ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਸਦਭਾਵਨਾ ਮਾਰਗ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦਾ ਲਾਂਘਾ

ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਕੇਵਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਨਹੀਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਤੀਰਥ ਹੈ। ਉਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸਮਾਧ ਅਤੇ ਮਜ਼ਾਰ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਹੈ। ਸਾਖੀ ਹੈ ਕਿ 22 ਸਤੰਬਰ, 1539 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾਏ ਤਾਂ ਹਿੰਦੂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਦੇਹ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਾਂਗੇ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸਾਡਾ ਪੀਰ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੀਰ ਦੀ ਦੇਹ ਦਫਨਾਵਾਂਗੇ। ਸਾਖੀ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰਾਂ ਦੀ ਦੇਹ ਤੋਂ ਚਾਦਰ ਚੁੱਕੀ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਫੁੱਲ ਮਿਲੇ। ਆਪਣਾ ਸਾਂਝਾ ਗੁਰੂ ਪੀਰ ਮੰਨਦਿਆਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਫੁੱਲ ਅੱਧੋ-ਅੱਧ ਵੰਡ ਲਏ ਤੇ ਚਾਦਰ ਵੀ ਅੱਧੋ-ਅੱਧ ਕਰ ਲਈ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਕੇ ਸਮਾਧ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਫੁੱਲ ਦਫ਼ਨਾ ਕੇ ਮਜ਼ਾਰ ਉਸਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਮਜ਼੍ਹਬਾਂ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਵੰਡੀਆਂ ਪਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਸਮਝਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਧਰਮ ਸਥਾਨ ਹੈ।
ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਦੇ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ ਸਿੱਖ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਰਹੇ। ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਿੱਖਾਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ। ਮਜ਼੍ਹਬਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਪਿਆਰ ਮੁਹੱਬਤ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਮੁਕੱਦਸ ਜਗ੍ਹਾ। ਇਥੋਂ ਆਪਸੀ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪੈਗ਼ਾਮ ਚੁਫੇਰੇ ਫੈਲਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦੈ। ਭਾਰਤ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਦੇ ਇਕੋ ਮੁਲਕ ਸੀ। ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵੰਡ ਲਿਆ। ਵੰਡ ਕਰਨੀ ਸੀ ਤਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਵਾਂਗ ਕਰਦੇ। ਕਿਸੇ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਹੁੰਦਾ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਜਨੂੰਨ ਦੇ ਟੇਟੇ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਲੱਖਾਂ ਕਤਲ ਕਰਵਾਏ, ਲੱਖਾਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਅਸਮਤ ਲੁੱਟੀ ਤੇ ਕਰੋੜਾਂ-ਅਰਬਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਸਾੜੀ-ਫੂਕੀ ਗਈ। ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਹੁਣ ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਆ ਰਿਹੈ।
ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਜਿਥੇ ਭਾਰਤ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਥੇ ਦੋਹਾਂ ਪੰਜਾਬਾਂ ਦੇ ਜੜ੍ਹੀਂ ਬੈਠੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਫੌਜਾਂ ਰੱਖਣ ਲਈ ਬੇਅੰਤ ਖਰਚਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਸਰਮਾਇਆ, ਜਿੰਨੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਜਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਪੁਗਾਉਣ ਉੱਤੇ ਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹੈ, ਓਨੇ ਨਾਲ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਚੰਗੇ ਮੌਕੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਪ੍ਰਤੀ ਜੀਅ ਆਮਦਨ ਵਧ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਡਰ-ਡੁੱਕਰ ਮੁੱਕ ਸਕਦਾ ਸੀ ਤੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦਾ ਭਲਾ ਕਰਦਿਆਂ ਨੇਕੀ ਕਮਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਕੁਲ ਆਲਮ ਦੇ ਸਿਰਮੌਰ ਮੁਲਕ ਬਣ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਅਮਨ-ਅਮਾਨ ਮੁਲਕਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਵੈਰ-ਵਿਰੋਧ ਡੋਬਦਾ ਹੈ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹਾਕਮ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ?
ਭਰਾ ਜਦੋਂ ਅੱਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਚੁੱਲ੍ਹਾ ਅੱਡ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਵਾਹ ਲੱਗਦੀ ਵਿਹੜਾ ਨਹੀਂ ਵੰਡਦੇ ਕਿ ਬੱਚੇ ਇਕੱਠੇ ਖੇਡ ਲਿਆ ਕਰਨਗੇ। ਵਿਹੜਾ ਵੰਡਣਾ ਈ ਪਵੇ ਤਾਂ ਕੰਧ ਵਿਚ ਲਾਂਘਾ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੁਖਦੇ-ਸੁਖਦੇ ਸਾਰ ਲਈ ਜਾ ਸਕੇਗੀ। ਕੰਧ ਵਿਚ ਮੋਰੀ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੀ ਥੁੜ ਵੇਲੇ ਚੀਜ਼ ਵਸਤ ਫੜਾਉਣੀ ਸੌਖੀ ਰਹੇਗੀ। ਭਰਾ ਜੁ ਹੋਏ! ਕਈ ਵਾਰ ਦਾਲ-ਸਬਜ਼ੀ ਦੀ ਕੌਲੀ ਦਾ ਆਦਾਨ ਪਰਦਾਨ ਹੀ ਸਾਂਝ ਨਹੀਂ ਟੁੱਟਣ ਦਿੰਦਾ। ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਨੂੰ ਭਰਾਵਾਂ ਤੇ ਚੰਗੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਵਾਂਗ ਵਸਣਾ ਚਾਹੀਦੈ, ਨਾ ਕਿ ਵੈਰ ਪੁਗਾਉਂਦੇ ਸ਼ਰੀਕਾਂ ਵਾਂਗ। ਜੇ ਕੋਈ ਸਾਂਝ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਪਹਿਲ ਵੀ ਕਰੇ ਤਾਂ ਭਰਵਾਂ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰਨਾ ਚਾਹੀਦੈ।
ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦਾ ਲਾਂਘਾ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਦੇ ਤਣਾਅਗ੍ਰਸਤ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਸੁਖਾਵਾਂ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦੈ। ਇਹ ਲਾਂਘਾ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੇ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਤੋਰ ਸਕਦੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਦੀ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਭਵਿੱਖ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦੈ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਦਾ ਅੰਤਲਾ ਬੋਲ ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ ਮੰਗਣਾ ਹੁੰਦੈ। ਕਰਤਾਰ ਨੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਲਾਂਘੇ ਰਾਹੀਂ ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੁੱਠੇ ਪਾਸੇ ਜਾ ਰਹੀ ਆਪਣੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਰਾਹ ਪਾ ਲੈਣ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਰਾਏ ਭੋਇੰ ਦੀ ਤਲਵੰਡੀ ਵਿਚ 1469 ਈ: ਨੂੰ ਪਟਵਾਰੀ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਤਾਦ ਪਾਂਧਾ ਤੇ ਕਾਜ਼ੀ ਸਨ। ਦੋਸਤ ਮਰਦਾਨਾ ਸੀ। ਬਚਪਨ ਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਜੁਆਨੀ ਦੇ 15 ਸਾਲ ਬਾਰ ਦੀ ਹਰਿਆਵਲੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਬਿਤਾਏ, ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਬਾਰਾ ਮਾਂਹ ਵਿਚ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਭੈਣ ਨਾਨਕੀ ਕੋਲ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਥੇ 14 ਸਾਲ ਰਹੇ। ਫਿਰ ਜਗ ਤਾਰਨ ਲਈ ਉਦਾਸੀਆਂ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ। ਪੈਦਲ ਚਲਦਿਆਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੀਲਾਂ ਦਾ ਪੰਧ ਕੀਤਾ। 22 ਸਾਲ ਦੇਸ਼ਾਂ-ਦੇਸ਼ਾਤਰਾਂ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦੇ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਪਤਨੀ ਮਾਤਾ ਸੁਲੱਖਣੀ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਪਿੰਡ ਪੱਖੋਕੇ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਹੁਰਾ ਸਾਹਿਬ ਮੂਲ ਚੰਦ ਵੀ ਪਟਵਾਰੀ ਸਨ। ਉਹ ਬੇਸ਼ੱਕ ਬਟਾਲੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ ਪਰ ਪਿੰਡ ਪੱਖੋਕੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛੱਡਿਆ। ਪਤਨੀ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਪੱਖੋਕੇ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਸੀ। ਜ਼ਮੀਨ ਤਾਂ ਸਹੁਰਿਆਂ ਪਾਸ ਵੀ ਸੀ ਪਰ ਸਾਖੀ ਹੈ ਕਿ ਪੱਖੋਕੇ ਦੇ ਅਜਿੱਤੇ ਰੰਧਾਵੇ ਨੇ ਰਾਵੀ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਸੌ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਹੋਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਉਥੇ ਪੱਕਾ ਨਿਵਾਸ ਕਰ ਲੈਣ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦੈ ਕਿ ਪੱਖੋਕੇ ਦੇ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦਿੱਤੀ। 1515 ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਉਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ 46 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ।
52 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਪੱਕੇ ਹੀ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਮਾਂ-ਬਾਪ, ਪਤਨੀ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਲੈ ਆਂਦੇ। ਉਥੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਚਲਾ ਲਿਆ। ਆਉਣ-ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਬਣਾ ਲਈ। ਨਾਮ ਜਪਣ, ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਤੇ ਵੰਡ ਛਕਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਲੱਗੇ। ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਕਿਰਤ ਕਰਦੇ, ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਦੇ, ਆਏ ਗਏ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਉੱਚ ਆਚਰਣ ਵਾਲਾ ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੇ। ਉਹ 18 ਸਾਲ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਰਹੇ। ਲਾਗੇ ਰਾਵੀ ਵਗਦੀ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਛੱਲਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਮਾਣਦੇ। ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਉਥੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਆਇਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ। 14 ਜੁਲਾਈ, 1539 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਾਰਸ ਥਾਪਿਆ ਤੇ ਨਾਂਅ ਅੰਗ ਸੰਗ ਤੋਂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਰੱਖਿਆ। ਇੰਜ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਆਪਣੀ ਔਲਾਦ ਦੀ ਥਾਂ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸੌਂਪਣ ਦਾ ਤੋਰਾ ਤੋਰਿਆ। 22 ਸਤੰਬਰ, 1539 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾ ਗਏ।
ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਤੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਤਿੰਨ ਐਸੇ ਸਥਾਨ ਹਨ, ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਾਲਾਂਬੱਧੀ ਰਹੇ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਰਹਿ ਗਿਆ, ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਤੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਰਹੱਦ ਤੋਂ ਚਾਰ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲ। ਹੁਣ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੀ ਸਰਹੱਦੀ ਚੌਕੀ ਉੱਤੇ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਦੂਰਬੀਨ ਵਿਚੋਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਨ ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿਚ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ-ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਤਾਂਘ ਤੁਰੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਰਦਾਸਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਚਲਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਂਘਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ।
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂ ਰਾਜ ਹੋਰ ਲੰਮਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤੇ ਠਾਹ-ਠੂਹ ਕਰਵਾ ਕੇ ਵੋਟਾਂ ਦਾ ਝਾੜ ਝਾੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਪੁੱਤ ਬਿਗਾਨੇ ਮਰਦੇ ਹਨ, ਬੱਲੇ-ਬੱਲੇ ਹਾਕਮ ਆਪਣੀ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਝਪਟਾਂ ਤੇ ਲੜਾਈਆਂ ਨਾਲ ਨੁਕਸਾਨ ਤਾਂ ਉਂਜ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਹੀ ਹੋ ਰਿਹੈ ਪਰ ਚੜ੍ਹਦੇ ਤੇ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬਾਂ ਨੂੰ ਸੇਕ ਵਧੇਰੇ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਸਰਹੱਦ ਨਾਲ ਜੁ ਲਗਦੇ ਹੋਏ। ਪੰਜਾਬ ਸਿਰ ਐਵੇਂ ਨਹੀਂ ਅਰਬਾਂ-ਖਰਬਾਂ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਚੜ੍ਹੇ। ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋਸਤੀ ਰਵ੍ਹੇ ਤਾਂ ਵਾਧੂ ਵਸਤਾਂ ਦੇ ਆਦਾਨ ਪਰਦਾਨ ਨਾਲ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋਹਾਂ ਪੰਜਾਬਾਂ ਪਾਸ ਹੋਰ ਕੋਈ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ।
ਦਰਅਸਲ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਹਿਤ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਸੁਖਾਵੇਂ ਸੰਬੰਧ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਭਲੇ ਵਿਚ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਤਣਾਅ ਕੇਂਦਰੀ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਹਿਤ ਵਿਚ ਹੈ। ਕਈ ਹਾਕਮ ਹੀ ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਸੁਖਾਵੇਂ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਇਮਰਾਨ ਖਾਨ ਨੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣੀ ਸੀ। ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਦੋਸਤ ਨਵਜੋਤ ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਆਇਆ। ਸੋਹਣਾ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਹੋਇਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਰਨੈਲ ਬਾਜਵੇ ਨੇ ਸਿੱਧੂ ਨਾਲ ਮਿਲਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਂਘਾ ਖੋਲ੍ਹਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਿਹੈ। ਸ਼ੁਕਰੀਏ ਦੀ ਅਦਾ ਵਿਚ ਸਿੱਧੂ ਗਲੇ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਖੁਸ਼ਾਮਦੀਆਂ ਨੇ ਅਸਮਾਨ ਸਿਰ 'ਤੇ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਕਿ ਸਿੱਧੂ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹੀ ਹੋ ਗਿਆ! ਉਹ ਭਲੇਮਾਣਸ ਦੱਸਣ ਕੀ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਸਿੱਧੂ ਗਲੇ ਲੱਗਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਨੂੰ ਲਾਂਘਾ ਦੇਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜਰਨੈਲ ਦੇ ਗਲ ਪੈਂਦਾ? ਕੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਹ 'ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ' ਹੋ ਜਾਂਦਾ?
ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਜੋ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਸਿੱਖਾਂ, ਗੱਲ ਕੀ ਸਾਰੀ ਲੋਕਾਈ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਉਹਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਦਾਰਿਆਂ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਅੜਿੱਕੇ ਡਾਹੁਣੇ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਉਲਟ ਹਨ। ਸਿਆਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੌੜੀ ਸੋਚ ਸ਼ੋਭਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ। 2019 ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ 550ਵਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ 2019 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਵੀ ਵਰ੍ਹਾ ਹੈ ਪਰ ਰਾਜਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਸਰਬ ਸਾਂਝੇ ਤੀਰਥ ਦੇ ਲਾਂਘੇ 'ਤੇ ਸਿਆਸਤ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਨਿਗੂਣੇ ਰਾਜਸੀ ਹਿਤਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਹਿਤ ਵੇਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹੁਣ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਨੀਤ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਭੁੰਨੀ ਜਾਣੈ ਜਾਂ ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਨਿੱਘ ਨਾਲ ਮਾਲਾਮਾਲ ਕਰਨੈ।
ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕ ਜੰਗ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਜੰਗ ਕਿਸੇ ਮਸਲੇ ਦਾ ਹੱਲ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਵੱਡੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਮਸਲੇ ਮੇਜ਼ 'ਤੇ ਹੀ ਗੱਲਬਾਤ ਨਾਲ ਹੱਲ ਹੋਏ ਹਨ। ਜੰਗ, ਹਥਿਆਰ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਮੁਲਕ ਲੁਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਜਾਂ ਉਹ ਹਾਕਮ, ਜਿਹੜੇ ਆਪੋ-ਆਪਣਾ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਅਮਨ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਮੀਨੇ ਕਾਰੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੰਗ ਦੀ ਅੱਗ ਅੰਨ੍ਹੀ, ਪਾਗ਼ਲ ਤੇ ਮੂੰਹਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜੰਗਬਾਜ਼ੋ, ਅਜੇ ਵੀ ਸੰਭਲੋ, ਮਰਨ-ਮਾਰਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾ ਕਰੋ। ਭੜਕਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਅੱਗ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੋਂ ਭੜਕਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲ ਹੀ ਮੂੰਹ ਕਰ ਲਵੇ। ਜੀਵੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ, ਜੀਵੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ। ਸਾਡਾ ਖ਼ਾਬ, ਵਸੇ ਪੰਜਾਬ, ਵਧੇ ਪੰਜਾਬ!

ਖ਼ਬਰ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰੋ

ਪੁਰਾਣੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਮੰਦਰ

ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਝੰਡੇਵਾਲਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਫੁੱਲ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਮਾਤਾ ਦੀਆਂ ਚੁੰਨੀਆਂ ਅਤੇ ਹਾਰ ਵੇਚਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਫੁੱਲ ਭੇਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ 200 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੀ ਮੰਦਰ ਵਲੋਂ ਖਾਦ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੰਗਲਵਾਰ ਅਤੇ ਐਤਵਾਰ ਇਹ ਮਾਤਰਾ 500 ਕਿਲੋ ਤੱਕ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਵਰਾਤਰਿਆਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਮਾਤਰਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇਕ ਟਨ ਤਕ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਤੋਂ ਮੰਦਰ ਇਸ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੀ ਖਾਦ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਦਰਿਆ ਕਿਨਾਰੇ ਢੇਰ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਗੰਦਗੀ ਨਾ ਫੈਲਾਏ।
ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਜੋ ਪਿਛਲੇ 24 ਸਾਲ ਤੋਂ ਮੰਦਿਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਲਗਾਈ ਗਈ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣਾ ਜਾਣਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਮੈਂ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਵਿਚ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਬੂਰਾ, ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਪਾਉਂਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਖਾਦ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹਾਂ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, 'ਉਹ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ 15 ਦਿਨ ਮਸ਼ੀਨ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ 30 ਕਿਲੋ ਖਾਦ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਸਥਾਨਕ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਮੰਡੋਲੀ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਮੰਗ ਹੈ।
ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਰਤਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਸੋਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਲੱਗੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤਕਨੀਕ ਜਾਂ ਹੋਰ ਹਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਮਦਦ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਅੱਠ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਖਾਦ ਵਿਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਦਿੱਲੀ ਆਧਾਰਿਤ ਮਕਾਨ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕੰਪਨੀ ਐਜਲੀਕ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਲੇਖੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਮਝਦਿਆਂ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੂਜਾ ਦੇ ਸਥਾਨ ਹਰ ਰੋਜ਼ 20 ਲੱਖ ਟਨ ਤਕ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਤੋਂ ਖਾਦ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫੁੱਲ ਟੋਇਆਂ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਖਾਦ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਗ਼ੈਰ ਕੁਦਰਤੀ ਕਚਰੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅੰਕਿਤ ਅਗਰਵਾਲ ਅਤੇ ਕਰਨ ਰਸਤੋਗੀ ਕਾਨਪੁਰ ਵਿਚ 49 ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਫੁੱਲ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਹ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਅਗਰਬੱਤੀ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 2015 ਵਿਚ ਹੈਲਪ ਅੱਸ ਗਰੀਨ ਨਾਂਅ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਕੰਪਨੀ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ 'ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਗੰਗਾ ਪੁੱਜਣ ਵਾਲੀ 4.2 ਟਨ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਇਕੱਠੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਗਰਬੱਤੀਆਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ 73 ਔਰਤਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
ਸ੍ਰੀ ਰਸਤੋਗੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਪੈਕਿੰਗ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਦਿਖ ਵਾਲੀ ਅਜਿਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੋਕ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸੁੱਟ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਵਿਚ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਬੀਜ ਰੱਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਬੀਜ ਸਕਦੇ ਹੋ।
ਮੁੰਬਈ ਵਿਚ ਨਿਖਿਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਗੰਪਾ ਨੇ 'ਗ੍ਰੀਨ ਵੇਵ' ਨਾਂਅ ਦੀ ਇਕ ਸਮਾਜਿਕ ਕੰਪਨੀ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁੰਬਈ, ਲਖਨਊ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ 15 ਮੰਦਰਾਂ ਨਾਲ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ 300 ਕਿਲੋ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਇਕੱਠੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। 'ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਕ ਦੂਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਇਕੋ-ਇਕ ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਸੀ ਜਿਥੇ ਬਿਜਲੀ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਮਲੇਰੀਆ ਹੋ ਗਿਆ, ਮੈਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਤਲਾਬ ਵਿਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਥੇ ਨਹਾ ਰਹੇ ਸੀ। ਬਾਇਓ ਤਕਨੀਕ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਲਈ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ। ਅਜਿਹਾ 27 ਸਾਲਾ ਨਿਖਿਲ ਨੇ ਦੱਸਿਆ।
'ਗ੍ਰੀਨ ਵੇਵ' ਨੇ 40-50 ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਇਕ ਕਿਲੋ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਤੋਂ 800 ਤੋਂ 1000 ਅਗਰਬੱਤੀਆਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਦਰ ਜੋ ਹੁਣ 'ਗ੍ਰੀਨ ਵੇਵ' ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਹਨ, ਪਹਿਲਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਨੇੜਲੇ ਤਲਾਬ ਜਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਥੈਲਿਆਂ ਵਿਚ ਭਰ ਕੇ ਰੁੱਖਾਂ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣਾ ਸਹੀ ਹਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਲਾਗਲੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਖਾਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲੀ ਹੋਈ ਆਕਸੀਜਨ ਸੋਖ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਣੀ ਵਿਚਲੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਪੀ. ਐਚ. ਡੀ. ਦੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਪਰੀਮਾਲਾ ਸ਼ਿਵ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਰਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਤੇਲ ਕੱਢਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਲੱਭਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਸਧਾਰਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੋ ਕਿਲੋ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਆਪਣੀ ਲੈਬਾਰਟਰੀ ਵਿਚ ਤੇਲ ਕੱਢਦੀ ਹਾਂ। ਬਾਕੀ ਬਚਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਖਾਦ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਉਹ ਬੰਗਲੁਰੂ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਵੱਡਾ ਪਲਾਂਟ ਲਗਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਤੋਂ ਖਾਦ ਬਣਾਉਣਾ ਵਧੇਰੇ ਮਹਿੰਗਾ ਹੈ। ਝੰਡੇਵਾਲਾ ਮੰਦਰ ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਵਾਧੂ 500 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਹੀ ਖਰਚ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਥਾਨਕ ਢੇਰ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਲਿਜਾਣ ਲਈ 3000 ਰੁਪਏ ਤਕ ਖਰਚ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਸੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਖਾਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਿਊਂਸੀਪਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਟੈਕਸ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਤੇ ਟੋਇਆਂ ਵਿਚ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਢੋਆ-ਢੁਆਈ ਦੇ ਖਰਚ ਦੀ ਵੀ ਬਚਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਐਂਜਲੀਕਿਉ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸੀ. ਐਸ. ਆਰ. ਜੈਸ਼੍ਰੀ ਗੋਇਲ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ।
ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਫੁੱਲ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖਾਦ ਬਣ ਕੇ ਵਾਪਸ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, 'ਗੋਇਲ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹੀ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਥਾਵਾਂ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਚੱਕਰ ਬਾਰੇ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।' (ਦ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ 'ਚੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ)

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕਮਤਾ ਸਾਹਿਬ (ਉੱਤਰਾਖੰਡ)

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਚਰਨ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮਤਾ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ (ਉੱਤਰਾਖੰਡ) ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਰਧਾ ਵਾਲਾ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ 270 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੀ ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ ਸਮੇਂ 1565 ਬਿਕਰਮੀ ਮੁਤਾਬਿਕ 1508 ਈ: ਨੂੰ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੋਰਖਮਤਾ ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਧਾਂ-ਜੋਗੀਆਂ ਦਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਿਖਲਾਈ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਜੋਗੀ ਲੋਕ ਸਿਆਲ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਥੱਲੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਆ ਕੇ ਯੋਗ ਸਾਧਨਾ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਮ-ਪਾਖੰਡਾਂ ਅਤੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਉਧਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਇਕ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅੰਦਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਈ ਦੇਖਣਯੋਗ ਥਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੂਬੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹਨ।
ਸੁੱਕਾ ਪਿੱਪਲ : ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਥੇ ਖੜ੍ਹੇ ਇਕ ਸੁੱਕੇ ਪਿੱਪਲ ਦੇ ਹੇਠ ਆਪਣਾ ਆਸਣ ਲਾਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਧ ਜੋਗੀ ਚਰਚਾ ਵਾਸਤੇ ਆਣ ਜੁੜੇ।
ਸਿੱਧਾਂ ਦਾ ਤਿਲ ਭੇਟਾ ਕਰਨਾ : ਸਿੱਧਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਇਕ ਤਿਲ ਰੱਖ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦੇਵੋ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੰਗਾ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਕਮੰਡਲ ਭਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਤਿਲ ਘੋਟ ਕੇ ਪਿਲਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਦਾ 'ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼' ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ-
'ਤੇਤੇ ਜਲ ਪਾਤਰ ਭਰਲੀਨਾ।
ਤਿਲ ਕੇ ਘੋਟ ਮਿਲਾਵਨ ਕੀਨਾ।'
ਮਰਦਾਨੇ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾਂ ਧੂਣੀ ਖੋਹਣੀ : ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਪਾ ਕੇ ਮਰਦਾਨਾ ਧੂਣੀ ਵਾਸਤੇ ਲੱਕੜਾਂ ਲੈਣ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਗਿਆ। ਸਿੱਧ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਜੰਗਲ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਉੱਠ ਤੁਰੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, 'ਇਹ ਜੰਗਲ ਸਾਡਾ ਹੈ, ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਗੋਰਖ ਨਾਥ ਦੇ ਚੇਲੇ ਬਣ ਜਾਵੋ ਤਾਂ ਇਸ ਜੰਗਲ ਵਿਚੋਂ ਲੱਕੜਾਂ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਰਦਾਨੇ ਕੋਲੋਂ ਲੱਕੜਾਂ ਖੋਹ ਲਈਆਂ। ਮਰਦਾਨਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਆ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਲੱਕੜਾਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲਿਆਇਆ? ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, 'ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਧ ਬੜੇ ਹੰਕਾਰੀ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੱਕੜਾਂ ਖੋਹ ਲਈਆਂ ਹਨ।' ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਕਿਹਾ, 'ਮਰਦਾਨਿਆ! ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪ...।' ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ 'ਨਾਨਕ ਚਮਤਕਾਰ' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ-
ਇਕ ਗੋਹਾਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਲੱਕੜਾਂ ਦੀ ਪੰਡ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਮਹਾਰਾਜ, ਸਰਦੀ ਦਾ ਮੌਸਮ ਹੈ, ਆਪ ਜੀ ਪਾਸ ਠੰਢ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਅੱਗ ਬਾਲ ਕੇ ਲੱਕੜਾਂ ਦੀ ਧੂਣੀ ਲਗਾ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਮਰਦਾਨਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਬੜਾ ਪ੍ਰੇਮ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਇਸ ਦੇ ਚੰਗੇ ਭਾਗ ਹਨ...। ਸਿੱਧ ਅੱਗ ਬਲਦੀ ਦੇਖ ਕੇ ਹੋਰ ਵੀ ਈਰਖਾ ਵਿਚ ਆ ਗਏ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤ ਕੀਤਾ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਡਾਰਾ ਸਾਹਿਬ : ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪੱਛਮ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਹੈ। ਸਿੱਧਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਛੱਤੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਛਕਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਕ ਬੋਹੜ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਛਕਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਹਿਣ ਅਨੁਸਾਰ ਛੱਤੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਸਿੱਧਾਂ ਨੂੰ ਖੁਆਏ। ਇਥੇ ਹੁਣ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਡਾਰੀ ਬੋਹੜ (ਭੰਡਾਰਾ ਸਾਹਿਬ) ਸਥਿਤ ਹੈ।
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ 'ਚ)

-ਸੰਤੋਖਗੜ੍ਹ (ਨਜ਼ਦੀਕ ਨੰਗਲ ਡੈਮ)। ਮੋਬਾ: 98167-69794

ਪੰਜਾਬੀ ਦਸਤਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਸਤਲੁਜ ਤੋਂ ਪਾਰ ਜਾ ਕੇ ਪਹਿਲਾ ਕੰਮ ਜੋ ਰਾਜਾ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਚ ਕੈਪਟਨ ਨਿਕਲਸਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤ ਭੇਜਣਾ ਸੀ ਕਿ, 'ਮੈਂ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਨਾਲ ਸਤਲੁਜ ਪਾਰ ਕਰ ਆਇਆ ਹਾਂ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੇਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਦੱਸੋ ਕਿ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ?'
ਉਸ ਨੇ ਜਵਾਬ ਭੇਜਿਆ, 'ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਜਿੰਨੇ ਦਿਨ ਰੁਕ ਸਕਦੇ ਹੋ ਰੁਕੋ ਤੇ ਫਿਰ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਵੱਲ ਅੱਗੇ ਵਧੋ।'
ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਿਕਲਸਨ ਦਾ ਕਿਹਾ ਮੰਨਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਕੁਝ ਦਸਤੇ ਤੇਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੇ ਕੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵੱਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਖੁਦ ਮੁੱਖ ਫੌਜ ਲੈ ਕੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪਿਆ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਜਾ ਕੇ ਪਿੰਡ ਫੇਰੂ ਸ਼ਾਹ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂਅ ਹੁਣ ਫਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਹੈ, ਦੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਘੋੜੇ ਦੇ ਸੁੰਮ ਵਰਗੀ ਫਾਰਮੇਸ਼ਨ ਬਣਾ ਲਈ। ਇਥੇ ਪਿੱਛੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਸੀ ਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਚੰਗੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੱਤ ਖੂਹ ਸਨ। ਫਿਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਕਲਸਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਤੇ ਇਕ ਫੌਜ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮੁੱਖ ਫੌਜ ਵੱਲ ਵਧ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦੀ ਕਮਾਨ ਲਾਰਡ ਗੱਫ ਤੇ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਹਾਰਡਿੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਮੁਦਕੀ ਦੀ ਲੜਾਈ : 18 ਦਸੰਬਰ, 1845
ਜਿਹੜੀ ਫੌਜ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਲੈ ਕੇ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫੌਜ ਨਾਲੋਂ ਕਾਫੀ ਛੋਟੀ ਸੀ। ਕੈਪਟਨ ਨਿਕਲਸਨ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਹ 3,500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੈਪਟਨ ਕਨਿੰਘਮ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਹ 12,000 ਆਦਮੀ ਸਨ ਤੇ 22 ਤੋਪਾਂ। ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਪੰਜਾਬੀ ਗਫ਼ ਦੀ ਆਰਮੀ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ ਕਿ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਦੋ ਦਿਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਟਾਕਰਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਅਚਾਨਕ ਹੀ 18 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਮੁਦਕੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਬਜਾਏ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰਾ ਪਾਸੇ ਜਾਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟਾ ਕੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਢੇਰਾਂ ਵਾਲੇ ਮੋਰਚੇ ਲੱਭੇ ਜਾਂਦੇ, ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨਾਂ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਕਿਹਾ। ਉਹ ਕਰੀਬ-ਕਰੀਬ ਰੜਾ ਮੈਦਾਨ ਸੀ ਤੇ ਬਸ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹੀਆਂ ਰੇਤਲੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਢੇਰੀਆਂ ਤੇ ਕੁਝ ਕੁ ਝਾੜੀਆਂ ਸਨ। ਕੁਝ ਪੰਜਾਬੀ ਨਿਸ਼ਾਨਚੀ ਬੰਦੂਕਾਂ ਲੈ ਕੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਰੇਂਜ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਾਇਰ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਫਜ਼ੂਲ ਵਿਚ ਗੋਲੀ ਸਿੱਕੇ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਕੀਤੀ।
ਲਾਰਡ ਗੱਫ ਨੇ ਬੜੇ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਮੱਧਮ ਪੈਣ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬੰਦੂਕਾਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਮੱਲੇ ਤੇ ਉਧਰ ਨੂੰ ਸ਼ਿਸਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਧਰੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੰਦੂਕਾਂ ਦੇ ਅੰਗਿਆਰੇ ਚਮਕ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਇਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਇਹ ਚਮਕਦੇ ਅੰਗਿਆਰੇ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਸੂਰਜ ਛੁਪਣ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਸਤਿਆਂ ਦੇ ਵੱਖੀ ਪਾਸਿਓਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਇਕਦਮ ਆਪਣੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪਣੇ ਕੈਂਪ ਫਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਵਿਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੱਥੋ-ਹੱਥ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਫੌਜ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਯੂਰਪ ਦੇ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਕਮਾਂਡਰ ਗਫ਼ ਤੇ ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿੰਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਲੜ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਹ ਲੜਾਈ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਰਹੀ ਤੇ ਇਸੇ ਵਾਸਤੇ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ 'ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਦੀ ਮੁਦਕੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਬਿਨਾਂ ਅਗਵਾਈ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੱਧੇ ਸਾਥੀ ਤੇ 15 ਤੋਪਾਂ ਗਵਾ ਲਈਆਂ ਸਨ, ਮੈਦਾਨ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ।
ਮੁਦਕੀ ਦੀ ਇਸ ਝੜਪ ਨੂੰ ਅਹਿਮ ਫੌਜੀ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਇਹ ਮੁੱਠਭੇੜ ਅਣਸੁਖਾਵੀਂ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 872 ਆਦਮੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਤੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਕੁਆਰਟਰ ਮਾਸਟਰ ਜਨਰਲ ਸਰ ਰੌਬਰਟ ਸੇਲ, ਸਰ ਜੌਹਨ ਮੈਕਗਾਸਕਲ ਤੇ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਬੁਲਟਨ ਸਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਬੰਦੂਕਚੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਪੱਕੇ ਇਰਾਦੇ ਵਾਲੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਹੋ ਜਿਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿਚ ਹੋਰ ਕਿਧਰੇ ਨਹੀਂ ਟੱਕਰੇ ਸਨ। ਗੱਫ ਨੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਚ ਲਿਟਲਰ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਨਾ ਕੁੱਦੇ ਪਰ ਜਿੰਨੀ ਛੇਤੀ ਹੋ ਸਕੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਅੰਬਾਲਾ, ਮੇਰਠ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਹੋਰ ਫੌਜਾਂ ਮੰਗਵਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਵੀ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿੰਗ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਵਾਲੀ ਉੱਚੀ ਪਦਵੀ ਦਾ ਖਿਆਲ ਛੱਡਿਆ ਤੇ ਲਾਰਡ ਗੱਫ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਬਤੌਰ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
ਫੇਰੂ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਲੜਾਈ-21 ਦਸੰਬਰ, 1845
ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਫੇਰੂ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮੋਰਚਿਆਂ ਪਿੱਛੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਮੁਦਕੀ ਵਿਚ ਜਾਨਾਂ ਤੋੜ ਕੇ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਕੀਮ ਅਜੇ ਵੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਤੇਜ ਸਿੰਘ ਲਿਟਲਰ ਤੋਂ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਲੈ ਲਵੇਗਾ ਤੇ ਫਿਰ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਮੁਦਕੀ ਤੋਂ ਆ ਰਹੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਘੇਰੇਗਾ। ਪਰ ਲਿਟਲਰ ਦੀ 8,000 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਫੌਜ ਨੂੰ ਨੱਪਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਤੇਜ ਸਿੰਘ, ਜਿਸ ਕੋਲ 30,000 ਸਿਪਾਹੀ ਸਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਹੀ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਉੱਪਰ ਨਿਗ੍ਹਾ ਰੱਖਣ ਦੀ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ 'ਚ)

ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਕਾਇਮ ਹੈ ਹਿੰਦੂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਨਾਂਅ ਤੇ ਸ਼ਾਨ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਅੰਤ 1 ਜੂਨ, 1886 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਲੋਅਰ ਮਾਲ ਰੋਡ 'ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਗੌਰਮਿੰਟ ਕਾਲਜ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾ ਡੀ. ਏ. ਵੀ. ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਹੰਸਰਾਜ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਇਸ ਸਕੂਲ 'ਚ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਤਨਖ਼ਾਹ ਜਾਂ ਭੱਤੇ ਦੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਸੰਨ 1888 'ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਹੈੱਡ ਮਾਸਟਰ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਲਾਲਾ ਲਾਲ ਚੰਦ (ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ), ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ, ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਆਦਿ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਯਤਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਨ 1887 ਵਿਚ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਪਾਸ ਫੰਡ ਵਿਚ 64,446 ਰੁਪਏ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਏ। ਸੰਨ 1887-88 'ਚ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਾਲਾਨਾ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਆਉਣ 'ਤੇ ਕਾਲਜ ਦੀਆਂ ਕਲਾਸਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ। ਡੀ. ਏ. ਵੀ. ਕਾਲਜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਈ, 1889 ਵਿਚ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਸਿੰਡੀਕੇਟ ਵਲੋਂ ਐਵਾਰਡ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਵਕਤ ਤੱਕ ਕਾਲਜ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਗੇਟ ਦੇ ਕੋਲ ਮੌਜੂਦ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸੰਨ 1891 ਵਿਚ ਡੀ. ਏ. ਵੀ. ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਗੌਰਮਿੰਟ ਇਸਲਾਮੀਆ ਕਾਲਜ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਡਿਸਟ੍ਰਿਕਟ ਕੋਰਟ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਪਿੱਛੇ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਸੰਨ 1910 ਵਿਚ ਕਾਲਜ ਦਾ ਆਰਟਸ ਬਲਾਕ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਨਵੇਂ ਭਵਨ ਬਣਾਏ ਗਏ। ਆਰਟਸ ਬਲਾਕ ਦੇ ਮੱਥੇ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਸਰ ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਨੇ ਅਤੇ ਬਲਾਕ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ 14 ਨਵੰਬਰ, 1938 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਹੰਸਰਾਜ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਅੰਤਿਮ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਰੱਖੀ ਗਈ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਉਸੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇਕ ਬੁਰਜੀ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸ 'ਤੇ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਫੁਹਾਰਾ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਅੱਜ ਵੀ ਜਿਉਂ ਦੀ ਤਿਉਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।
ਦੇਸ਼ ਦੀ ਹੋਈ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡੀ. ਏ. ਵੀ. ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਅੰਬਾਲਾ ਅਤੇ ਡੀ. ਏ. ਵੀ. ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਧਰ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਸਕੂਲ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਖਾਲੀ ਪਈ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਗੌਰਮਿੰਟ ਮੁਸਲਿਮ ਹਾਈ ਸਕੂਲ (ਨੰ: 2) ਅਤੇ ਡੀ. ਏ. ਵੀ. ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਗੌਰਮਿੰਟ ਇਸਲਾਮੀਆ ਕਾਲਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਕਤ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਕ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੂਬਾ ਸਿੰਧ ਦੇ ਗੋਟਕੀ ਸ਼ਹਿਰ 'ਚ ਗੌਰਮਿੰਟ ਬਵਾਏਜ਼ ਡੀ. ਏ. ਵੀ. ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੋਟਕੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀ ਸਕੂਲ ਹੈ।
ਪਾਕਿ ਦੀ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵਲੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪੁਰਾਣਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਆਬਾਦੀ 'ਚ ਮੁਹੱਲਾ ਮੁੱਕੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ 500 ਦੇ ਕਰੀਬ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਾਲੇ ਉਪਰੋਕਤ ਸਕੂਲ ਵਿਚ 18 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਟਾਫ਼ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਚਾਰ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਬਾਕੀ ਮਹਿਲਾ ਸਟਾਫ਼ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤਿੰਨ ਮੁਸਲਿਮ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਹਨ। ਡੀ. ਏ. ਵੀ. ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਗੋਟਕੀ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸ੍ਰੀ ਅਰਜਨ ਦਾਸ ਮੋਲਵਤੀ (ਐਮ. ਬੀ ਐਡ.) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਧਮਕੀਆਂ ਆਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕਮੇਟੀ ਵਲੋਂ ਸਕੂਲ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਮੋਲਵਤੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਬਾਕੀ ਸਭ ਵਿਸ਼ੇ ਸੂਬਾਈ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਨੰਦ ਲਾਲ ਚਾਵਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਸੱਤਿਆ ਦਾਸ ਉੱਪ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਮੋਹਨ ਦਾਸ ਮੈਨੇਜਰ, ਸੁੰਦਰ ਲਾਲ ਭਾਟੀਆ ਸੰਯੁਕਤ ਸਕੱਤਰ, ਵਕੀਲ ਸਿਮਰ ਦਾਸ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਰਾਮਚੰਦ ਖ਼ਜ਼ਾਨਚੀ ਅਤੇ ਨੰਦ ਲਾਲ, ਹਕੀਮ ਲਾਲ, ਇਸ਼ਰ ਦਾਸ, ਕਕਈਆ ਲਾਲ ਮੈਂਬਰ ਹਨ।

-ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ।
ਮੋਬਾ: 93561-27771

ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਲਈ ਵਿਚਾਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ
ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
1982 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਤਸ਼ੱਦਦ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਬੇਹੁਰਮਤੀ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ 'ਤੇ ਵੋਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ। ਪਰ ਕੁਰਸੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਜਾਂ ਚੋਣਾਂ ਜਿੱਤ ਕੇ 1985, 1989, 1992 ਦੇ ਬਾਈਕਾਟ, 1996 ਵਿਚ ਚੁਣੇ ਗਏ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਕੌਮ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, ਸਗੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆ ਵਿਰੁੱਧ ਕੋਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਥਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡੇਰਿਆ ਵਿਚ ਵੋਟਾਂ ਲਈ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਨ ਵਾਲੇ ਆਗੂ ਪੰਥ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਗਵਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।
ਸਿੱਖ ਰਾਜਸੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦੂਜੇ ਧੜੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ), ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (1920), ਸੰਯੁਕਤ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਖਾੜਕੂ ਧਿਰਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹਾਸ਼ੀਏ 'ਤੇ ਹਨ। 1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1986 ਵਿਚ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਤੇ ਮੁਤਵਾਜ਼ੀ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਵੀ ਪੰਥ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦੀ ਥਾਂ ਘਾਟੇ ਦਾ ਸੌਦਾ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਮੁਤਵਾਜ਼ੀ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਕੇ ਪੰਥ ਵਿਚ ਦੁਫਾੜ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ। ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਸਮੇਂ ਹੋਏ ਪੰਥਕ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਭਰਪਾਈ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ, ਕਾਲੀ ਸੂਚੀ ਦਾ ਅੰਤ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਤੇ ਅੱਗੇ ਲਈ ਦਸਤਾਰ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ਦੇ ਠੀਕ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਰਾਹ ਪੈਣਾ ਸ਼ਾਇਦ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ।
ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਸਦੇ 17 ਫੀਸਦੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਲਈ ਉਥੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹਨ। ਕੈਨੇਡਾ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਪਹਿਚਾਣ, ਫਲਸਫੇ ਦੇ ਬਾਰੇ ਆਮ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਾਗਰਿਕ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਤਾਲਿਬਾਨੀ ਜਾਂ ਖਾੜਕੂ ਸਮਝ ਕੇ ਹਮਲੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਕੁਝ ਯਤਨ ਵੀ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਉੱਥੇ ਵੀ ਸੰਗਠਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ੀਂ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਤੇ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਜਿਸ ਵੀ ਰਾਜਸੀ ਧੜੇ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮਦਦ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਹੋਈ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ, ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਤੇ ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਉਹ ਸਰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤੀ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਹੁਣ ਵੀ 2020-ਰਾਇਸ਼ੁਮਾਰੀ ਲਈ ਕੋਈ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਨੀਤੀ ਤੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਬਹੁਤੇ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਤੇ ਆਪਸੀ ਵਿਰੋਧ, ਮੁਜ਼ਾਹਰੇ ਤੇ ਕੁੱਟਮਾਰ ਨਾਲ ਪੰਥਕ ਹਿਤਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
28 ਅਗਸਤ, 2018 ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਅੰਦਰ ਜਸਟਿਸ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 'ਤੇ ਹੋਈ ਚਰਚਾ ਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹੋਈ ਬੇਅਦਬੀ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਦੀ ਤਫਤੀਸ਼ ਸੰਨ 2007 ਤੋਂ 2017 ਦੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੇ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਸਰਕਾਰ ਸਮੇਂ ਨਿਰਪੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਬਰਗਾੜੀ, ਬਹਿਬਲ ਕਲਾਂ ਤੇ ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਆਦਿ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸੰਨ 2015 ਵਿਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਛਿੱਕੇ ਟੰਗ ਕੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਉੱਥੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਦਾ ਸੰਜੀਦਾ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਲਈ ਸਿੱਧੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਸ ਵਕਤ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਗਰਦਾਨੀ ਗਈ। ਲੋਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਘਟਨਾਵਾਂ, ਚਰਚਾਵਾਂ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਬੂਤਾਂ ਲਈ ਜੱਜ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਵੇਖਦੀਆਂ।
ਪੰਜਾਬ ਅਸੈਂਬਲੀ ਅੰਦਰ ਬੁਲਾਰਿਆਂ ਨੇ ਕੇਵਲ ਸ: ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ, ਸ: ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ, ਸ: ਬਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ, ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਮੁੱਖ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ। ਦੋਸ਼ ਕੇਵਲ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਾ ਨਿਭਾਉਣ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਰਾਜਨੀਤਕ, ਆਰਥਿਕ ਲਾਭ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ, ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੇ ਵੀ ਸਨ।
28 ਅਗਸਤ. 2018 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਸੈਂਬਲੀ ਅੰਦਰ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਇਕ ਧੜੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਊਣਤਾਈਆਂ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਰਿਹਾ। ਬੜੀ ਚਿੰਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਫਲਸਫੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੁਲਾਰੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤੇ ਅਣਜਾਣ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਏ, ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ 'ਏਕ ਪਿਤਾ ਏਕਸ ਕੇ ਹਮ ਬਾਰਿਕ' ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ 'ਮਾਨਸ ਕੀ ਜਾਤਿ ਸਭੈ ਇਕੋ ਪਹਿਚਾਨਬੋ' ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਣਾ ਪਿਆ। ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਤਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਉਦੇਸ਼ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਿਵੇਂ ਬਹਾਲ ਹੋਵੇ, ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਖਲ ਨਾ ਦੇਵੇ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਸੇਧ ਵਿਚ 'ਰਾਜਾ ਚੂਲੀ ਨਿਆਉ ਕੀ' ਨਾਲ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਸਮੇਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ, ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਤੇ ਇਨਸਾਫ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲੇ? ਦਿੱਲੀ ਦੰਗਿਆਂ ਬਾਰੇ ਇਨਸਾਫ ਕਿਵੇਂ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ? ਚਰਚਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਬਹੁਤੇ ਮੈਂਬਰ ਪੂਰਨ ਗੁਰਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਸਨ ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵਾਲੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਹੋਣ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਨਹੀਂ ਭਰ ਸਕੇ। ਇਕ ਮਾਣਯੋਗ ਮੰਤਰੀ ਸਾਹਿਬ ਦੂਜੇ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਐਸ.ਜੀ.ਪੀ.ਸੀ. 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਖ ਰਹੇ ਸਨ, ਜੋ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ 'ਤੇ ਧਰਮ ਵਿਚ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜ੍ਹਤਾ ਲਗਦੀ ਸੀ। ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੇ ਜਾਤੀ ਦੂਸ਼ਣਬਾਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਸਤਰ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਲੋਂ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਤੋਂ ਕੇਸ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਹੋਣਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਹੀਂ ਆਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਸਿੱਖ ਮੈਂਬਰ ਸਾਹਿਬਾਨ ਇਕ-ਦੂਜੇ 'ਤੇ ਬਾਹਰ ਵਾਂਗ ਤੋਹਮਤਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਏ।

ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਤੇ ਮਿਸ਼ਨ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਚਾਰ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ :
1. ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ, 2. ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਦੀ ਲੜਾਈ, 3. ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮਹਿਰਾਜ ਦੀ ਲੜਾਈ, 4. ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੀ ਲੜਾਈ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੜਾਈਆਂ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਅਜਿੱਤ ਹੋਣ ਦਾ ਭਰਮ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ੌਜੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਭਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੜਾਈਆਂ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਬਾਜ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਘੋੜੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਜਾਂ ਬਾਹਰੋਂ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਸੀ।
ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਚਾਰ : ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਦੌਰੇ ਕੀਤੇ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਨਾਨਕਮਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਨੈਨੀਤਾਲ ਵਿਚ ਜੋਗੀਆਂ ਨੇ ਉਥੇ ਪਿੱਪਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਥੱਲੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਬੈਠੇ ਸਨ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਆਪ ਨਾਨਕਮਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਉਥੇ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਪਿੱਪਲ ਨੂੰ ਹਰਿਆ-ਭਰਿਆ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਕਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ। ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿਚ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਫੇਰੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅੰਦਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਗਏ, ਜਿਹੜੇ ਅਸਥਾਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਉਹ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਗਏ, ਤੰਬੂ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਾਨਕਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਫੇਰੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ (ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ) ਵਿਚ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ, ਨਾਨਕਮਤਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਕੱਤਰ ਕਰਕੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਮਿਹਰਬਾਨ ਦੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿਚ ਹੀ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ।
ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਨੇ ਚਾਰ ਧੂਐ ਅਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਮੁਖੀ ਸਨ : ਅਲਮਸਤ, ਫੁਲ, ਗੋਡ ਅਤੇ ਬਾਲੁ ਰਸਨਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਕਰਕੇ ਮਸੰਦ ਵਿਗੜਨੇ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਦੀ ਅਸਥਾਪਤ ਧੋਇਆ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਜ਼ੋਰ ਫੜ ਗਈ।
ਕੀਰਤਪੁਰ ਦਾ ਵਸਾਉਣਾ : ਹੰਦੂਰ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਕਹਿਲੂਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਦੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੰਗ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਹੰਦੂਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਿਆਸਤ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਹਿਣ ਨੂੰ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉਹ ਥਾਂ ਚੁਣੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ। ਬੁਢਣਸ਼ਾਹ ਫਕੀਰ ਜਿਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਉਥੇ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਥੇ ਮੌਜੂਦ ਕੀਰਤਪੁਰ ਨਗਰ ਵਸਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦਸ ਸਾਲ ਇਥੇ ਬਿਤਾਏ। ਆਪ 1644 ਈ: ਵਿ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾ ਗਏ। ਆਪ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਗੁਰਿਆਈ ਆਪਣੇ ਪੋਤਰੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ, ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਕੀਰਤਪੁਰ ਹੀ ਰਹੇ।
ਸਮਕਾਲੀ ਲੇਖਕ ਮੁਹਸਨ ਫਾਨੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਮਹਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਖੁੱਲ੍ਹਦਿਲੇ, ਸਤਿਕਾਰਤ ਅਤੇ ਹਸਮੁੱਖ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਿਘੜੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਕੇ ਜ਼ੁਲਮ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸੀ. ਐਚ. ਪੇਨ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ੌਜੀ ਸਪਿਰਟ ਭਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। (ਸਮਾਪਤ)

ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਾਰ

ਰੇ ਮਨ ਐਸੀ ਹਰਿ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰਿ ਜੈਸੀ ਜਲ ਕਮਲੇਹਿ॥

ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਮਹਲਾ ੧
ਰੇ ਮਨ ਐਸੀ ਹਰਿ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰਿ
ਜੈਸੀ ਜਲ ਕਮਲੇਹਿ॥
ਲਹਰੀ ਨਾਲਿ ਪਛਾੜੀਐ ਭੀ ਵਿਗਸੈ ਅਸਨੇਹਿ॥
ਜਲ ਮਹਿ ਜੀਅ ਉਪਾਇ ਕੈ
ਬਿਨੁ ਜਲ ਮਰਣੁ ਤਿਨੇਹਿ॥ ੧॥
ਮਨ ਰੇ ਕਿਉ ਛੂਟਹਿ ਬਿਨੁ ਪਿਆਰ॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਅੰਤਰਿ ਰਵਿ ਰਹਿਆ
ਬਖਸੇ ਭਗਤਿ ਭੰਡਾਰ॥ ੧॥ ਰਹਾਉ॥
ਰੇ ਮਨ ਐਸੀ ਹਰਿ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰਿ
ਜੈਸੀ ਮਛੁਲੀ ਨੀਰ॥
ਜਿਉ ਅਧਿਕਉ ਤਿਉ ਸੁਖੁ ਘਣੋ
ਮਨਿ ਤਨਿ ਸਾਂਤਿ ਸਰੀਰ॥
ਬਿਨੁ ਜਲ ਘੜੀ ਨ ਜੀਵਈ
ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਣੈ ਅਭ ਪੀਰ॥ ੨॥
ਰੇ ਮਨ ਐਸੀ ਹਰਿ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰਿ
ਜੈਸੀ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਮੇਹ॥
ਸਰ ਭਰਿ ਥਲ ਹਰੀਆਵਲੇ
ਇਕ ਬੂੰਦ ਨ ਪਵਈ ਕੇਹ॥
ਕਰਮਿ ਮਿਲੈ ਸੋ ਪਾਈਐ
ਕਿਰਤੁ ਪਇਆ ਸਿਰਿ ਦੇਹ॥ ੩॥
ਰੇ ਮਨ ਐਸੀ ਹਰਿ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰਿ
ਜੈਸੀ ਜਲ ਦੁਧ ਹੋਇ॥
ਆਵਟਣੁ ਆਪੇ ਖਵੈ
ਦੁਧ ਕਉ ਖਪਣਿ ਨ ਦੇਇ॥
ਆਪੇ ਮੇਲਿ ਵਿਛੁੰਨਿਆ
ਸਚਿ ਵਡਿਆਈ ਦੇਇ॥ ੪॥
ਰੇ ਮਨ ਐਸੀ ਹਰਿ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰਿ
ਜੈਸੀ ਚਕਵੀ ਸੂਰ॥
ਖਿਨੁ ਪਲੁ ਨੀਦ ਨ ਸੋਵਈ
ਜਾਣੈ ਦੂਰਿ ਹਜੂਰਿ॥
ਮਨਮੁਖਿ ਸੋਝੀ ਨਾ ਪਵੈ
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਦਾ ਹਜੂਰਿ॥ ੫॥
ਮਨਮੁਖਿ ਗਣਤ ਗਣਾਵਣੀ
ਕਰਤਾ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਇ॥
ਤਾ ਕੀ ਕੀਮਤਿ ਨਾ ਪਵੈ
ਜੇ ਲੋਚੈ ਸਭੁ ਕੋਇ॥
ਗੁਰਮਤਿ ਹੋਇ ਤ ਪਾਈਐ
ਸਚਿ ਮਿਲੈ ਸੁਖੁ ਹੋਇ॥ ੬॥
ਸਚਾ ਨੇਹੁ ਨ ਤੁਟਈ
ਜੇ ਸਤਿਗੁਰੁ ਭੇਟੈ ਸੋਇ॥
ਗਿਆਨ ਪਦਾਰਥੁ ਪਾਈਐ
ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਸੋਝੀ ਹੋਇ॥
ਨਿਰਮਲੁ ਨਾਮੁ ਨ ਵੀਸਰੈ
ਜੇ ਗੁਣ ਕਾ ਗਾਹਕੁ ਹੋਇ॥ ੭॥
ਖੇਲਿ ਗਏ ਸੇ ਪੰਖਣੂੰ
ਜੋ ਚੁਗਦੇ ਸਰ ਤਲਿ॥
ਘੜੀ ਕਿ ਮੁਹਤਿ ਕਿ ਚਲਣਾ
ਖੇਲਣੁ ਅਜੁ ਕਿ ਕਲਿ॥
ਜਿਸੁ ਤੂੰ ਮੇਲਹਿ ਸੋ ਮਿਲੈ
ਜਾਇ ਸਚਾ ਪਿੜੁ ਮਲਿ॥ ੮॥
ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਪ੍ਰੀਤਿ ਨ ਊਪਜੈ
ਹਉਮੈ ਮੈਲੁ ਨ ਜਾਇ॥
ਸੋਹੰ ਆਪੁ ਪਛਾਣੀਐ
ਸਬਦਿ ਭੇਦਿ ਪਤੀਆਇ॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਪੁ ਪਛਾਣੀਐ
ਅਵਰ ਕਿ ਕਰੇ ਕਰਾਇ॥ ੯॥
ਮਿਲਿਆ ਕਾ ਕਿਆ ਮੇਲੀਐ
ਸਬਦਿ ਮਿਲੇ ਪਤੀਆਇ॥
ਮਨਮੁਖਿ ਸੋਝੀ ਨਾ ਪਵੈ
ਵੀਛੁੜਿ ਚੋਟਾ ਖਾਇ॥
ਨਾਨਕ ਦਰੁ ਘਰੁ ਏਕੁ ਹੈ
ਅਵਰੁ ਨ ਦੂਜੀ ਜਾਇ॥ ੧੦॥ ੧੧॥ (ਅੰਗ 60-61)
ਪਦ ਅਰਥ : ਕਮਲੇਹਿ-ਕੌਲ ਫੁੱਲ ਵਿਚ। ਲਹਰੀ ਨਾਲਿ-ਲਹਿਰਾਂ ਨਾਲ। ਪਛਾੜੀਐ-(ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਧੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭੀ-ਫਿਰ ਵੀ। ਵਿਗਸੈ-ਖਿੜਦਾ ਹੈ। ਅਸਨੇਹਿ-ਪਿਆਰ ਵਿਚ। ਜੀਅ-ਜੀਵ। ਕਿਉ ਛੂਟਹਿ-ਛੁਟਕਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੰਤਰਿ-ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ। ਰਵਿ ਰਹਿਆ-ਵਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨੀਰ-ਪਾਣੀ। ਜਿਉ-ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ। ਅਧਿਕਉ-(ਪਾਣੀ) ਬਹੁਤ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੁਖੁ-ਅਨੰਦ, ਆਤਮਿਕ ਸੁੱਖ। ਘਣੋ-ਬੜਾ, ਬਹੁਤ। ਅਭ-ਅੰਦਰਲੀ। ਅਭ ਪੀਰ-ਅੰਦਰਲੀ ਪੀੜਾ।
ਚਾਤ੍ਰਿਕ-ਪਪੀਹਾ। ਮੇਹ-ਮੀਂਹ। ਸਰ-ਸਰੋਵਰ। ਥਲ-ਧਰਤੀ। ਇਕ ਬੂੰਦ-ਮੀਂਹ ਦੀ ਇਕ ਕਣੀ। ਕੇਹ-ਕਿਸ ਕੰਮ। ਕਰਮਿ ਮਿਲੈ-ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਵੇ। ਪਾਈਐ-ਤਾਂ ਹੀ ਪਾਈਦਾ ਹੈ। ਆਵਟਣੁ-ਉਬਾਲਾ। ਖਵੈ-ਸਹਾਰਦਾ ਹੈ। ਖਪਣਿ-ਖਪਣ, ਸੜਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ, ਸੁੱਕਣ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਸਚਿ ਵਡਿਆਈ ਦੇਇ-ਸਦਾ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਵਡਿਆਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੂਰ-ਸੂਰਜ। ਜਾਣੈ ਦੂਰਿ ਹਜੂਰਿ-ਦੂਰ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਹਜ਼ੂਰੀ ਭਾਵ ਨੇੜੇ ਵਸਦਾ ਸਮਝਦੀ ਹੈ।
ਪਾਣੀ ਤੇ ਕੌਲ ਫੁੱਲ, ਮੱਛੀ ਤੇ ਪਾਣੀ, ਪਪੀਹੇ ਤੇ ਸਵਾਂਤੀ ਬੂੰਦ, ਪਾਣੀ ਤੇ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਚਕਵੀ ਤੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਗੁਰੂ ਬਾਬਾ ਸੋਝੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਆਪਣੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਵਸਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਮਨਮੁਖ ਨੂੰ ਸੋਝੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ-
ਮਨਮੁਖਿ ਸੋਝੀ ਨਾ ਪਵੈ
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਦਾ ਹਜੂਰਿ॥
ਅੱਖਰੀਂ ਅਰਥ : ਹੇ ਮਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਐਸੀ ਪ੍ਰੀਤ ਕਰ ਜਿਵੇਂ ਕੌਲ ਫੁੱਲ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕੌਲ ਫੁੱਲ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਧੱਕੇ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਹੀ ਖੁਸ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਹੀ ਖਿੜਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਜੋ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਜਲ ਵਿਚ ਹੀ ਹੈ, ਜਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਹੇ ਮਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ (ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ) ਛੁਟਕਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਪਿਆਰਾ ਪ੍ਰਭੂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਵਸਦਾ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਸਾਧਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਭਗਤੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰ (ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ) ਹੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਹੇ ਮਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਐਸੀ ਪ੍ਰੀਤ ਕਰ ਜਿਵੇਂ ਮੱਛੀ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਹੈ। ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਪਾਣੀ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਤਿਉਂ-ਤਿਉਂ ਉਸ ਨੂੰ (ਮੱਛੀ ਨੂੰ) ਅਨੰਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉਹ ਇਕ ਘੜੀ ਅਥਵਾ ਇਕ ਪਲ ਵੀ ਜਿਉਂਦੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ। ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭੂ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਪੀੜਾ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਹੇ ਮਨ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰੀਤ ਕਰ ਜਿਵੇਂ ਪਪੀਹੇ ਦੀ ਮੀਂਹ ਨਾਲ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਮੀਂਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਸਰੋਵਰ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹੋਣ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਹਰਿਆਵਲ ਹੋ ਜਾਵੇ ਪਰ ਜੇਕਰ ਪਪੀਹੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਮੀਂਹ ਦੀ ਕਿਣੀ (ਸਵਾਂਤੀ ਬੂੰਦ) ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭਨਾਂ ਨਾਲ ਕੀ ਵਾਸਤਾ? ਪਰ ਹੇ ਮਨਾਂ, ਤੇਰੇ ਵੀ ਕੋਈ ਵਸ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤਾਂ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਉਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਸਵੱਲੀ ਹੋਵੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪੂਰਬਲੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਜੋ ਵੀ ਕਮਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਹੀ ਸਿਰ ਅਤੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਝੱਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਹੇ ਮਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਕਰ ਜਿਵੇਂ ਪਾਣੀ ਤੇ ਦੁੱਧ ਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਦੁੱਧ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਬਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਸੇਕ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣ ਦਿੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਆਪ ਸੜਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੋ ਜੀਵ ਪ੍ਰਭੂ 'ਤੇ ਆਪਾ ਨਿਛਾਵਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਛੜੇ ਹੋਏ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਕੇ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਵਡਿਆਈ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ।
ਹੇ ਮਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਐਸੀ ਪ੍ਰੀਤ ਕਰ ਜਿਵੇਂ ਚਕਵੀ ਦੀ ਸੂਰਜ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਚਕਵੇ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਵਿਚ ਦੂਰ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਸਮਝਦੀ ਹੋਈ ਇਕ ਪਲ ਭਰ ਲਈ ਵੀ ਨੀਂਦਰ ਨਹੀਂ ਸੌਂਦੀ।
ਗੁਰੂ ਦੇ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਨਾ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਮਨਮੁਖ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸੋਝੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਪਰ ਜੋ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅੰਗ ਸੰਗ ਵਸਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ ਵਿਚ)

-217-ਆਰ, ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ, ਜਲੰਧਰ।

ਪ੍ਰੇਰਨਾ-ਸਰੋਤ

ਉਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਾਧਨ

ਸੁੱਖ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਲਈ ਜੋ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇਕ ਵੱਡਾ ਦੁਖਾਂਤ ਹੈ ਕਿ ਉਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕਿੰਨੀ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਹੈ, ਉਹ ਬਹੁਤੇ ਘੱਟ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਟੀਚੇ ਤੋਂ ਭਟਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਕੇਵਲ ਉਦੇਸ਼ ਬਾਰੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਨਿਰੰਤਰ ਕਰਮ ਵੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਾਧਨ ਵੀ ਪੱਕੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਗੀਤਾ ਵਿਚ ਵੀ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦਾ ਇਹ ਹੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਰਮ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਤਾਂ ਕਾਰਜ ਵੱਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਕੇਵਲ ਉਦੇਸ਼ 'ਤੇ। ਉਦੇਸ਼ ਵੱਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਿਆਨ ਲਗਾਅ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲਗਾਅ ਹੀ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਲਗਾਅ ਕਾਰਨ ਸਾਡੀ ਹਾਲਤ ਵੀ ਉਸ ਮਧੂ ਮੱਖੀ ਵਰਗੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਆਉਂਦੀ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਹੈ ਪਰ ਸ਼ਹਿਦ ਨਾਲ ਚਿਪਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਨਿਕਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਲਗਾਅ ਨਹੀਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਸਾਧਨ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦੀ ਕਰਮ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

-ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਸਟੱਡੀ ਸਰਕਲ, ਜਲੰਧਰ। ਮੋਬਾ: 94175-50741

ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ : ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਗੁਰਕੀਰਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ : ਪੰਜਵੇਂ ਖੰਡ ਵਿਚ ਏਹੋ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦਰਜ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਕਾਫੀ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਉਸ ਮੌਕੇ ਸੁਣਾਈ, ਉਹ ਵੀ ਉਹੋ ਹੈ ਜੋ ਦੂਜੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਹੈ:
ਕਾਨ੍ਹਾ ਛੱਜੂ ਪੀਲੂ ਆਇਆ।
ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਭੀ ਸੰਗ ਸਿਧਾਇਆ।
ਕਾਨ੍ਹੇ ਨਿਜ ਮਨ ਏ ਠਹਿਰਾਈ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਮਸਰ ਬੈਠੋ ਜਾਈ।
ਸ਼ਾਹਿ ਹੁਸੈਨ ਨਿਵਾਇ ਸਿਰ,
ਕਹਯੋ ਹੋਰਿ ਗੁਰ ਤੌਰ।
ਚੁਪ ੳਇ ਅੜਿਆ ਚੁਪ ਕਰ
ਈਹਾ ਨ ਬੋਲਣ ਠੋਰ।
ਸੁਨ ਚਾਰੋ ਕੇ ਵਾਕ ਤਬ,
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਰਾਇ।
ਉਤਰ ਲੱਗੇ ਅਲਾਵਣੇ
ਸੁਨੋ ਸੰਤ ਮਨ ਲਾਇ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰ ਸ਼ਾਹਿ ਹੁਸੈਨ ਕੋ
ਏ ਕਹਿ ਦਇਆ ਸਲੋਕ
ਚੁਪ ਕਰ ਰਹਨ ਸਕਾਰਥਾ
ਜੇ ਮਨਿ ਹੋਇ ਸੰਤੋਖ ।
ਭਾਈ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਸੂਰਜ ਗ੍ਰੰਥ ਪਹਿਲੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਉਹੋ ਰਵਾਇਤ ਲਿਖੀ, ਜੋ ਬਾਕੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਹੈ। ਭਾਈ ਜੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:
ਲ਼ਵਪੁਰ ਤਿਸੀ ਸਮੇਂ ਮਹਿ ਹੋਤੇ,
ਚਤੁਰ ਭਗਤ ਸੁਭ ਪੰਥ ਮਝਾਰ।
ਇਕ ਕਾਨ੍ਹਾਛੱਜੂ ਕਹਿ ਦੂਜੇ,
ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਸੁ ਪੀਲੂ ਚਾਰ।
ਆਇਸ ਗੁਰ ਦੀ ਪਾਇ ਕਰਿ
ਬੋਲਯੋ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ।
ਸਭਾ ਬਿਖੈ ਸਭ ਹੀ ਸੁਨਹਿ,
ਤਿਸ ਕੀ ਦਿਸ ਕਰ ਨੈਨ।
ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਬਾਚ:
ਚੁੱਪ ਵੇ ਅੜਿਆ ਚੁੱਪ ਵੇ ਅੜਿਆ
ਬੋਲਣ ਦੀ ਨਹੀ ਜਾਇ ਵੇ ਅੜਿਆ।
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੇ ਧਰਮ ਤੇ ਵਿਰਸਾ ਅੰਕ 'ਚ)

-ਮੋਬਾ: 98889-39808

ਜੋੜ ਮੇਲੇ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਨ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਬਾਸਰਕੇ ਗਿੱਲਾਂ

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸਨਅਤੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਸਬਾ ਛੇਹਰਟਾ ਤੋਂ 7 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹਟਵਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿੰਡ ਬਾਸਰਕੇ ਗਿੱਲਾਂ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਅਵਤਾਰ ਧਾਰਿਆ। ਇਸ ਨਗਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਗੀਠਾ ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਨ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ, ਜਿਥੇ 24-25 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਪੁਰਬ ਸਾਲਾਨਾ ਚੌਰਾਸੀ ਕੱਟ ਮੇਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਨ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਭਾਈ ਦਾਸੂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਦਾਤੂ ਨੇ ਕਰੜਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਦਾਤੂ ਨੇ ਭਰੇ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਿਆਂ ਲੱਤ ਮਾਰੀ ਅਤੇ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਕਿਹਾ। ਇਸ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨਾਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਏ, ਸਗੋਂ ਦਾਤੂ ਦੇ ਪੈਰ ਫੜ ਕੇ ਘੁੱਟਣ ਲੱਗ ਪਏ ਅਤੇ ਫਰਮਾਇਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਹੋ। ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਗ ਕੋਮਲ ਹਨ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਬਿਰਧ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਮਲ ਅੰਗਾਂ 'ਤੇ ਮੇਰੇ ਬੁੱਢੇ ਹੱਡਾਂ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਕਲੀਫ ਦਿੱਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਭਾਈ ਦਾਤੂ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਏ ਅਤੇ ਫਰਮਾਇਆ ਕਿ ਤੇਰੀ ਇਸੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨੇ ਹੀ ਸਾਡੀ ਗੱਦੀ ਖੋਹ ਲਈ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਨਹੀਂ ਸਨ ਚਾਹੁੰਦੇ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਝਗੜਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤੇ ਉਹ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆਂ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਨਗਰ ਬਾਸਰਕੇ ਵਿਖੇ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਮਲ੍ਹੇ-ਝਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਕੱਚੇ ਕੋਠੇ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਭਜਨ ਬੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਵੇਰੇ ਜਦੋਂ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਆਈਆਂ ਤਾਂ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਗੁਰੂ ਬਿਨਾਂ ਪਾਣੀ ਬਿਨ ਮਛਲੀ ਵਰਗੀ ਹੋ ਗਈ। ਸੰਗਤਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਹੋਇਆ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਘੋੜੀ ਮੰਗਵਾਈ ਤਾਂ ਘੋੜੀ ਦੂਹਰੇ ਪੈਂਡੇ ਨਾਲ ਮੁੜ੍ਹਕੋ-ਮੁੜ੍ਹਕੀ ਹੋਈ ਪਈ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ ਕਿ ਘੋੜੀ ਨੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਾਥੋਂ ਵਿਛੋੜਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹੀ ਮਿਲਾਏਗੀ। ਘੋੜੀ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਅਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਘੋੜੀ ਦੇ ਮਗਰ-ਮਗਰ ਸਤਿਨਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੀਆਂ ਚੱਲ ਪਈਆਂ। ਘੋੜੀ ਉਥੇ ਆ ਕੇ ਰੁਕੀ ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਬੂਹੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਲਿਖਿਆ ਇਹ ਹੁਕਮ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਈਆਂ ਕਿ 'ਜੋ ਬੂਹਾ ਖੋਲ੍ਹੇਗਾ, ਉਹ ਗੁਰੂ ਕਾ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।' ਇਸ 'ਤੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੇ ਬੂਹਾ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਗਰੋਂ ਸੰਨ੍ਹ (ਪਾੜ) ਲਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਆਪ ਕੀਤੇ ਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਕਰਵਾਏ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਹਾਂਕਵੀ ਭਾਈ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਹੈ, 'ਸੰਨ੍ਹ ਬੀਚ ਨਰ ਜੋ ਲਖ ਜਾਏ, ਸੋ ਨਰ ਜੰਮ ਕੇ ਪੰਥ ਨਾ ਪਾਏ।'

-ਬਾਸਰਕੇ ਹਾਊਸ ਭੱਲਾ ਕਾਲੋਨੀ, ਛੇਹਰਟਾ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕ ਸਰ ਸਾਹਿਬ ਹਕੀਮਪੁਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ)

ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਹਿਰ ਫਗਵਾੜਾ ਤੋਂ 18 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਨਹਿਰ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਪਿੰਡ ਹਕੀਮਪੁਰ (ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) ਤੋਂ ਇਕ ਫਰਲਾਂਗ ਦੀ ਵਿੱਥ 'ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕ ਸਰ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਾਖੀ ਹੈ ਕਿ ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 13 ਸਤੰਬਰ 1514 ਈ: ਨੂੰ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਗਰ ਵਿਚ ਚਰਨ ਪਾਏ।
ਦੁਆਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਫੇਰੀ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਖਾਲਸਾ ਤਵਾਰੀਖ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਹਿਲਾਂ ਅਤੇ 2200 ਘੋੜ ਅਸਵਾਰ ਯੋਧਿਆਂ ਸਹਿਤ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ 20 ਅਕਤੂਬਰ 1656 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਚਰਨ ਪਾਏ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਥੇ 11 ਮਹੀਨੇ 19 ਦਿਨ ਨਿਵਾਸ ਕੀਤਾ। ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਧਰਮ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੇ ਨਿਹਾਲ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਹੀ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਮੇਂ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 15 ਜੂਨ 1665 ਈ: ਨੂੰ ਮੁਬਾਰਕ ਚਰਨ ਪਾਏ।
1974 ਅਗਸਤ ਤੱਕ ਇਥੇ ਮਹੰਤ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਮਰਿਆਦਾ ਸਹਿਤ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਦੇਖ ਕੇ ਪਿੰਡ ਹਕੀਮਪੁਰ, ਜਗਤਪੁਰ, ਮੁਕੰਦਪੁਰ ਅਤੇ ਰਹਿਪਾ ਆਦਿ ਸੰਗਤ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਕੇ ਮਿਸਲ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਤਰਨਾ ਦਲ ਹਰੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਥੇਦਾਰ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ 1 ਸਤੰਬਰ 1974 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ 28 ਵੱਡੇ ਛੋਟੇ ਗੁੰਮਜਾਂ ਸਹਿਤ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਇਮਾਰਤ, ਪਾਵਨ ਤੀਰਥ ਸਰੋਵਰ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਕਮਰੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਵਾਈ ਹੈ। ਹਰ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਗਿ: ਸੁਮਿੱਤਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਹਰੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਮਾਨ ਨਾਗਰ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਲੋਂ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ 25 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਸਾਲਾਨਾ ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਲੋਂ ਸੰਤ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

-ਮੋਬਾਈਲ : 074174-43300.

ਧਾਰਮਿਕ ਸਾਹਿਤ

ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਭਗਤ ਤੇ ਭੱਟ
ਲੇਖਿਕਾ : ਹਰਸਿਮਰਨ ਕੌਰ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ : ਤਰਲੋਚਨ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ।
ਪੰਨੇ : 103, ਮੁੱਲ : 200 ਰੁਪਏ
ਸੰਪਰਕ : 98551-05665

ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਰਹਿਬਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚ 15 ਭਗਤਾਂ ਅਤੇ 11 ਭੱਟਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ। ਭਗਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਾਣੀ ਸ੍ਰੀ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬਾਣੀ ਭਗਤ ਸੂਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਹੈ। ਭਗਤ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਖੇਤਰਾਂ, ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਪ੍ਰਦਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ ਪਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਇਲਾਹੀ ਸਿਧਾਂਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਇਹ ਭਗਤ ਪ੍ਰੇਮਾ ਭਗਤੀ ਨਾਲ ਸਰਸ਼ਾਰ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ 466 ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸਲੋਕ, ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ 61, ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੇ 41, ਫਰੀਦ ਜੀ ਦੇ 118, ਬੇਣੀ ਜੀ ਦੇ 3, ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਜੀ ਦੇ 4, ਜੈ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ 2, ਸੈਣ ਜੀ, ਸੂਰਦਾਸ ਜੀ, ਪਰਮਾਨੰਦ ਜੀ, ਰਾਮਾਨੰਦ ਜੀ, ਸਧਨਾ ਜੀ ਤੇ ਪੀਪਾ ਜੀ ਦਾ ਇਕ-ਇਕ, ਧੰਨਾ ਜੀ ਦੇ 3 ਅਤੇ ਭੀਖਨ ਜੀ ਦੇ 2 ਸ਼ਬਦ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹਨ। ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਤੋਂ ਜਿਥੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ, ਆਰਥਿਕ ਦਸ਼ਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਜੀ ਦੇ ਭਗਤ ਵਛਲ ਪਿਆਰੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਖੁਦ ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਆਤਮਿਕ ਰਸ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿਚ ਭ੍ਰਮਣ ਕਰਦੇ ਭੱਟਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਅਨੂਠਾ ਆਨੰਦ, ਵਿਸਮਾਦ ਤੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਭੱਟ ਕਲਸਹਾਰ ਜੀ, ਭੱਟ ਗਯੰਦ ਜੀ, ਭੀਖਾ ਜੀ, ਕੀਰਤ ਜੀ, ਮਥਰਾ ਜੀ, ਜਾਲਪ ਜੀ, ਸਲ੍ਹ ਜੀ, ਭਲ੍ਹ ਜੀ, ਬਲ੍ਹ ਜੀ, ਹਰਿਬੰਸ ਜੀ ਅਤੇ ਨਲ੍ਹ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਉਸਤਤੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਗਾਇਨ ਕਰਕੇ ਕੀਤੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਭੱਟਾਂ ਦੇ ਸਵੱਈਏ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਗਤਾਂ ਤੇ ਭੱਟਾਂ ਬਾਰੇ ਅਨਮੋਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਲੇਖਿਕਾ ਸ਼ਲਾਘਾ ਦੀ ਪਾਤਰ ਹੈ।

-ਡਾ: ਸਰਬਜੀਤ ਕੌਰ ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ