇ, ਨਾਲੇ ਸਰਦਾਰਨੀ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਕਾਕੇ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਵੋ, ਕੋਈ ਘਰ ਸਾਂਭਣ ਵਾਲੀ ਆ ਜਾਊ |
ਸਰਦਾਰਨੀ ਪਿਆਰੋ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ 'ਤੇ ਮੁਸਕਰਾ ਛੱਡਦੀ | ਕਾਕਾ ਵੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਦਾ ਰਹਿੰਦਾ | ਸੋਚਦਾ ਗਰੀਬੀ ਅਮੀਰੀ ਤਾਂ ਕਿਸਮਤ ਹੈ | ਇਹ ਗਰੀਬ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਕਿੰਨੇ ਖੁਸ਼ ਨੇ | ਮਹੀਨੇ ਕੁ ਪਿਛੋਂ ਕਾਕੇ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ | ਕਾਕੇ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਬਿੱਟੀ ਅਮੀਰੀ ਦੇ ਘੁਮੰਡ ਵਿਚ ਗੜੁੱਚ ਪਿਆਰੋ ਤੋਂ ਉਲਟ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਔਰਤ ਸੀ, ਜੋ ਕਾਕੇ ਦਾ ਧਿਆਨ ਘੱਟ ਆਪਣੀਆਂ ਭੈਣਾਂ-ਸਹੇਲੀਆਂ ਨਾਲ ਫੋਨ 'ਤੇ ਗੱਪ-ਸ਼ੱਪ ਵੱਧ ਮਾਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ | ਕਾਕਾ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਕੋਸਦਾ ਰਹਿੰਦਾ |
ਅੱਜ ਬਿੱਟੀ ਦਾ ਭਰਾ ਬਿੱਟੀ ਨੂੰ ਲੈਣ ਆਇਆ | ਜਾਣ ਲੱਗੀ ਬਿੱਟੀ ਨੇ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਬੁਲਾਈ ਤੇ ਕਾਰ ਵਿਚ ਬੈਠ ਗਈ | ਕਾਕਾ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਨਾ ਇਹਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਿਹਤ ਦਾ ਿਖ਼ਆਲ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਨਾ ਹੀ ਇਉਂ ਪੁੱਛਿਆ ਬਈ ਮੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਤੇਰਾ ਜੀਅ ਲੱਗ ਜੂਗਾ | ਕਾਰ ਚਲੀ ਗਈ | ਕਾਕਾ ਮੂਧੇ ਮੂੰਹ ਬੈੱਡ 'ਤੇ ਡਿੱਗ, ਭੁੱਬਾਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ |

-ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਮਪੁਰੀ
138, ਵਾਰਡ ਨੰ: 7, ਰਾਮਪੁਰਾ ਮੰਡੀ (ਬਠਿੰਡਾ) |
ਮੋਬਾਈਲ : 98783-25301.

ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦਾ ਕੋਮਲ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਉੱਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਚੀਨ ਵਲੋਂ ਨਿਰਮਿਤ ਪਤੰਗ ਵਾਲੀ ਡੋਰ, ਜੋ 'ਚਾਈਨਾ ਡੋਰ' ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ, ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕਈ ਜਾਨਾਂ ਲੈ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨੇਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ | ਚੀਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੁਲਕਾਂ ਵਲੋਂ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਖਿਡੌਣੇ ਵੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਮੂੰਹ ਰਾਹੀਂ ਹਵਾ ਭਰਦੇ ਹਨ | ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਜਰਮਨੀ ਸਥਿਤ ਗਰਾਨਹੋਫਰ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਫਾਰ ਪ੍ਰਾਸੈਸ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਐਾਡ ਪੈਕੇਜਿੰਗ, ਬਾਥਿੰਗ ਰਿੰਗਜ਼ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਖੋਜਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਖੋਜ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਖਿਡੌਣੇ ਪੋਲੀ ਵਿਨਾਇਲ ਕਲੋਰਾਈਡ (ਪੀ.ਵੀ.ਸੀ.) ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ ਘਟੀਆ ਸਮੱਗਰੀ ਨਾਲ ਬਣੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਵਿਚ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਹਵਾ ਭਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਉਸ ਖਿਡੌਣੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਬਣਿਆ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਕੈਂਸਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦਾ ਡਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਚੀਨ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਖਿਡੌਣਾ 'ਟੂਥਪਿਕ ਕਰਾਸਬੋ' ਵੀ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਭੇਜਿਆ ਹੈ | ਪਲਾਸਟਿਕ ਜਾਂ ਮੈਟਲ ਦਾ ਬਣਿਆ ਇਹ ਖਿਡੌਣਾ ਧਨੁਸ਼ ਦੀ ਆਕਿ੍ਤੀ ਵਾਲਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਲੇਲ ਵਾਂਗ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਖਿਡੌਣਾ ਟੁੱਥਪਿਕ' ਲੋਡ ਕਰਕੇ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅੱਗੇ ਤਿੱਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਹੁਣ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਖਿਡੌਣੇ ਵਿਚ ਟੁੱਥਪਿਕ ਦੀ ਥਾਂ ਲੰਮੀਆਂ ਤਿੱਖੀਆਂ ਸੂਈਆਂ, ਕਲਮ ਵਾਂਗ ਤਿੱਖੇ ਘੜੇ ਤੀਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਲੰਮੀਆਂ ਤਿੱਖੀਆਂ ਕਿੱਲਾਂ ਵਰਤਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨਾਲ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਭੰਨੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਚਿਹਰੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ | ਅਜਿਹੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰ ਬੰਦਿਸ਼ ਵੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ 5 ਦਿਨ ਦੀ ਕੈਦ ਅਤੇ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ | ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਇਕ ਔਰਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਲਈ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਇਕ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਕੁਝ ਗੇਂਦਾਂ ਖਰੀਦੀਆਂ | ਗੇਂਦਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦਿਆਂ ਖੇਡਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਚਮਕਦਾਰ ਰੰਗਦਾਰ ਪਾਊਡਰ ਨਿਕਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ | ਔਰਤ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਡਰੱਗ ਟੈਸਟਿੰਗ ਕਿੱਟ ਨਾਲ ਚੈਕ ਕਰਨ 'ਤੇ ਉਹ ਰੰਗਦਾਰ ਪਾਊਡਰ ਕੋਕੀਨ ਪਾਇਆ ਗਿਆ | ਵਰਤਮਾਨ ਦੌਰ ਵਿਚ ਪੰਜ ਤੋਂ ਦਸ ਸਾਲ ਦੇ ਉਮਰ ਗੁੱਟ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਲੋਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਿਖਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਜਾਂ ਲੋਹੇ ਦੇ ਰਿਵਾਲਵਰ, ਰਾਈਫ਼ਲ-ਬੰਦੂਕਾਂ, ਸਟੇਨ ਗੰਨਾਂ, ਤੀਰ ਕਮਾਨ ਅਤੇ ਗਦਾ ਆਦਿ ਹਨ | ਖਿਡੌਣਾ-ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੁੱਟ ਖਸੁੱਟ ਦਾ ਅਮਲ ਆਮ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਹਿੰਸਾ, ਮਾਰਧਾੜ, ਅੱਗਜ਼ਨੀ, ਨਫ਼ਰਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਡੌਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਵਾਲੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਦੂਜਾ, ਖਿਡੌਣੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਘਟੀਆ ਸਮੱਗਰੀ ਵੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਾਉਣ ਦੀ ਆਦਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਖਿਡੌਣੇ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਚੱਬਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਇਉਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਰਸਾਇਣ ਅਤੇ ਕੱਚਾ ਰੰਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਕਈ ਵਾਰੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਖੇਡਦੇ ਬੱਚੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਤਿੱਖੇ ਅਤੇ ਨੁਕੀਲੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲੋਹੇ ਵਾਲੇ ਖਿਡੌਣੇ ਵੱਜਣ ਨਾਲ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਾਲੇ ਖਿਡੌਣੇ ਵੀ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਬਣਦੇ ਹਨ | ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਬਣੇ ਖਿਡੌਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਗੰਭੀਰ ਅਲਰਜੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਹਦੀ ਉਮਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੀ ਲੱਕੜੀ, ਰਬੜ, ਪਲਾਸਟਿਕ, ਲੋਹੇ ਜਾਂ ਹੋਰ ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਖਿਡੌਣੇ ਲੈ ਕੇ ਦੇਣ ਸਮੇਂ ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਰਤਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਲੁਭਾਉਣੀ ਅਤੇ ਲਿਸ਼ਕ-ਪੁਸ਼ਕ ਵਾਲੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਬਹਿਕਾਵੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਕਦੇ ਅਜਿਹੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਅਤੇ ਡਰਾਉਣੇ ਖਿਡੌਣੇ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਜਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਖ਼ਦਸ਼ਾ ਬਣਿਆ ਰਹੇ | ਉਸਾਰੂ ਕਿਸਮ ਦੇ ਖਿਡੌਣੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਵਟਸਐਪ ਜ਼ਰੀਏ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਖੇਡ ਬਲੂ ਵੇਲ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਵਿਚ ਫਸਾ ਕੇ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਲਈ ਉਕਸਾਉਣ ਵਰਗੇ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ |
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਦਰਾਮਦ ਨਾਲ ਦੇਸੀ ਅਤੇ ਸਸਤੇ ਖਿਡੌਣੇ ਬਣਾ ਕੇ ਵੇਚਣ ਦੇ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲੱਗੀ ਹੈ | ਚੀਨੀ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਚਕਾਚੌਾਧ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥਕ ਦੌੜ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਕਾਰੀਗਰ ਜਾਤੀਆਂ, ਕੰਪਨੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰੀਗਰ ਦੇਸੀ ਖਿਡੌਣੇ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਆਖ ਰਹੇ ਹਨ | ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਆਪਣੇ ਇਸ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਪਾਸਾ ਵੱਟ ਰਹੀ ਹੈ | ਸੋ, ਖਿਡੌਣਾ-ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੀਨੀ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਬਹੁਪੱਖੀ ਕਲਿਆਣ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖਿਆਦਾਇਕ (ਖੇਡ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਸਿਖਾਉਣ ਵਾਲੇ) ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦਾ ਹੀ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ | ਇਸ ਨਾਲ ਬਚਪਨ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿ ਸਕੇਗਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੀ ਖਿਡੌਣਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਧਣ-ਫੁਲਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹੋਰ ਫੈਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ | (ਸਮਾਪਤ)

-ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕੈਂਪਸ, ਪਟਿਆਲਾ
ਮੋਬਾਈਲ : 98144-23703.
ਈਮੇਲ : dsaasht@yahoo.co.in

ਕਿਹੜੇ ਤਿੰਨ ਭਾਰਤੀ ਬਣਨਗੇ ਪਹਿਲੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ?

2020 ਵਿਚ ਇਸਰੋ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਇਕ ਮਨੁੱਖ-ਰਹਿਤ ਪੁਲਾੜ ਯਾਨ ਭੇਜੇਗਾ | ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੂਨ 2021 ਵਿਚ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਤਾਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਚੰਗਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਦਸੰਬਰ 2022 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਸਮੇਤ 'ਗਗਨਯਾਨ' ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣਾ ਸਫ਼ਲ ਰਹੇ | ਦੇਸ਼ ਆਸਵੰਦ ਹੈ ਕਿ ਇਸਰੋ ਇਹ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪੂਰਬਕ ਕਰ ਲਵੇਗਾ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬੇਟੇ-ਬੇਟੀਆਂ ਦਾ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਤੈਅ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ | ਦਸੰਬਰ 2022 ਤੱਕ ਇਸਰੋ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬੇਟੇ-ਬੇਟੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਲ ਤਿੰਨ ਨੂੰ 'ਗਗਨਾਟ' ਬਣਾਏਗਾ | ਉਤਸੁਕਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਕੌਣ ਜਾਵੇਗਾ? ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਿੰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ | ਕੀ ਇਹ ਸਾਰੇ ਮਰਦ ਹੋਣਗੇ ਜਾਂ ਕੋਈ ਔਰਤ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਵੇਗੀ?
ਸੋ, ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਿਹੜੇ ਲੋਕ ਹੋਣਗੇ? ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ ਪਹਿਲਾ 'ਗਗਨਾਟ' ਭਾਵ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਬਣਨ ਦਾ ਮੌਕਾ? ਕੌਣ-ਕੌਣ ਪਾਏਗਾ ਪੁਲਾੜੀ ਸੂਟ? ਕਿਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣਗੇ ਲੋਕ ਟੀ.ਵੀ. 'ਤੇ ਪੁਲਾੜ ਹੈਲਮੇਟ ਪਾਈ, ਕਿਸ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਹਾਸਲ ਹੋਵੇਗਾ ਸ਼ਟਲ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦਾ, ਗਿਣਤੀ (ਕਾਊਾਟਡਾਊਨ) ਅਤੇ ਫਿਰ ਲਾਂਚ ਵਾਲੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਧਮਾਕੇ (ਬਲਾਸਟ) ਦਾ ਅਨੋਖਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਿਸ ਨੂੰ ਹੋ ਸਕੇਗਾ? ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਹਾਸਲ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਚੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕੇਗਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਾ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਕੀ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਣਗੇ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ? ਕੀ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ 'ਗਗਨਯਾਨ' ਦੇ ਭੇਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋ ਸਕਣਗੀਆਂ? ਯਾਨ, ਰਾਕੇਟ ਇੰਜਨ, ਬਾਲਣ ਸਭ ਤਿਆਰ ਹੈ ਪਰ ਜਦੋਂ ਸਵਾਰੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ 'ਗਗਨਯਾਨ' ਦੀ ਉਡਾਨ ਵਿਚ ਦੇਰੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ? ਖੈਰ! ਦੇਰੀ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਅਚਾਨਕ ਬਿਨਾਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀ ਰਾਏ ਲਏ ਐਲਾਨੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿਚ ਦੇਰ-ਸਵੇਰ ਤਾਂ ਹੋ ਹੀ ਸਕਦੀ ਹੈ |
ਫਿਲਹਾਲ ਇਸਰੋ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ 'ਤੇ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਂ ਮਾਨਸਿਕ, ਸਰੀਰਕ, ਬੌਧਿਕ ਤਾਕਤ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਮਿੱਥੀਆਂ ਕਸੌਟੀਆਂ 'ਤੇ ਪਰਖ ਕੇ ਕੁਸ਼ਲ ਅਤੇ ਯੋਗ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੇ | ਇਸ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਹੋਣ ਜਾਂ ਮਰਦ ਹੀ, ਯਾਨੀ 'ਗਗਨਯਾਨ' ਭਾਵ ਇੰਡੀਅਨ ਆਰਬਿਟਲਮਾਡਿਊਲ ਵਿਚ ਕੌਣ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਪੁਲਾੜ ਦੀ ਸੈਰ ਕਰ ਸੁਰਖਰੂ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹ ਸਭ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ | ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ ਤਾਂ ਇਕ ਗੱਲ ਪੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਉੱਚਤਮ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ ਉਡਾਨਾਂ ਭਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਜਾਂ ਪਾਇਲਟਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹ ਜੋ ਘੱਟ ਉਮਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਚਲਦਿਆਂ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ | ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਵੇ | ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਰਹੀ ਹੈ |
1950 ਵਿਚ ਨਾਸਾ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਏਅਰਫੋਰਸ ਦੇ ਪਾਇਲਟ ਨੂੰ ਹੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ | ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ
ਸੀ ਤਾਂ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਵੀ ਉਸੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਚੱਲਿਆ | 2009 ਵਿਚ ਯੂਰਪੀਅਨ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਥੇ ਛੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਭਰਤੀ ਕੀਤੇ ਸਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਪਾਇਲਟ ਸਨ | ਫਾਈਟਰ ਪਾਇਲਟ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘੀ ਸਿਖਲਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਦੇ ਹਨ | 2000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਉੱਡਣ ਭਰਨ ਵਾਲੇ ਫਾਈਟਰ ਜੈੱਟਸ ਦੇ ਪਾਇਲਟਾਂ ਵਿਚ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁੱਢਲੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਜਿਵੇਂ ਭਾਰਹੀਣਤਾ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਰਹਿ ਸਕਣਾ, ਉਲਟ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਬਿਨਾਂ ਘਬਰਾਏ ਸਹੀ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਫ਼ੈਸਲੇ ਲੈਣਾ, ਦਬਾਅ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਣਨਾ, ਉਡਾਣ ਪ੍ਰਤੀ ਬੜੀ ਤੀਬਰ ਇੱਛਾ ਆਦਿ | ਸੋ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਹੀ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ ਕੁੱਲ ਛੇ ਜੈੱਟ ਫਾਈਟਰ ਪਾਇਲਟਾਂ ਜਾਂ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੇਗੀ | ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਆਖਿਰੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਜੇ ਕਿਸੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਬਦਲ ਤਿਆਰ ਰਹੇ |
ਉਮੀਦਵਾਰ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਹਾਈ ਤੋਂ ਪਾਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਆਖਿਰ ਵਿਚ ਛੇ ਚੁਣੇ ਜਾਣਗੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਤੱਕ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਲਗਦਾ ਹੈ ਚੋਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਛਾਂਟੀ ਵਿਚ ਹੀ ਅਗਲਾ ਅੱਧਾ ਸਾਲ ਪਾਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ | ਫਿਲਹਾਲ ਮਾਮਲਾ ਅਜੇ ਗੱਲਬਾਤ ਤੱਕ ਹੀ ਹੈ | ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਏਅਰੋਸਪੇਸ ਮੈਡੀਸਿਨ ਸੈਂਟਰ ਨੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਲੈਣੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿਚ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਜਾਣ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਮੂਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿੰਨੇ ਤਿਆਰ ਹਨ |
ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸਰੋ ਨੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਦਹਾਕੇ ਭਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰੱਖੀ ਸੀ | ਇਸ ਲਈ 50 ਏਕੜ ਦਾ ਖੇਤਰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੋਂ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਦੇਵਨਹੱਲੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਗੈਸਟ ਹਾਊਸ ਦੇ ਕੋਲ ਕੈਪੇਗੌੜਾ ਵਿਚ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ | ਰੂਸੀ ਐਸਟ੍ਰਾਨਾਟ ਸਿਖਲਾਈ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਤਰਜ਼ 'ਤੇ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਦੀ ਕਾਗਜ਼ੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ 'ਤੇ ਕੋਈ ਜ਼ਮੀਨੀ ਕੰਮ ਹੁਣ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰਫੋਰਸ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਏਵੀਏਸ਼ਨ ਮੈਡੀਸਿਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਐਸਟ੍ਰੋਨਾਟ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਐਾਡ ਬਾਇਓਮੈਡੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਵੀ ਹਾਲੇ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ | ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਘੱਟ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਸਭ ਏਨੀ ਛੇਤੀ ਬਣਾਉਣਾ ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ | ਸੋ, ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਰੂਸ ਦੇ ਯੂਰੀ ਗਾਗਰਿਨ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਜਾਣਗੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਅਮਰੀਕਾ |
ਘਰੇਲੂ ਦੀ ਰਟ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸਰੋ ਦਾ ਹੁਣ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਲੋਕ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰ ਆਏ ਹਨ, ਬੁੱਧੀਮਤਾ ਇਸੇ ਵਿਚ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ, ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਤੁਰੰਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦਾ ਲਾਭ ਲਿਆ ਜਾਵੇ | ਪੁਲਾੜ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਵਿਕੀਰਨ ਝੱਲਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਆਪਣੇ ਇਥੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜ਼ੀਰੋ ਗ੍ਰੈਵਿਟੀ ਜਾਂ ਗੁਰਤਾਕਰਸ਼ਣ ਜ਼ੀਰੋ, ਭਾਰਹੀਣਤਾ, ਜੀ ਫੋਰਸ ਅਤੇ ਸਪੇਸ ਵਾਕ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚਲਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਜਲਦੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਸਮਾਂ ਲੱਗੇਗਾ | ਥਰਮਲ ਸਾਈਕਲਿੰਗ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਸਿਮਿਊਲੇਸ਼ਨ ਕੇਂਦਰ ਇਥੇ ਸਥਾਪਿਤ ਤਾਂ ਹੋਣਗੇ ਪਰ ਸਮਾਂ ਲੱਗੇਗਾ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਲਤ 'ਚ ਮੈਡੀਕਲ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਸਪੇਸ ਵਾਕ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਲਈ ਬਾਹਰ ਭੇਜਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਫਿਲਹਾਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਚਾਰਾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ |
ਇਹ ਵੀ ਏਨਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਭੇਜਣ ਦੀ ਵੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਨੀ ਹੈ | ਇਸ ਲਈ ਏਅਰਫੋਰਸ ਅਤੇ ਇਸਰੋ ਦੇ ਨਾਲ ਤੀਜਾ ਪੱਖ ਯਾਨੀ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਤਾਲਮੇਲ ਬਿਠਾਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ | ਅਜੇ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਅਜੇ ਸਮਾਂ ਲੱਗੇਗਾ | ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਰੋ ਨੂੰ ਹੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਬਾਰੇ ਯਕੀਨੀ ਹੋਣ ਲਈ ਆਉਣਾ ਜਾਣਾ ਹੋਵੇਗਾ | ਨਿਸ਼ਾਨੇ 'ਤੇ ਰੂਸ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜਰਮਨੀ ਵੀ ਹੈ | ਦੇਖਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗੱਲ ਕਿਸ ਨਾਲ ਤੈਅ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਸੂਰਤ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ | ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਅਤੇ ਸਮਝੌਤਿਆਂ 'ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਆਮ ਕੰਮ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਇਸ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਿਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਖ਼ੈਰ ਸਿਖਲਾਈ ਤਾਂ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਚੋਣ ਦੀ ਹੈ | ਸਵਾਲ ਹੁਣ ਵੀ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ 2022 ਵਿਚ 140 ਫੁੱਟ ਲੰਬੇ ਅਤੇ 200 ਹਾਥੀਆਂ ਜਿੰਨਾ ਭਾਵ 640 ਟਨ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਜ਼ਨ ਵਾਲੇ ਦਾਨਵ ਆਕਾਰ ਵਾਲੇ ਰਾਕਟ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਪੁਲਾੜ ਜਾਣ ਵਾਲੇ 'ਗਗਨਯਾਨ' ਵਿਚ ਕੌਣ-ਕੌਣ ਸਵਾਰ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਸ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਦੋਂ ਹੋਵੇਗਾ? ਇਹ ਅਜੇ ਦੇਖਣਾ ਹੋਵੇਗਾ |

-ਫਿਊਚਰ ਮੀਡੀਆ ਨੈੱਟਵਰਕ

ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦਾ ਕੋਮਲ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਉੱਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਭਾਵੇਂ ਵਰਤਮਾਨ ਦੌਰ ਵਿਚ ਸੋਸ਼ਲ-ਸਾਈਟਸ 'ਤੇ ਚਰਚਿਤ ਬਲਿਊ ਵੇਲ, ਮੋਮੋ ਅਤੇ ਕਿਕੀ ਚੈਲਿੰਜ ਵਰਗੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਉਪਰ ਆਪਣਾ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਿਮਾਰ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਮੌਤ ਦਾ ਖੇਡ ਖੇਡ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਜਾਂ ਮੋਬਾਈਲ 'ਤੇ ਚੁਣੌਤੀ ਭਰਪੂਰ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ | ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, 'ਹੱਸਣ ਖੇਡਣ ਮਨ ਕਾ ਚਾਉ |' ਇਸ ਮਹਾਂ ਵਾਕ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹੱਸਣਾ ਖੇਡਣਾ ਮਨ ਦੀ ਉਹ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਜਾਂ ਖੇੜੇ ਭਰੀ ਅਵਸਥਾ ਜਾਂ ਜਜ਼ਬਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਸਬੰਧ ਹੈ | ਨਵ-ਜੰਮੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਮਨਪ੍ਰਚਾਵਾ ਲੋਰੀਆਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ | ਜਦੋਂ ਉਹ ਰਿੜ੍ਹਨ ਤੇ ਤੁਰਨ ਲਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੇ ਖਿਡੌਣੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਗਦੇ ਹਨ | ਜੇਕਰ ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ ਤਾਂ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਘੱਟ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਇਹ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਖੇਡਾਂ ਸਮੂਹਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਖੇਡੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਖਿਡੌਣੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਨਪ੍ਰਚਾਵੇ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਦੇ ਹਨ | ਹਰ ਬੱਚਾ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦਾ ਖਿਡੌਣਾ ਲੈ ਕੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਡੂੰਘਾਈ ਵਿਚ ਜਾਈਏ ਤਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਬਹੁਪੱਖੀ ਕਿ੍ਆਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਪੁਰਾਣ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ | ਰਿਸ਼ੀ ਮੁਕਟਰਿਸ਼ੀ ਨੂੰ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਵਜੋਂ ਤਸੱਵਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਵਿਚ ਪਕਾ ਕੇ ਟਿਕਾਊ ਅਤੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੰਢਣਸਾਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਸੀ | 2500 ਤੋਂ 1700 ਸਾਲ ਪੂਰਵ ਈਸਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਖੰਡਿਤ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿੰਡ ਸੰਘੋਲ ਦੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿਚ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਭਿਆਤਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਗੱਡੇ, ਛਣਕਣੇ, ਸੀਟੀਆਂ ਅਤੇ ਘੁੱਗੂ ਆਦਿ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੇ ਖੰਡਿਤ ਹਿੱਸੇ ਵੀ ਮਿਲੇ ਹਨ | ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੇ ਖਿਡੌਣੇ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਨਿਖਾਰਿਆ | 400 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਰੀਆ ਕਸ਼ਤਰੀਆ ਕੌਮ ਨੇ ਵੀ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ | ਅੱਜ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀਆਂ ਆਕਿ੍ਤੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਇਉਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਅਪਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ |
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਉਦਯੋਗਿਕ-ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਚੇ ਲਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੱਕੜ (ਕਾਠ), ਕਲੇਅ-ਮਿੱਟੀ, ਗਾਰੇ, ਲੀਰਾਂ, ਪੱਤਿਆਂ, ਟਹਿਣੀਆਂ, ਰਬੜ ਜਾਂ ਭਾਂਤ ਭਾਂਤ ਦੀਆਂ ਧਾਤਾਂ ਆਦਿ ਤੋਂ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ | ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਉਦਯੋਗਿਕ-ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਬਿਜਲਈ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ, ਤਿਉਂ-ਤਿਉਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਮੱਠਾ ਪੈਂਦਾ ਗਿਆ ਹੈ | ਫਲਸਰੂਪ ਅੱਜ ਦੇ ਚੀਨੀ-ਮਾਰਕਾ ਅਤਿਅੰਤ ਲੁਭਾਉਣੇ, ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਅਤੇ ਅਦਭੁੱਤ ਹਰਕਤਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਅੱਗੇ ਸਾਦੀ ਜਿਹੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਦਿੱਖ ਵਾਲੇ ਰਵਾਇਤੀ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਾਰਥਿਕਤਾ ਰਹੀ |
ਮਨੁੱਖੀ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖਿਡੌਣੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮਾਜਿਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਕੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਪਿੰਡ ਦਾ ਤਰਖਾਣ (ਗੱਡੇ-ਗੱਡੀਆਂ, ਗਡ੍ਹੀਰੇ, ਬੰਸਰੀਆਂ, ਟਰੱਕ-ਟਰਾਲੀਆਂ, ਲਾਟੂ, ਫਿਰਕੀਆਂ (ਭੰਬੀਰੀਆਂ), ਘੁਮਿਆਰ (ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਵੱਜਣ ਵਾਲੇ ਘੁੱਗੂ ਘੋੜੇ, ਮੋਰ, ਤੋਤੇ, ਹਾਥੀ, ਘੋੜੇ, ਰਸੋਈ ਅਤੇ ਆਮ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੰਦ ਆਦਿ), ਲੋਹੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੂਜੇ ਕਾਰੀਗਰ (ਛਣਕਣੇ, ਸਪਰਿੰਗ ਵਾਲੇ ਬਾਂਦਰ, ਟਰੈਕਟਰ, ਚਾਬੀ ਵਾਲੇ ਖਿਡੌਣੇ ਆਦਿ) ਬਣਾਉਂਦੇ ਆਏ ਹਨ | ਸੁਆਣੀਆਂ ਟੋਭੇ, ਤਲਾਬਾਂ ਜਾਂ ਛੱਪੜਾਂ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੀ ਮਿੱਟੀ, ਗਾਰੇ ਤੇ ਪਾਂਡੂ ਆਦਿ ਨਾਲ ਜਾਂ ਘਰ ਵਿਚ ਸੀਤੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਬਚੀਆਂ ਖੁਚੀਆਂ ਟਾਕੀਆਂ, ਸੂਈ ਧਾਗੇ, ਪੱਤਿਆਂ, ਛਿਲਕਿਆਂ, ਰਬੜ, ਰੂੰ, ਬਟਨਾਂ, ਗੋਟੇ, ਸ਼ੀਸ਼ੇ, ਰਿਬਨਾਂ, ਬਿੰਦੀਆਂ, ਲੋਗੜੀ ਜਾਂ ਉੱਨ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਜਾਂ ਧਾਗੇ-ਫੀਤਿਆਂ ਨਾਲ ਇਹ ਖਿਡੌਣੇ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਗੁੱਡਾ-ਗੁੱਡੀ, ਚੱਕਲਾ ਵੇਲਣਾ, ਘੁੱਗੂ ਘੋੜੇ, ਚੰਨ-ਤਾਰੇ, ਚਿੜੀ-ਜਨੌਰ, ਪੀਪਨੀਆਂ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ | ਸੁਆਣੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਲੀਰਾਂ ਜਾਂ ਬੇਕਾਰ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਸਿਉਂ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਰੂੰ ਭਰਨ ਉਪਰੰਤ ਤੋਤੇ, ਚਿੜੀਆਂ ਅਤੇ ਜਨੌਰਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਰੂਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਤੀਰਾਂ ਅਤੇ ਬਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਲਟਕਾਉਂਦੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ | ਖ਼ਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰੀਗਰ ਔਰਤਾਂ ਫਟੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ-ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਆਦਿ ਇਕੱਤਰ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਆਦਿ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵਾਂਗ ਗੁੰਨ੍ਹ ਕੇ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਰੰਗ ਬਰੰਗੀਆਂ ਭੰਬੀਰੀਆਂ, ਡਮਰੂ ਬਣਾ ਕੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਵੇਚਣ ਲਈ ਹੋਕੇ ਦਿੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਖ਼ੁਦ ਬੱਚੇ ਵੀ ਸੋਢੇ ਵਾਲੀ ਬੋਤਲ ਦਾ ਢੱਕਣ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਵਿਚਕਾਰ ਸੁਰਾਖ਼ ਕੱਢ ਕੇ ਧਾਗੇ ਪ੍ਰੋਣ ਉਪਰੰਤ ਭੰਬੀਰੀਆਂ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ |
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਖਿਡੌਣਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਛਾਇਆ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿ੍ਸ਼ਨਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪੂਰੇ ਦਾ ਪੂਰਾ ਇਕ ਪਿੰਡ ਕੋਂਡਾਪਲੀ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦਾ ਹੀ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਅੰਮਿ੍ਤਸਰ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਕਟੜਾ ਭਾਈ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤਾਂ ਜਾਣਿਆ ਹੀ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਜ਼ਾਰ ਕਰਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਜਲੰਧਰ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮੰਡੀ ਹੈ | ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦਾ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ | ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਿਲਿ੍ਹਆਂ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਣਗਿਣਤ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜੇ ਪਏ ਹਨ | ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬਰਨਾਲਾ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੇ ਧਨੌਲਾ ਕਸਬੇ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਸੜਕ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਲੱਕੜੀ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਸਜੇ ਫੱਬੇ ਰੰਗਦਾਰ ਟਰੈਕਟਰ, ਟਰਾਲੀਆਂ, ਜਹਾਜ਼, ਗਡ੍ਹੀਰੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਆਕਰਸ਼ਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ | ਗੱਲ ਕੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, ਤਹਿਸੀਲ, ਕਸਬੇ, ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਜਰਗ, ਜਗਰਾਵਾਂ, ਮੁਕਤਸਰ, ਹੈਦਰ ਸ਼ੇਖ਼ (ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ), ਛਪਾਰ, ਗੁੱਗਾਪੀਰ, ਕਾਲੀ ਮਾਤਾ, ਸੀਤਲਾ ਮਾਤਾ, ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ, ਵਿਸਾਖੀ ਆਦਿ 'ਤੇ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਛੋਟੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ, ਫੜ੍ਹੀਆਂ, ਫੁਟਪਾਥਾਂ, ਰੇੜ੍ਹੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਈਕਲਾਂ 'ਤੇ ਵਿਕਦੇ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਭੂਪਨਿਆਂ ਵਾਲੇ ਭੁਕਾਨੇ, ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼, ਰੇਲ ਗੱਡੀ, ਬੱਸ, ਕਾਰ, ਟਰੱਕ, ਸਾਈਕਲ, ਸਕੂਟਰ, ਟੈਲੀਫੋਨ, ਕੰਪਿਊਟਰ, ਮੋਬਾਈਲ, ਘੜੀ, ਗੁੱਡੇ ਗੁੱਡੀਆਂ, ਵੰਨ ਸੁਵੰਨੇ ਸਾਜ਼, ਦੁਲਹਾ-ਦੁਲਹਨ, ਪੰਜਾਬਣ ਮੁਟਿਆਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਗੱਭਰੂ, ਚਾਬੀ, ਬੈਟਰੀ ਅਤੇ ਸੈਲਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਅਣਗਿਣਤ ਕਿਸਮ ਦੇ ਖਿਡੌਣੇ ਕੇਵਲ ਦਸ ਜਾਂ ਵੀਹ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸੌ ਡੇਢ ਸੌ ਰੁਪਏ ਵਿਚ ਖਰੀਦੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ |
ਇੱਕੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਖਿਡੌਣਾ-ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ | ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੇਸੀ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੇ ਸਮਾਂਨਾਤਰ ਵਰਤਮਾਨ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਬਿਜਲਈ ਮਾਧਿਅਮਾਂ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਕਾਰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਕਾਰਟੂਨ ਨੈਟਵਰਕ, ਟੀ.ਵੀ.ਚੈਨਲਾਂ ਅਤੇ ਮੋਬਾਈਲਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੇਰੇ ਖਿੱਚ ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਡੋਰੇਮਾਨ, ਪੋਕੇਮਾਨ, ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ, ਚਾਚਾ ਚੌਧਰੀ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਆਕਿ੍ਤੀਆਂ ਵਾਲੇ ਖਿਡੌਣੇ ਵੀ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਮਾਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲੱਗੇ ਹਨ | ਬੱਚੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਮਨਭਾਉਂਦੇ ਟੀ.ਵੀ.ਕਾਰਟੂਨਾਂ, ਚੈਨਲਾਂ ਜਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਵਿਚ ਲੋਡ ਕੀਤੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਖਚਿਤ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਜਿਹੜਾ ਖਿਡੌਣਾ-ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਚੀਨ ਆਦਿ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਲਕਾਂ ਨੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਕਿਸਮ ਨਾਲ ਢਾਹ ਹੀ ਲਿਆ ਹੈ | ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲ ਜਾਂ ਸ਼ੋਅ ਰੂਮਾਂ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਸੌ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੱਚੀ ਪੱਚੀ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਹੈ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 'ਸਪਰਿੰਗ ਰੌਕਰ' ਦੀ ਕੀਮਤ ਪੰਦਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਅਤੇ 'ਰੌਕਿੰਗ ਹੌਰਸ' ਦੀ ਕੀਮਤ ਲਗਭਗ ਸਾਢੇ ਅਠਾਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਹੈ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 'ਬਾਰਬੀ ਕੈਰੀਅਰਜ਼ ਡਾਕਟਰ ਪਲੇਅ ਸੈਟ' ਅਤੇ 'ਰੀਮੋਟ ਕੰਟਰੋਲ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ' ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁਪਿਆਂ ਵਿਚ ਹੈ | 'ਐਨੀਮਲਜ਼ ਸੀ ਸਾਅ' ਖਿਡੌਣੇ ਦੀ ਕੀਮਤ ਤਾਂ ਪੱਚੀ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਹੈ | ਨਿਮਨ ਜਾਂ ਮੱਧ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਅਜਿਹੇ ਮਹਿੰਗੇ ਖਿਡੌਣੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦ ਸਕਦੇ |
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਆਮ ਬੱਚੇ ਲੱਕੜੀ, ਲੋਹੇ, ਕੱਚ ਜਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਆਦਿ ਤੋਂ ਬਣੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਨਾਲ ਮਨਪ੍ਰਚਾਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਥੇ ਚੀਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਲੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਾਰਬੀ ਡੌਲ, ਟੈਡੀ ਬੀਅਰ, ਰੀਮੋਟ ਕੰਟਰੋਲਰ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ, ਗੋਲ ਮਟੋਲ ਭੋਲੂ ਕਾਕੇ-ਕਾਕੀਆਂ, ਦੁਲ੍ਹਾ ਦੁਲਹਨ, ਵੰਨ ਸੁਵੰਨੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਾਲੇ ਡੌਗੀ, ਬਾਂਦਰਾਂ, ਭਾਲੂਆਂ, ਘੋੜਿਆਂ, ਹਾਥੀਆਂ ਆਦਿ ਜਨੌਰਾਂ ਦੀਆਂ ਆਕਿ੍ਤੀਆਂ ਵਾਲੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਢੰਗ ਦੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਉਪਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਬਜ਼ਾ ਜਮਾ ਲਿਆ ਹੈ | ਬਹੁਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਖਿਡੌਣੇ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸਿੱਧ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ | ਘਟੀਆ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪਲਾਸਟਿਕ ਅਤੇ ਬਦਬੂ ਛੱਡਣ ਵਾਲੀ ਰਬੜ ਨਾਲ ਖਿਡੌਣੇ ਅਤੇ ਗ਼ੁਬਾਰੇ ਬਣਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ | (ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ 'ਚ)

-ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕੈਂਪਸ, ਪਟਿਆਲਾ
ਮੋਬਾਈਲ : 98144-23703.
ਈਮੇਲ : dsaasht@yahoo.co.in

ਚੁੱਪ-ਚੁਪੀਤੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ 'ਸਿੰਗਲ ਸਕਰੀਨ' ਦਾ ਉਦਾਸ ਗੀਤ

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਇਕੋ ਵੇਲੇ ਹੀ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਵਿਚ ਜੀਅ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਮਹਾਂਨਗਰ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਕਸਬੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵੀ ਹਨ ਜਿਥੇ ਅੱਜ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਪਰਦੇ 'ਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇਖਣਾ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸੁਪਨਾ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਿੰਗਲ ਸਕਰੀਨ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਤਮ ਹੋ ਵੀ ਚੁੱਕੀ ਹੈ | ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਮਲਟੀਪਲੈਕਸ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ 10 ਫ਼ੀਸਦੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਮਲਟੀਪਲੈਕਸ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਮੈਟਰੋਜ਼, ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਲਟਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪ-ਨਗਰ ਨੂੰ ਵੀ ਮਲਟੀਪਲੈਕਸ ਵਰਗੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਸੌਗਾਤ ਮਿਲੀ ਹੋਈ ਹੈ |
ਫ਼ਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਇਕ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ 1980 ਵਿਚ ਭਾਰਤ 'ਚ 11000 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 12000 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਸਿਨੇਮਾ ਹਾਲ ਸਨ | ਇਹ ਦਸੰਬਰ 2017 ਵਿਚ ਘਟ ਕੇ 5000 ਦੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਮੈਟਰੋਜ਼, ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਉਪ-ਨਗਰਾਂ ਵਿਚ ਕੁੱਲ 3000 ਮਲਟੀਪਲੈਕਸ ਸਕਰੀਨ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆ ਗਏ | ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਸਾਲ ਫਰਵਰੀ, 2018 ਵਿਚ ਛਾਪੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਸੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਬਟਾਲਾ ਵਿਚ ਹੁਣ ਕੋਈ ਸਿਨੇਮਾ ਘਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਤੁਸੀਂ ਵੱਡੇ ਪਰਦੇ 'ਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇਖ ਸਕੋ | ਬਟਾਲਾ 'ਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 'ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਟਾਕੀਜ਼' ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਬੜੀ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅਖੀਰ ਸੰਨ 2005 ਵਿਚ ਇਹ ਵੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ | 2005 ਤੋਂ ਫਰਵਰੀ 2018 ਤੱਕ ਬਟਾਲਾ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਟਾਕੀਜ਼ (ਸਿਨੇਮਾ) ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਮਲਟੀਪਲੈਕਸ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਵੱਡੇ ਪਰਦੇ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇਖ ਸਕੋ |
ਪਰ ਇਹ ਇਕੱਲੇ ਬਟਾਲਾ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਅਜਿਹੇ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਬਟਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ | ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਟਾਲਾ ਵਰਗੇ ਨਾ ਹੋਏ ਹੋਣ ਪਰ ਬਟਾਲਾ ਵਰਗੇ ਹੋਣ ਦੀ ਰਾਹ 'ਤੇ ਜ਼ਰੂਰ ਪੈ ਗਏ ਹਨ | ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਬਚੀਆਂ ਇਕ, ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਟਾਕੀਜ਼ (ਸਿਨੇਮਾ ਘਰ) ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਗਿਣ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ | ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ੀ ਵਾਲਾ ਦੌਰ ਹੈ | ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ, ਗਾਣੇ ਅਤੇ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਬੇਹੱਦ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕੀ ਸਾਧਨ ਹਨ ਭਾਵ ਇੰਟਰਨੈੱਟ, ਸਮਾਰਟ ਫੋਨ ਅਤੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਆਦਿ | ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ 24 ਘੰਟੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਮੰੁਦਰ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਇਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਉਪਲਬੱਧ ਹੈ | ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਕਾਫੀ ਧਨ-ਦੌਲਤ ਖਰਚ ਕਰ ਕੇ ਇਹ ਹਾਸਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤਕਨੀਕੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਉਹ ਬਸ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਮੰਚ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |
ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਕੁਝ ਸਾਲ ਹੋਰ ਲੰਘ ਗਏ ਤਾਂ ਇਕ ਵੱਡੀ ਲੋਕ ਗਿਣਤੀ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਮੰੁਦਰ ਵਿਚ ਡੁੱਬੀ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗੀ | ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਵਾਲੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਹੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ | ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਨਵੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਹਾਲਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ | 80 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਨਵੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ 85 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੱਕ ਦੇ ਭੁਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਤੱਕ ਸੀ | ਇਹ ਗੱਲ ਹੋਰ ਹੈ ਕਿ ਏਨੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿਚਲੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਅੱਜ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 1/10 ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਕੁਲੈਕਸ਼ਨ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ | ਅੱਜ ਨਵੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਮਹਿਜ਼ 52 ਤੋਂ 56 ਫ਼ੀਸਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਵੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਲਟੀਪਲੈਕਸ ਵਿਚ ਹੀ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਕਸਬਿਆਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹਨ | ਪਿੰਡਾਂ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਕਹਿਣਾ ਕੀ ਹੈ | ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਵਿਚ ਨਵੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ (ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੀ.ਡੀ. ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਈ) ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਕਸਬਿਆਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ | ਇਹ ਨਜ਼ਦੀਕੀ 2, 4 ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣ ਲਈ ਔਸਤਨ 45 ਤੋਂ 50 ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ | ਜੇਕਰ ਗੱਲ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇਖਣ ਦੀ ਲਾਗਤ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਕਰੀਏ ਤਾਂ 80ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅੱਜ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣ ਦੀ ਲਾਗਤ 2000 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਹੈ | ਇਸ ਵਜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ 80 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਗ਼ਰੀਬ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਹੋ ਕੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਿਚ ਚਰਚਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਾ ਹੋ ਜਾਣ | ਇਹ ਇਕ ਨਵੀਂ ਕਿਸਮ ਦਾ ਵਰਗ ਵਿਤਰਕਾ ਹੈ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਕਹੇ, ਬਿਨਾਂ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਬਿਨਾਂ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤੇ ਵੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਰਗੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਜਕੜ ਰਿਹਾ ਹੈ |
ਫਿਲਹਾਲ ਮੁੱਖ ਮੁੱਦੇ ਵੱਲ ਪਰਤੀਏ | ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਜੋ 5 ਤੋਂ 7 ਹਜ਼ਾਰ ਤੱਕ ਸਿੰਗਲ ਸਕਰੀਨ ਟਾਕੀਜ਼ ਘਟੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 60 ਫ਼ੀਸਦੀ ਟਾਕੀਜ਼ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿਚ ਘਟੀਆਂ ਹਨ | ਵੱਡੀ ਸਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਨਵੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣ ਦੀ ਕੋਈ ਦੂਸਰੀ ਸਹੂਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਵੀ ਇਥੇ ਸੌਖਿਆਂ ਨਹੀਂ ਉਪਲਬਧ | ਜੇ ਉਪਲਬਧ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਰਫ਼ਤਾਰ (ਸਪੀਡ) ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਥੋੜ੍ਹੀ-ਬੁਹਤ ਰਫ਼ਤਾਰ ਹੈ ਵੀ ਤਾਂ ਇਹ ਖਰਚ ਗ਼ੈਰ-ਜ਼ਰੂਰੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ | ਕਹਿਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰ, ਕਸਬੇ ਅਤੇ ਪਿੰਡ, ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਲੋਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਤਕਰੇ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ |

-ਫਿਊਚਰ ਮੀਡੀਆ ਨੈੱਟਵਰਕ |

ਯੋਗ ਬਿਨ ਭਾਰਤ

ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਯੋਗ ਜਾਂ ਯੋਗਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਗੱਲ ਗੱਲ ਵਿਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਵਿਯੋਗ, ਅਜੋਗ, ਅਯੋਗਿਤਾ, ਨਿਯੋਗ ਆਦਿ | ਯੋਗ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਹੀ ਜੋਗ, ਜੋਗੀ, ਸੰਯੋਗ ਜਾਂ ਸੰਯੋਗ, ਜੋਗਣੀ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਜਨਮੇ ਹਨ | ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿਚ ਛੇ ਦਰਸ਼ਨ ਜਾਂ ਫਲਸਫ਼ੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ ਜੋ ਮਹਾਂਰਿਸ਼ੀ ਪਾਤੰਜਲੀ ਕ੍ਰਿਤ ਹੈ | ਇਸ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੂਤਰ ਹੈ 'ਅਥ ਯੋਗਾਨੁਸ਼ਾਸਨਮ' ਜਿਸ ਵਿਚ ਯੋਗ ਦੇ ਨਾਲ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਪਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਯੋਗ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਅਨਾਦਿਤਾ ਦੱਸੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਥ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤ ਕੇ ਯੋਗਸਾਧਨਾ ਦੀ ਕਰਤੱਬਤਾ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ | ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹੋ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯੋਗ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਜਾਂ ਹੋਂਦ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ | ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਭਰਾ ਯੋਗ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਦੋ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ਜੋ ਹੱਲ ਚਲਾਉਣ, ਗੱਡੇ ਅੱਗੇ ਜੋੜਨ ਅਤੇ ਖੂਹ ਵਾਹੁਣ ਆਦਿ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ | ਜਦ ਤੱਕ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਬਲਦ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਇਕ ਗਤੀ ਨਾਲ ਚਲਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਸੰਤੁਲਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕੰਮ ਠੀਕ ਤੁਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਇਕ ਬਲਦ ਦੀ ਗਤੀ ਦੂਜੇ ਬਲਦ ਨਾਲੋਂ ਘਟ ਜਾਂ ਵਧ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਮਤਾੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਚਲਦਾ-ਚਲਦਾ ਕਦੀ ਬੈਠ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕੰਮ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯੋਗ ਸ਼ਬਦ ਦੇਹ (ਸਰੀਰ) ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਜੁਜ਼ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਇਕਸੁਰਤਾ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੀਵਨ ਤੁਰਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਯੋਗ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ | ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਵਿਜੋਗ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਿ੍ਤੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |
ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਯੋਗ ਜਾਂ ਯੋਗਾ ਦੀ ਬਹੁਤ ਚਰਚਾ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਯੋਗਸਾਧਨਾ ਲਈ ਆਸਣ ਲਾਉਣ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਯੋਗ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਪਰ ਆਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਲਵਾਨ ਹੋਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਯੋਗ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਲ ਕਦਮ ਵਧਦਾ ਹੈ | ਫਲਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਪ੍ਰਚਾਰਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ 'ਚ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ |
ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਵਿਚ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਵੇਖਣਾ, ਭਿੰਨਤਾ ਵਿਚ ਅਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ ਹੀ ਯੋਗ ਹੈ |
ਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਕਰਤਾ ਰਿਸ਼ੀ ਪਾਤੰਜਲੀ ਲਗਪਗ 150 ਸਾਲ ਪੁਰਬ ਮਸੀਹ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਹੈ | ਉਸ ਵੇਲੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ | ਸੋ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਇਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਵਿਦਵਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਸੰਕੁਚਿਤ ਕਰਕੇ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਇਹ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦਾ ਸੀ | ਜੇ ਬੁੱਧਮਤ ਦੇ ਧਾਰਨੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਯੋਗ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਨਿੱਜ ਕੇਂਦਰਤ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਈ ਯੋਗ ਮੱਠ ਬਣਾ ਲਏ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਯੋਗੀ ਮੰਡਲੀਆਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿਚ ਰੁਝੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ | ਇਥੋਂ ਹੀ ਨਾਥ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਬਾਹਰਲੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਇਸ ਯੋਗਿਕ ਵਿਦਿਆ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ | ਇਹ ਯੋਗੀ ਜਾਂ ਜੋਗੀ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਆਮ ਜਨਤਾ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਕੇ ਕਰੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ | ਲੋਕ ਇਸ ਵਿਦਿਆ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪਰਿਪੇਖਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਕ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜ ਵਿਕ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਪਨਪ ਨਾ ਸਕੇ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਗਤੀ ਦੇਣ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਜਿਥੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਉਥੇ ਕਰਤੱਬ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਪਨਪਦੀ ਅਤੇ ਨਿਰਭੈਤਾ ਦਾ ਉਦੈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ | ਪ੍ਰਾਬੀਨਤਾ ਪਸਾਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕਾਇਰਤਾ ਬਲ ਫੜ ਲੈਂਦੀ ਹੈ | ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਵਿਅਕਤੀ, ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਬੀਨਤਾ ਨੂੰ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮਗਰੋਂ ਫਲਸਫ਼ੇ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਪਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬੜਾ ਅਮੀਰ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ 'ਸ਼ਾਨਦਾਰ' ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਅੰਗ ਕਹਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ | ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਮਹਾਨ ਚਿੰਤਕ ਸੁਆਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, 'ਗੀਤਾ ਨਾ ਪੜ੍ਹੋ, ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਜਾਓ' ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਪੱਠੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਣਗੇ ਤਦ ਤੁਸੀਂ ਗੀਤਾ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਸਕੋਗੇ |'
ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਵੀਰਤਾ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ | ਤਕੜੇ ਹੀ ਅਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ | ਦੇਗ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਬਲਣਾ, ਤੱਤੀਆਂ ਤਵੀਆਂ 'ਤੇ ਬੈਠਣਾ, ਆਰੇ ਨਾਲ ਚੀਰੇ ਜਾਣਾ, ਬੰਦ ਬੰਦ ਕਟਵਾਉਣੇ, ਪੁੱਠੀਆਂ ਖੱਲ੍ਹਾਂ ਲੁਹਾਉਣੀਆਂ ਕੇਵਲ ਤਨੋ-ਮਨੋ ਤਕੜੇ ਹੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਹਿੰਸਾ ਯੋਗ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਅੰਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਅਹਿੰਸਾ ਪਰਮੋ-ਧਰਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਤਿ੍ਲੋਚਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, 'ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਪਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਹਿੰਸਾ ਧਾਰਮਿਕ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਅਭਿਆਸ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਪਰ ਭਿਆਨਕ ਨਿਰਦੈਇਤਾ ਤੇ ਕਠੋਰਤਾ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹੀ ਵੇਖ ਕੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਾਸ਼ਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਮੌਤ ਨਹੀਂ ਮਰਿਆ ਜਾਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਨਿਸਚੇ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਲਿਆ, ਗੁਲਾਮੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂ ਨਿਰਦਈ ਤੇ ਵਿਵੇਕਹੀਣ ਕਤਲ ਦੇ ਹੌਲ ਨਾਲ ਹੀ ਮਰ ਗਿਆ | ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੋਤਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸਨ |' ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ, 'ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਨਿਸ਼ਕਿਰਿਆ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੇਵਲ ਪੰਜਵਾਂ ਗੁਰੂ ਹੀ ਗਿਣਿਆ ਜਾਵੇਗਾ |' ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਦਰੀ ਸੀ.ਐਫ. ਐਾਡਰਿਊਜ਼ ਨੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਬਾਗ਼ ਮੋਰਚੇ ਵਿਚ ਅਹਿੰਸਕ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਹੁੰਦੀ ਮਾਰ-ਕੁਟਾਈ ਵੇਖੀ | ਹੱਡੀਆਂ ਪੱਸਲੀਆਂ ਟੁੱਟੀਆਂ ਤੇ ਲਹੂ ਸਿਮਦੇ ਸਿੱਖ ਸਰੀਰਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ, 'ਈਸਾਈ ਲੋਕ ਇਕ ਈਸਾ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਉੱਪਰ ਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਮੈਂ ਇਥੇ ਸੈਂਕੜੇ ਈਸਾ ਸੂਲੀ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਤੱਕੇ ਹਨ |'
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਰਨਾਮੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਯੋਗ ਦਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਦਾ ਨਾਂਅ ਉੱਚਾ ਹੋਇਆ | ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਅਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵੀ ਕੀਤਾ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਿਊਾਦਿਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਈ ਵਾਰੀ ਖ਼ੂਨੀ ਦੰਗੇ ਹੋਏ | ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ 1984 ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ 2002 ਵਿਚ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚ ਮੁਸਲਿਮ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ ਅਹਿੰਸਾ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਯੋਗਾਨੁਸ਼ਾਸਮ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਮੰੂਹ ਚਿੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦਾ ਪੱਧਰ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੱਦ ਤੱਕ ਨੀਵਾਂ ਹੈ | ਨੇਤਾ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੀ ਚੋਰ, ਉਚੱਕੇ, ਗੁੰਡੇ, ਬਦਮਾਸ਼ ਅਤੇ ਜਨਾਹਕਾਰ ਬਣ ਗਏ ਹਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵ ਦਾ ਹੱਲ ਯੋਗ ਫਲਸਫੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਉਥਾਨ ਹੋਵੇਗਾ |

-ਮੋਬਾਈਲ : 98140-74901.

ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਝਰੋਖੇ 'ਚੋਂ-8 : ਕਿੱਥੇ ਚਲੇ ਗਏ ਉਹ ਸੰਗੀਤਕਾਰ?

ਇਹ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਵਿਡੰਬਨਾ ਹੀ ਸਮਝੀ ਜਾਵੇਗੀ ਕਿ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਅਸੀਮਿਤ ਸਫ਼ਲਤਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ 'ਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ, ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਫ਼ਿਲਮ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਅਜੇ ਤੱਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ | ਗੁਲਾਮ ਹੈਦਰ, ਹੁਸਨ ਲਾਲ-ਭਗਤ ਰਾਮ, ਹਰੀਸ਼ ਚੰਦਰ, ਬਾਲੀ ਅਤੇ ਜੈਦੇਵ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾਵਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ |
ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਮਾੜੀ ਹੈ | ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਲੋਕਪਿ੍ਆ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਲਾ ਸੰਗੀਤ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਪਰ ਇਹ ਇਕ ਅਫ਼ਸੋਸ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੀ ਸਮਝੀ ਜਾਵੇਗੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂਅ ਤਾਂ ਕੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਆਂ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ |
ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆ 'ਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਮਿੱਤਰ ਕੁਲਦੀਪ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਚਰਚਿਤ ਰਹੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਰਦੂਲ ਸਿੰਘ ਕਵਾਤੜਾ ਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੰਗੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸਰਦੂਲ ਸਿੰਘ ਕਵਾਤੜਾ ਦੇ ਬਾਰੇ 'ਚ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ |
ਫਿਰ ਇਕ ਦਿਨ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨੇ ਸਰਦੂਲ ਸਿੰਘ ਕਵਾਤੜਾ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਵਾਈ | ਸਰਦੂਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ 'ਚ ਸ਼ਬਦ ਉਚਾਰਨ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਕਈ ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਜਨਮਦਾਤਾਵਾਂ 'ਚੋਂ ਵਿਲੱਖਣ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਕਲਾਕਾਰ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਰੂਪ ਮੇਰੇ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਜਨਕ ਨਹੀਂ ਸੀ |
ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਵੀ ਮੇਰੇ ਕੰਨਾਂ 'ਚ 'ਪੋਸਤੀ' ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਉਹ ਅਮਰ ਦੋਗਾਣਾ ਗੰੂਜ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ:
ਤੰੂ ਪੀਂਘ ਤੇ ਮੈਂ ਪਰਛਾਵਾਂ,
ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਹੁਲਾਰੇ ਖਾਵਾਂ
ਲਾ ਲੈ ਦੋਸਤੀ... |
ਭਾਵੇਂ 'ਪੋਸਤੀ' ਇਕ ਕਾਮੇਡੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ, ਜਿਸ 'ਚ ਮਜਨੂੰ (ਕਾਮੇਡੀਅਨ) ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਸੁਰੀਲੇ ਗੀਤਾਂ ਨੇ ਧੰੁਮਾਂ ਪਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ |
ਸਰਦੂਲ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿਹੜਾ ਨਾਂਅ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਸਾਲ ਜੁੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਉਹ ਨਾਂਅ ਹੈ ਹੰਸ ਰਾਜ ਬਹਿਲ | ਇਸ ਕਲਾਕਾਰ ਦਾ ਜਨਮ ਅੰਬਾਲਾ ਵਿਚ 1916 ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਉਸ ਨੇ ਪੰਡਿਤ ਚੂਨੀ ਲਾਲ ਤੋਂ ਲਈ ਸੀ | ਬਹਿਲ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਕੁਝ ਗ਼ੈਰ-ਫ਼ਿਲਮੀ ਐਲਬਮਾਂ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ | ਪਰ ਬਾਅਦ 'ਚ ਉਹ ਚੰਗੇ ਮੌਕੇ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਮੰੁਬਈ ਆ ਗਿਆ ਸੀ |
ਮੰੁਬਈ 'ਚ ਹੰਸ ਰਾਜ ਬਹਿਲ ਨੇ ਕਈ ਫ਼ਿਲਮਾਂ 'ਚ ਸੰਗੀਤ ਦਿੱਤਾ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਗੁਲਸ਼ਨ ਬਹਿਲ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣੀ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਕੰਪਨੀ ਵੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ | ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ 'ਚ ਬਹਿਲ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਤਾਂ ਬੜੀ ਹੋਈ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਖਾਹਿਸ਼ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਸ ਨੂੰ ਢੁਕਵਾਂ ਸਨਮਾਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਿਆ | ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅਮਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ 'ਮੁਹੱਬਤ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹਿਤੀ ਹੈ, ਮੁਹੱਬਤ ਮਰ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ' ਅਤੇ 'ਜਹਾਂ ਡਾਲ ਡਾਲ ਪਰ ਸੋਨੇ ਕੀ ਚਿੜੀਆ ਕਰਤੀ ਹੈਾ ਬਸੇਰਾ' ਆਦਿ ਦੇ ਨਾਂਅ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ |
ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਨਾਲ ਹੰਸ ਰਾਜ ਬਹਿਲ ਦਾ ਜੁੜਨਾ ਵੀ ਇਕ ਦਿਲਚਸਪ ਪਿਛੋਕੜ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਮੁਲਖ ਰਾਜ ਭਾਖੜੀ ਨੇ ਜਦੋਂ 'ਭੰਗੜਾ' ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਵਿਤਰਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜ ਮਹੀਨਿਆਂ 'ਚ ਫ਼ਿਲਮ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੌਾਪ ਦੇਵੇਗਾ | 'ਭੰਗੜਾ' ਦੀ ਸਟਾਰਕਾਸਟ ਵੀ ਬਿਲਕੁਲ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ (ਜੁਗਲ ਕਿਸ਼ੋਰ) ਵੀ ਨਵਾਂ ਸੀ | ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ 'ਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ 'ਚ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਫ਼ਿਲਮ ਸ਼ੂਟ ਕਰਨਾ ਵੀ ਚੁਣੌਤੀ ਸੀ |
ਬੜਾ ਹੀ ਸੰਗਦੇ ਹੋਏ ਭਾਖੜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਹੰਸ ਰਾਜ ਬਹਿਲ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, 'ਮੈਂ ਪੰਦਰਾਂ ਰੀਲਾਂ ਨੂੰ ਪੰਦਰਾਂ ਸ਼ਿਫਟਾਂ ਅਤੇ ਪੰਦਰਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਮੁਕੰਮਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਪਰ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਵੱਸ ਦਾ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ |' ਜਦੋਂ ਬਹਿਲ ਨੇ ਇਹ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਕਿਹਾ, 'ਇਹ ਚੁਣੌਤੀ ਮੈਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਪੰਦਰਾਂ ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਹੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਦਿਆਂਗਾ ਕਿ ਲੋਕ ਸਦ ਯਾਦ ਰੱਖਣਗੇ |'
ਬਹਿਲ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵਾਅਦਾ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ | ਅੱਜ ਕਈ ਸਾਲ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ 'ਭੰਗੜਾ' ਦੇ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦਿਆਂ ਕੰਨਾਂ 'ਚ ਗੰੂਜ ਰਹੇ ਹਨ | 'ਜੱਟ ਕੁੜੀਆਂ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਮਾਰਾ', 'ਮੁੱਲ ਵਿਕਦਾ ਸੱਜਣ ਮਿਲ ਜਾਵੇ', 'ਸਾਰੀ ਉਮਰਾਂ ਦੇ ਪੈ ਗਏ ਵਿਛੋੜੇ' ਵਰਗੇ ਸੁਰੀਲੇ ਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦਾ ਸਰਮਾਇਆ ਹਨ |
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ 'ਚ)

-103, ਸਨੀ ਕਾਟੇਜ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਗਰ, ਬਟਾਲਾ-143505 (ਪੰਜਾਬ) |
ਮੋਬਾਈਲ : 099154-93043.

ਭੁੱਲੀਆਂ ਵਿਸਰੀਆਂ ਯਾਦਾਂ

ਕਦੀ ਉਹ ਵੀ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਾਰੇ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨਾਲ ਰੋਪੜ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਤੇ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਆ ਕੇ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ | ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਅਜਨੋਹਾ, ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਸ: ਜੀ.ਐਸ. ਔਜਲਾ ਤੇ ਡੀ.ਸੀ. ਰੋਪੜ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੱਸ ਰਹੇ ਸਨ | ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਡੀ.ਸੀ. ਤੇ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਲੀਡਰਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਪੁਰਾਣੀ ਯਾਦ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਾ ਰਹੀ ਹੈ |

ਮੋਬਾਈਲ : 98767-41231

ਇਨਸਾਨੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ: ਇਖ਼ਲਾਕ, ਚਰਿੱਤਰ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ ਜਾਂ ਗੇੜਾ ਮਾਰ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਫਿਰ ਖੰੁਢਾਂ 'ਤੇ, ਸੱਥਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ, ਸਮਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਜਿਹੜੇ ਉਥੇ ਵਸ ਗਏ ਹਨ ਉਹ ਫਸਲੀ ਬਟੇਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਗੇੜਾ ਮਾਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਅਗਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤਾਂ ਏਧਰ ਨੂੰ ਮੰੂਹ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ | ਮੈਂ ਵਕਾਲਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਥੇ ਹਰ ਸ਼ੈਅ 100 ਫ਼ੀਸਦੀ ਠੀਕ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮੈਂ ਸਹੰੁ ਖਾ ਕੇ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਸਮਾਜ ਕੁਰੱਪਸ਼ਨਹੀਣ ਹਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਾਂ ਅੰਦਰ ਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਹੈਨ | ਪਰ ਜੇਕਰ ਆਮ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੇਕਰ ਕਾਨੂੰਨ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੰਮ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਰਹੇਗਾ ਤੇ ਜੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਹੋਵੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਹਰ ਜਣਾ, ਉਥੇ ਜੋ ਕੁਝ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਰਨੀ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ, ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੈ | ਜੇਕਰ ਕੁਝ ਗ਼ਲਤ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਹਰਜਾਨਾ ਭੁਗਤਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੇ ਚੀਜ਼ਾਂ ਠੀਕ ਹਨ ਤਾਂ ਇਨਾਮ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਨਾਂਅ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ, ਸਮਾਜਾਂ ਦੀ ਕਲਚਰ ਨਿਆਂ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਕਰ ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਾ ਪਹੁੰਚੇ, ਦੂਸਰੇ ਦਾ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਚਿੱਤ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਖਲਲ ਨਾ ਪਵੇ | ਸਾਡੇ... ਬੱਸ ਮੇਰਾ ਉੱਲੂ ਸਿੱਧਾ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਦੇ ਵੜਨ ਭਾਂਡੇ ਵਿਚ | ਕਦੇ ਸਾਡੀ ਵੀ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਸੀਂ | ਹੁਣ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ, ਕਤਾਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਦੀ, ਖੱਬਿਉਂ-ਸੱਜਿਉਂ, ਜਿਧਰੋਂ ਵੀ ਬਾਂਹ ਅੜ ਜਾਵੇ |
ਮੇਰਾ ਇਕ ਬਚਪਨ ਦਾ ਮਰਹੂਮ ਯਾਰ, ਪੁਲਿਸ ਵਿਚੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਿਆ | ਗੱਲਾਂ-ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਯਾਰੀ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਹੇਠ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, 'ਏਨੀ ਨੌਕਰੀ ਬਾਅਦ ਜੇ ਤੂੰ ਪਿੱਛੇ ਨੂੰ ਝਾਤ ਮਾਰੇਂ ਤਾਂ ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਬਾਰੇ ਕੀ ਆਖੇਂਗਾ?' 'ਕਹਿਣਾ ਕੀ ਹੈ', ਉਹਨੇ ਦੱਬੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, 'ਬੱਸ, ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਹੀ ਲਿੱਪਦੇ ਰਹੇ | ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਰੇ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਏਨਾ ਦਬਦਬਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਝੂਠ ਨੂੰ ਦੋ ਸੌ ਫੀਸਦੀ ਸੱਚ ਤੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਝੂਠ ਕਰਾਰ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ | ਪੁਲਿਸ ਵਿਚ ਸੰਤ ਵੀ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ | ਪਰ ਲੋਕ ਮਾੜੀ ਮਾੜੀ ਗੱਲ 'ਤੇ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਲੈ ਤੁਰਦੇ ਹਨ, ਪੈਸਾ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦੀ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫਿਰ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਵਟਾ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਲਿਫਾਇਆ ਜਾਵੇ | ਸੱਚ ਕੀ ਹੈ, ਖਾਵੇ ਖ਼ਸਮਾਂ ਨੂੰ | ਕਿਸੇ ਦਾ ਜੇ ਝੂਠ ਨਾਲ ਸਿਰ ਵੀ ਕਲਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਹੋਣ ਦਿਓ | ਇਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਆਫ਼ਤ ਜਦ ਆਪਣੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁਣੋ... ਕੀਹਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕੋਸਦੇ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ, ਕੋਰਟ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਉਡਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਜੇਕਰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਤਰੁਟੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਡੀ ਦੇਣ ਹਨ | ਜੇ ਕਾਨੂੰਨ ਜਿਹੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਜਿਵੇਂ ਟੀ.ਵੀ. 'ਤੇ ਆਮ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਨਾਚੀਜ਼ ਬਣਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ | ਇਸ ਪੂਰੇ ਦਿ੍ਸ਼ ਵਿਚੋਂ ਸਾਡੇ ਹੀ ਮਾੜੇ ਕਿਰਦਾਰ ਦੀ ਝਲਕ ਹੈ | ਸਭ ਕੁਝ ਉਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਰਿਆਇਆ ਦਾ ਕੁੱਲ ਸਦਾਚਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਅਸੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਹੀਉਂ ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ ਚਲ ਰਹੀ ਹੈ |
ਇਖ਼ਲਾਕ ਬਹੁਤ ਵਸੀਹ ਮਜ਼ਮੂਨ/ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ | ਇਖ਼ਲਾਕ ਖੁਦ ਪ੍ਰਤੀ, ਆਪਣੇ ਲਾਣੇ ਪ੍ਰਤੀ, ਪਿੰਡ, ਸੂਬੇ, ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ, ਸਮੂਹ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਪ੍ਰਤੀ... ਕੁਦਰਤੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸੁਰ ਵਿਚ, ਇਕਸਾਰਤਾ ਵਿਚ ਟਿਕਾਅ ਕੇ, ਸਭ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ, ਸਮਾਜਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣਾ, ਹਰ ਪੇਂਡੂ, ਸ਼ਹਿਰੀ ਦਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਹੈ | ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਸਾਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਫਾਨੀਆਂ ਨੂੰ , ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕੀ ਨਹੀਂ, ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਸਰਬੱਤ ਦੀ ਭਲਾਈ ਹੈ |
ਨਵੇਂ ਗਿਆਨ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਪੁਰਾਣੇ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ | ਅੱਜ ਪੂਰੇ ਜਹਾਨ ਦੀਆਂ ਇਕ ਪਿੰਡ ਵਾਂਗ ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਹਨ... ਸਮਾਜਿਕ ਮੀਡੀਆ ਰਾਹੀਂ, ਫ਼ਿਲਮਾਂ, ਟੀ.ਵੀ. ਰਾਹੀਂ, ਇਨਸਾਨੀ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਰਾਹੀਂ ਆਦਿ | ਜਿਵੇਂ ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਪਹਿਰਾਵੇ, ਫੈਸ਼ਨ, ਜ਼ਬਾਨਾਂ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਆਦਿ ਆਪਸ ਵਿਚ ਟਕਰਾਅ ਰਹੇ ਹਨ, ਇਕ-ਦੂਜੇ ਵਿਚ ਘਿਓ-ਖਿਚੜੀ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਇਸ ਗ੍ਰਹਿ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਮੱਠਾ ਉਬਾਲ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇ | ਜਿਸ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਨਵੀਨ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਕਿ ਕੀ ਕੁਝ ਹੋਰ ਨਵਾਂ ਹੰਢਾਉਣ ਨੂੰ ਨਸੀਬਾਂ ਵਿਚ ਹੈ | ਨਵੀਨ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਨਸਾਨੀ ਇਖ਼ਲਾਕ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਤੇ ਕਿਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਨਵਿਆਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਪਵੇਗੀ, ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਪੁਰਾਣੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣਾ ਪਵੇਗਾ, ਨਵੇਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਕੁਸੈਲਾ ਕਿਉਂ ਨਾ ਲੱਗੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਵਕਤਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਵਿਚ, ਸ਼ੋਰੋ ਗ਼ਲ ਵਿਚ ਗੁਆਚ ਜਾਵਾਂਗੇ | ਕਿਸੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਇਕ ਪੜਿ੍ਹਆ-ਲਿਖਿਆ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ ਪਰ ਅੱਜ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ, ਮੋਬਾਈਲ, ਲੈਪਟਾਪ ਆਦਿ ਦੇ ਵਕਤਾਂ ਅੰਦਰ ਮੈਂ ਕੁਝ ਟੁੱਟਿਆ, ਓਪਰਾ ਜਿਹਾ ਤੁਰਿਆ ਫਿਰਦਾ ਹਾਂ | ਅਜੋਕੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਆਨਲਾਈਨ ਘਰ ਬੈਠਿਆਂ ਹੀ ਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਤੇ ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਵੀ ਸੰਗ ਰਿਹਾ ਹਾਂ | ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਤੋਂ ਪੁੱਛਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਆਹ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਪੋਤਰੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛੋ ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਹੜਾ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ, ਇਹ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਅੱਗੇ ਹੈ | ਮੈਂ ਪੋਤਰੇ ਤੋਂ ਪੁੱਛਣ ਦਾ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਤੇ ਉਹ ਵੀ ਅੱਗੇ ਪੜੋਤਰੇ ਦੀ ਦੱਸ ਨਾ ਪਾ ਦੇਵੇ |
ਜਦ ਵੀ ਕਦੇ ਇਸ ਲੋਕਾਈ 'ਤੇ ਭੀੜ ਪਈ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਹਿੰਮਤੀ ਦੁਨੀਆ ਨੇ ਉਸ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾ ਹੀ ਲਿਆ ਹੈ... ਕਦੇ ਅਸੀਂ ਫਾਕੇ ਕੱਟਿਆ ਕਰਦੇ ਸਾਂ ਤੇ ਅੱਜ ਅਨਾਜ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ | ਮੇਰਾ ਪੂਰਾ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਵੀ, ਤਕਲੀਫਾਂ, ਔਕੜਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ | ਮੈਂ ਉਸ ਸਦਾਚਾਰ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜਿਹੜਾ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਹਰ ਥਾਂ ਸੋਨੇ ਵਾਂਗ ਚੱਲੇਗਾ, ਜਿਹੜਾ ਯੂਨੀਵਰਸਲ ਰਹੇਗਾ | ਇਖ਼ਲਾਕੀ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਖੁਦ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰੋ ਤੇ ਫਿਰ ਬਾਕੀਆਂ 'ਤੇ | ਜੇਕਰ ਟੱਬਰ ਦਾ ਕਰਤਾ-ਧਰਤਾ ਆਪਣੀ ਔਲਾਦ ਨੂੰ ਸੱਚ 'ਤੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਖੁਦ ਸੱਚ ਦੀ ਮੂਰਤ ਯਾਨੀ ਰੋਲ ਮਾਡਲ ਬਣਨਾ ਪਵੇਗਾ | ਇਹ ਦਸਤੂਰ ਥੱਲੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉੱਪਰ ਤੱਕ, ਯਾਨੀ ਮਾਪੇ, ਟੀਚਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ, ਅਧਿਕਾਰੀ, ਨੇਤਾ ਆਦਿ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੈ | ਸੱਚੇ, ਪਾਇਦਾਰ ਇਖ਼ਲਾਕ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਮਾਪਿਆਂ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੋਰ ਕੌਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ... ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਅਥਾਰਿਟੀ, ਹੱਕ, ਬਾਕੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਜੇਕਰ ਟੱਬਰ ਦਾ ਹਰ ਜਣਾ ਸੱਚ ਦਾ ਲੜ ਫੜੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਹਰੇਕ ਟੱਬਰ ਇਵੇਂ ਸੱਚਾ ਹੈ ਤੇ ਪੂਰਾ ਪਿੰਡ ਸੱਚਾ ਰਹੇਗਾ | ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ, ਸ਼ਹਿਰ ਸੱਚੇ ਰਹਿਣਗੇ ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਸੂਬਾ ਤੇ ਅੱਗੇ ਮੁਲਕ ਠੀਕ ਰਹੇਗਾ |
ਇਨਸਾਨ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਦਾ ਪੁਤਲਾ ਹੈ, ਆਪਾਂ ਸਾਰੇ ਇਸ ਤੱਥ ਦੇ ਜਾਣੂ ਹਾਂ | ਕੋਈ ਵੀ ਇਨਸਾਨ 100 ਫ਼ੀਸਦੀ ਠੀਕ ਫ਼ੈਸਲੇ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ | ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕੁਝ ਗ਼ਲਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗ਼ਲਤ ਕਹਿ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗ਼ਲਤੀ ਨੂੰ ਹਲੀਮੀ, ਸੋਹਜਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਬੂਲ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੀ ਕੋਈ ਜ਼ਿਆਦਤੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇ ਉਸ ਕੋਲ ਮੁਆਫ਼ੀ ਦੀ ਦਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਵਾਪਰੀ ਜ਼ਿਆਦਤੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਨੂੰ , ਕਹੇ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਵਿਚ ਵੱਡਾਪਣ ਹੈ, ਹਲੀਮੀ ਦਾ ਮੁਜ਼ਾਹਰਾ ਹੈ, ਨਿਆਂ ਦੀ ਬਰਕਰਾਰੀ ਹੈ | ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਆਮ ਦੇਖਣ, ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਆਪਣੀ ਗ਼ਲਤੀ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਹੈ, ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਪਦਵੀ ਏਨੀ ਉੱਚੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਥੱਲੇ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਕਿਉਂ ਮੰਗੇ | ਜਦ ਆਪਾਂ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਬੁਜ਼ਦਿਲੀ ਹੈ, ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਹੈ, ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ ਹੈ, ਖੋਖਲੇ ਇਖ਼ਲਾਕ ਦਾ ਮੁਜ਼ਾਹਰਾ ਹੈ |
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ 'ਚ)

-ਮੋਬਾਈਲ : 97806-66268.

ਫੁੱਲ ਘੜੀ

ਕੋਈ ਚਾਰ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਪੰਜਾਬ ਟੂਰਿਜ਼ਮ 'ਚ ਡੈਪੂਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਗਰਮੀਆਂ 'ਚ ਛੁੱਟੀ ਲੈ ਕੇ ਯੂਰਪ ਦਾ ਟਰਿੱਪ ਲੱਗਿਆ, ਇਟਲੀ, ਅਸਟਰੀਆ, ਫਰਾਂਸ, ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਆਦਿ | ਹਰ ਪਾਸੇ ਕੁਦਰਤੀ ਹੁਸਨ, ਫੁੱਲ-ਬੂਟਿਆਂ ਨਾਲ ਲਬਰੇਜ਼ ਨਜ਼ਾਰੇ ਦੇਖੇ | ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਜੋ ਕਿ ਘੜੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਮੋਹਰੀ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਵਿਖੇ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 'ਫੁੱਲ ਘੜੀ' ਵੇਖੀ | ਅੱਖਰ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸੂਈਆਂ ਧਾਤੂ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ | ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਜ਼ਾਰਾ ਸੀ | ਮੁੜ ਦੇਸ਼ ਪਰਤਣ 'ਤੇ ਮੈਂ ਵੀ ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ, (ਜਿਸ ਦੇ ਮੈਨੇਜਿੰਗ ਬੋਰਡ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਮੈਂਬਰ ਸਨ, ਡਾ: ਐਮ.ਐਸ. ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਅਤੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਮੁੱਖ ਸਕੱਤਰ ਪੰਜਾਬ ਸਨ) ਨੂੰ ਸੁਝਾਓ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਨੀਲੋਂ ਵਿਖੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਕੁਈਨਜ਼ ਫਲਾਵਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਮੋੜ ਉੱਪਰ 'ਫੁੱਲ ਘੜੀ' ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ | ਰੰਧਾਵਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਇਕਦਮ ਸੁਝਾਓ ਪਸੰਦ ਆ ਗਿਆ | ਝੱਟ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਮਿਲ ਗਈ | ਮੈਂ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਸਕੀਮ ਬਣਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀ | ਐਸਟੀਮੇਟ ਬਣ ਗਏ ਪਰ ਮਾਇਕ ਹਾਲਤ ਮਾੜੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਕੀਮ ਵਿਚੇ ਰਹਿ ਗਈ | ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰਾ ਬੇਟਾ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਬੇਟੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਯੂਰਪ ਗਏ | ਉਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖਿੱਚੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਆਪ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ |

-dosanjhsps@gmail.com