ਧੁੰਦਲਕਿਆਂ 'ਚ ਗੁਆਚਿਆ ਸਾਡਾ ਜੀਵਨ

ਸਾਨੂੰ ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਭੋਗਣ ਦੀ ਸ਼ੁੱਭ-ਕਾਮਨਾ ਆਮ ਮਿਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਇਕ ਮਨਚਲੇ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਭੋਗਣ ਪ੍ਰਤੀ ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵੀ ਹੈ :
'ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਦੁਆ ਨਾ ਦੇ ਐ ਜ਼ਾਲਿਮ,
ਯਿਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਿਸ ਕੋ ਰਾਸ ਆਈ ਹੈ |'
ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ ਨਿਹਾਰਿਆਂ, ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਅਰਥ ਅਰਪਣ ਕਰਨੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦੇ | ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਵੀ ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਦੇ ਪਰ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੁਣਦਿਆਂ ਅਨੰਦ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਇਹੋ ਸਥਿਤੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਇਹ ਪੁੱਛਣਾ ਹੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਕੀ ਅਰਥ ਹਨ | ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਗੋਂ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਆਪ ਟੀਚੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦਿਆਂ, ਕਾਰਜ-ਕਾਰਨਾਮੇ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹਦਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨਾਲ ਮੋਹ ਪਾਲਦਿਆਂ ਅਰਥ ਅਰਪਣ ਕਰਨੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ |
ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਜਰਮਨ ਫਿਲਾਸਫਰ, ਸ਼ਾਪਨਹਾਅਰ ਨੇ ਮਾਨਵੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਇੰਜ ਚਿਤਵਿਆ : 'ਹਰ ਇਕ ਨੇ ਬੁੱਢਾ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਰੋਗ ਸਹੇੜਨੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੁਰਬਲਤਾ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਮਾਰਦਿਆਂ ਸੰਸਾਰੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਜਾਣਾ ਹੈ | ਜਵਾਨੀ ਦੌਰਾਨ ਭਾਵੇਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਅੰਬਾਰ ਉਸਰਿਆ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਮੱਧ ਆਯੂ 'ਚ ਪੈਰ ਧਰਦਿਆਂ ਹੀ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਨਾਲ ਹੀ ਨਿੱਘ ਅਤੇ ਸਨੇਹ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦੇ ਵੇਗ ਵਿਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਰੋਗਤਾ ਘਾਇਲ ਹੋਈ ਸਿਸਕਣ ਲਗਦੀ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਰੀਝਣ ਅਤੇ ਰਿਝਾਉਣ ਵਾਲੀ ਰੁਚੀ ਵੀ ਹਵਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |'
ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਤੀ ਅਜਿਹੇ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਸਤਾਏ ਗ਼ਾਲਿਬ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਗਿਲਾ ਸੀ :
'ਦੋਨੋਂ ਜਹਾਨ ਦੇ ਕੇ ਵੋਹ ਸਮਝੇ ਯਿਹ ਖੁਸ਼ ਰਹਾ,
ਯਾਂ ਆ ਪੜੀ ਯਿਹ ਸ਼ਰਮ ਕਿ ਤਕਰਾਰ ਕਿਆ ਕਰੇਂ |'
ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਸਥਿਤੀ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਨਾ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਇਸ ਦਾ ਥਹੁ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਾ ਕਿਧਰੇ ਰਹੇ ਹਾਂ | ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਂਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਅਸ਼ਾਂਤ ਭਟਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ | ਛੇਕੜ ਚੈਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅੰਤਿਮ-ਰੇਖਾ 'ਤੇ ਪੁੱਜ ਕੇ | ਜੀਵਨ ਦੀ ਦੌੜ ਦਾ ਅੰਤਿਮ-ਰੇਖਾ ਤੇ ਅੰਤ ਹੋਣਾ ਨਿਸਚਿਤ ਭਾਵੇਂ ਹੈ, ਪਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਉਸ ਲਈ ਅੰਤਿਮ-ਰੇਖਾ ਹੈ ਕਿਥੇ?
ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੱਭ ਤੋਂ ਲੰਬੀ ਦੌੜ ਇਕ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਇਸਤਰੀ ਜੀਨ ਲੁਇਸ ਕਾਲਮੈਂਟ ਨੇ ਦੌੜੀ | ਉਹ 122 ਵਰ੍ਹੇ ਅਤੇ 164 ਦਿਨ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਬਿਤਾ ਕੇ, 1997 'ਚ ਪੂਰੀ ਹੋਈ | ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇਕੋ-ਇਕ ਧੀ ਨਾਲੋਂ 63 ਵਰ੍ਹੇ ਵੱਧ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲੋਂ 50 ਵਰ੍ਹੇ ਵੱਧ ਜੀਵਨ ਭੋਗਿਆ | ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਦਾ ਵਕੀਲ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਉਡੀਕਦਾ ਰਿਹਾ | ਜਦ ਕਾਲਮਨ 90 ਵਰਿ੍ਹਆਂ ਦੀ ਸੀ, ਤਦ ਹੱਥ ਤੰਗ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ਗਾਹ ਦਾ ਸੌਦਾ ਆਪਣੇ ਵਕੀਲ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸ਼ਰਤਾਂ ਸਹਿਤ ਕੀਤਾ | ਇਕ ਸ਼ਰਤ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿ ਜਦ ਤਕ ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਕਾਨ 'ਚ ਰਹਿੰਦੀ ਰਹੇਗੀ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਵਕੀਲ, ਆਏ ਮਹੀਨੇ, ਉਸ ਨੂੰ 2500 ਫਰੈਂਕ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ | ਉਸ ਦੇ ਸੰਸਾਰੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਮਕਾਨ ਉਪਰ ਵਕੀਲ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ | ਕਾਲਮਨ ਦੀ ਉਮਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਨਾਲ ਮੇਲਦਿਆਂ ਵਕੀਲ ਨੂੰ ਇਹ ਸਸਤਾ ਸੌਦਾ ਲਗਾ | ਕਾਲਮਨ 30 ਵਰ੍ਹੇ, 9 ਲੱਖ ਫਰੈਂਕ, ਕਿਸ਼ਤ-ਦਰ-ਕਿਸ਼ਤ, ਉਸ ਘਰ ਉਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ 'ਚ ਉਹ ਰਹਿ ਵੀ ਨਾ ਸਕਿਆ | ਉਹ ਆਪ 1995 'ਚ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਦ ਹਾਲੀਂ, ਆਏ ਹਫਤੇ ਕਿਲੋ ਭਰ ਚਾਕਲੇਟ ਚਖਦੀ ਹੋਈ ਕਾਲਮਨ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਵਿਚਰ ਰਹੀ ਸੀ | ਇਸ ਦੇ ਇਹ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਕਿ ਚਾਕਲੇਟ ਦਾ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਹੈ | ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਹੋ ਗੁਜ਼ਰੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਚਾਕਲੇਟ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ 60 ਵਰਿ੍ਹਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਨਾ ਭੋਗ ਸਕੇ |
ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਇਕ ਹੋਰ ਘਟਨਾ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਵੀਡਨ ਵਿਚ ਵਾਪਰੀ | ਉਦੋਂ ਚਾਹ ਅਤੇ ਕਾਫੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਉਪਰ ਪੈ ਰਹੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਛਿੜੀ ਹੋਈ ਸੀ | ਸਵੀਡਨ ਦਾ ਰਾਜਾ ਜਾਣਨ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਪੀਣਯੋਗ ਪਦਾਰਥ ਕਿਸ ਹੱਦ ਤਕ ਅਰੋਗਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ | ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਚੁਣੀ ਅਤੇ ਦੋ ਅਜਿਹੇ ਕੈਦੀ ਚੁਣੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਾਂਸੀ ਲਗਣਾ ਸੀ | ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਇਕ ਉਪਰ ਚਾਹ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਜ਼ਮਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਉਪਰ ਕਾਫੀ ਦਾ | ਇਹ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਰਿ੍ਹਆਂ-ਬੱਧੀ ਚੱਲਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਛੇਕੜ ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਕੈਦੀ ਤਾਂ ਚਾਹ ਅਤੇ ਕਾਫੀ ਆਸਰੇ ਜੀਅ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਦ ਕਿ ਨਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਡਾਕਟਰਾਂ 'ਚੋਂ ਕੋਈ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਉਤਸੁਕਤਾ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦਾ ਚਾਹਵਾਨ, ਰਾਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ |
ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਆਸ ਦੇ ਉਲਟ ਵਾਪਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ | ਅੱਜ ਇਹ ਆਸ ਤਾਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ 'ਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਇਕ 100 ਵਰਿ੍ਹਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗੇਗਾ, ਪਰ ਇੰਨੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਭੋਗੇਗਾ ਕੌਣ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ | ਸਾਧਾਰਨ, ਇਸਤਰੀਆਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਇਸ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਕਾਰਨ ਸਮਝ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਇਸਤਰੀਆਂ 'ਚ ਜੀਨਾਂ ਦਾ ਵਾਧੂ ਭੰਡਾਰ ਹੈ | ਸਰੀਰਕ ਪਖੋਂ ਉਹ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਸੂਖਮ ਹਨ, ਮਲੂਕ ਹਨ, ਜਦ ਕਿ ਔਖ ਸਮੇਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ 'ਚ ਉਹ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਅਗਾਂਹ ਹਨ | ਹਾਲਾਤ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਵੱਧ ਲਚਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਜਾਚ ਹੈ |
ਸਾਡਾ ਅੰਤ ਝਟਪਟ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਉਡੀਕ ਕੇ ਵੀ | ਦਿਲ ਦੇ ਭਰਵੇਂ ਦੌਰੇ ਉਪਰੰਤ, ਦੋ-ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਜਾਨ ਲੇਵਾ ਰੋਗ ਚੰਬੜ ਜਾਣ ਉਪਰੰਤ ਜਾਂ ਫਿਰ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਾਪਰਨ ਉਪਰੰਤ ਅੰਤ ਉਡੀਕਣਾ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ | ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਤਦ ਅੰਤ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਡੀਕ 'ਚ ਸਰੀਰ ਦਾ ਬਿਰਧ ਅਵਸਥਾ 'ਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ | ਕਈ ਤਾਂ ਇਸ ਉਡੀਕ ਤੋਂ ਹੁਸੜ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਸ਼ਹਿਰਯਾਰ ਦੀ ਆਪਣੇ ਅੰਤ ਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਉਡੀਕ, ਉਸ ਦੇ ਕਹੇ ਇਸ ਸ਼ਿਅਰ 'ਚੋਂ ਝਲਕ ਰਹੀ ਹੈ :
'ਨਹੀਂ ਨਾਮ ਲੇ ਰਹੀ ਸਿਆਹ ਰਾਤ ਢਲਨੇ ਕਾ,
ਯਹੀ ਤੋ ਵਕਤ ਹੈ ਸੂਰਜ ਤੇਰੇ ਨਿਕਲਨੇ ਕਾ |'
ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੀ ਉਮਰ ਲੰਬੀ ਹੋਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਬਿਰਧ ਅਵਸਥਾ ਅਧੀਨ ਸਮਾਂ ਵੀ ਲਮਕਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਬਿਰਧ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਸੰਕੇਤ, ਬੀਤਦੇ ਸਮੇਂ ਨਾਲ, ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਫਿਰਨਾ-ਤੁਰਨਾ ਸੁਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਕੁਝ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਫਿੱਕਾ ਪੈਣ ਲਗਦਾ ਹੈ; ਹੋਰਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਨਜ਼ਰੀਆ ਲਚਕੀਲਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਬੇਵਸੀ ਉਪਰ ਝੂਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਸੁਭਾਅ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਸਰੀਰਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਬੀਤਣਾ ਆਰੰਭ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਚਮੜੀ ਝੁਰੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਚਮੜੀ ਹੇਠਲੀ ਚਿਕਨੀ ਪਰਤ ਪਤਲੀ ਪੈਂਦੀ ਪੈਂਦੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਲਹੂ ਦਾ ਸਰੀਰ 'ਚ ਸੰਚਾਰ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਭੁਰਭੁਰੀਆਂ ਹੋ ਕੇ ਸਿੰਮਣ ਲਗ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ; ਦਿਲ 'ਚੋਂ ਦੀ ਲਹੂ ਦਾ ਵਗਣਾ ਕੁਮਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਲਹੂ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੋਗ ਰੋਧਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵੀ ਆਠਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਰੋਗਾਣੂਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ 'ਚ ਥਿੜਕਣ ਲਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੀ :
'ਫਿਜ਼ਾ-ਏ ਦਿਲ ਪੇ ਉਦਾਸੀ ਬਿਖਰਤੀ ਜਾਤੀ ਹੈ,
ਫ਼ਸੁਰਦਗੀ ਹੈ ਕਿ ਜਾਨ ਤਕ ਉਤਰਤੀ ਜਾਤੀ ਹੈ |'
ਬਿਰਧ ਅਵਸਥਾ 'ਚ ਵਿਅਕਤੀ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਤਦ ਕਰਨਾ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਦ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਸਹੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਸਪੰਨ ਨਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ, ਔਝੜਨ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸੈ ੱਲਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਵੀ ਸਮਾਂ ਲੈਣ ਲਗਦੀ ਹੈ | ਸਾਧਰਨ, ਸੈ ੱਲ 50 ਕੁ ਵਾਰ ਵੰਡੇ ਜਾਣ ਯੋਗ ਹਨ, ਜਿਸ ਉਪਰੰਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਬੋਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਤਾਜ਼ਾ ਹੋਣ ਨੂੰ ਤਰਸਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਸੈ ੱਲ ਵੰਡੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਸੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਬਿਰਧ ਅਵਸਥਾ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵਧਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ | ਕ੍ਰੋਮੋਸੋਮਾਂ ਦੇ ਇਕ ਸਿਰੇ 'ਤੇ ਜੜੇ ਟੀਲੋਮੀਅਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਹਰ ਇਕ ਸੈ ੱਲ-ਵੰਡਾਰੇ ਉਪਰੰਤ ਥੋੜੀ ਕੁ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਜਦ ਕ੍ਰੋਮੋਸੋਮ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇਹ ਬਣਤਰ ਥੱਲਾ ਛੋਹ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਤਦ ਸੈ ੱਲ ਦਾ ਦੋ ਬਣਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ |
ਸੈ ੱਲਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਣੂ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਉਪਜਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ 'ਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਇਹ ਹਨ, ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਉਪਜ, ਫ੍ਰੀ-ਰੈਡੀਕਲ (6ree-Radical) | ਆਕਸੀਜਨ ਨੇ ਤਾਂ ਹਰ ਇਕ ਸੈ ੱਲ 'ਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਹਰ ਇਕ ਸੈ ੱਲ 'ਚ ਫ੍ਰੀ-ਰੈਡੀਕਲ ਵੀ ਉਪਜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਫ੍ਰੀ-ਰੈਡੀਕਲ, ਸੁਭਾਅ ਪੱਖੋਂ, ਉਪਦ੍ਰਵੀ ਅਣੂ ਹਨ | ਜਿੰਨੀ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ 'ਚ ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਇਕੱਤਰ ਹੋਣ ਲਗਦੇ ਹਨ, ਉਸੇ ਗਤੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵੀ ਬੁੱਢਾ ਹੋਣਾ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ | ਫ੍ਰੀ-ਰੈਡੀਕਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਪੁੱਜ ਰਹੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਕੀ ਕੋਈ ਇਲਾਜ ਹੈ ? ਸਾਡੇ ਅਹਾਰ ਅੰਦਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੁਝ ਤੱਤ ਅਜਿਹੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਫ੍ਰੀ-ਰੈਡੀਕਲ ਵਿਰੋਧੀ ਹਨ | ਐਾਟੀਆਕਸੀਡੈਂਟ (1ntioxidant) ਸੱਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਅਜਿਹੇ ਤੱਤ ਫ੍ਰੀ-ਰੈਡੀਕਲਾਂ ਨੂੰ ਸੈ ੱਲਾਂ ਵਿਚ ਇਕੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ | ਇਹ ਤੱਤ ਹਨ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ, ਸੀ ਅਤੇ ਈ ਅਤੇ ਫਲਾਂ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅੰਦਰ ਸਮਾਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੱਤ | ਅਖ਼ਰੋਟ, ਬਾਦਾਮ, ਅਲਸੀ, ਤਿੱਲ, ਜੈਤੂਨ, ਮੱਛੀ ਆਦਿ 'ਚ ਸਮਾਇਆ ਓਮੇਗਾ-3 ਵੀ ਇਸੇ ਵੰਨਗੀ ਦਾ ਤੱਤ ਹੈ | ਅਜਿਹੇ ਤੱਤ ਜੇਕਰ ਅਹਾਰ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਤਦ ਬੁੱਢੇ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵੀ ਢਿੱਲੀ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |
ਸਨੇਹਮਈ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਵੀ ਉਮਰ ਨੂੰ ਲੰਬਾ ਕਰਨ 'ਚ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿੱਘ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਮਾਹੌਲ 'ਚ ਬਿਰਧ ਅਵਸਥਾ ਵੀ ਸਨਮਾਨ ਸਹਿਤ ਅਲਸਾਈ ਬੀਤਦੀ ਹੈ | ਅਜਿਹੇ ਵਾਤਾਵਰਨ 'ਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਇਕ ਤਾਂ ਅਵੈੜੀਆਂ ਕਠੋਰ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਉਤੇਜਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਸੂਝ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹੀ ਵਿਵਸਥਾ ਅਧੀਨ ਉਤਸ਼ਾਹ ਸਹਿਤ ਰੁੱਝੇ ਰਹਿਣਾ ਸੌਖਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਜਾਂ ਵਿਗਾੜ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਜੀਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਹੋਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ | ਵਿਵਾਦ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਝਗੜਾਲੂ ਵਾਤਾਵਰਨ 'ਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਸਥਿਤੀ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਦਿਮਾਗ਼ ਭਮੱਤਰਿਆ ਵੱਧ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਘੱਟ ਰਹਿਣ ਲਗਦਾ ਹੈ | ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨੋਂ ਮਨ ਅਸਫਲ ਹੋ ਹੋ ਉਦਾਸ ਰਹਿਣ ਲਗਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹੀ ਨਿੱਘਰੀ ਸਥਿਤੀ 'ਚ ਦਿਮਾਗ਼ ਅੰਦਰ ਨਿਊਰਾਨਾਂ ਦੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਨੂੰ ਗਤੀ ਅਰਪਣ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਾਨੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਜੀਨ ਵੀ ਭੜਕ ਉਠਦੇ ਹਨ | ਉਧਰ, ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਉਪਜ ਰਹੀਆਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨਾਂ 'ਚੋਂ ਕੁਝ, ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ 'ਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਕੱਤਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ, ਨਿਯੂਰਾਨਾਂ ਦੀ ਕਿ੍ਆਸ਼ੀਲਤਾ ਭੰਗ ਕਰਨਾ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਇਸ ਦੇ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਦਿਮਾਗ਼ ਅੰਦਰ, ਬਿਰਧ ਅਵਸਥਾ ਦੌਰਾਨ, ਅਮਿਲਾਇਡ (1myloid) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀਆਂ ਪੇਪੜੀਆਂ ਦੇ ਜੰਮ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈਣ ਲਗਦੀ ਹੈ |
ਜੀਵਨ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ 'ਗਿਆਨ' ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ 'ਆਸ' ਉਪਰ ਨਿਰਭਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ | ਨਾ ਜਨਮ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੈ, ਨਾ ਮਰਨ ਦਾ : ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਸਮਾਂ ਹਰ ਹਾਲ, ਗੁਜ਼ਾਰਨਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ | ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਜੀਵਨ ਮਾਣ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਨੀਰਸਤਾ ਦਾ ਡਸਿਆ ਦਿਨ ਕੱਟ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤਕ ਹਾਲਾਤ ਉਪਰ, ਜਾਂ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਉਪਰ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਆਸ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪੜਾਅ ਨੂੰ ਜਿਊਣ ਯੋਗ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਜੀਵਨ 'ਚ ਰਸ ਘੋਲ-ਘੋਲ ਇਸ ਨੂੰ ਲੁਭਾਉਣਾਪਣ ਅਰਪਣ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਆਸ ਹੈ ਕੀ? ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਫਰੇਬ ਹੀ, ਅਜਿਹਾ ਫਰੇਬ, ਜਿਹੜਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹਕੀਕਤ ਤੋਂ ਬਿਗਾਨਾ, ਪਰ ਹੈ ਭਰਮਾਉਣ 'ਚ ਮਾਹਿਰ ਅਤੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮਘਦਿਆਂ ਰੱਖਣ ਦਾ ਇਕ ਸਾਧਨ | ਆਸ ਦੀ ਲੋਅ ਨੂੰ , ਇਸੇ ਲਈ ਛੇਕੜ ਤਕ ਬੁਝਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ | ਜੇਕਰ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਅਹਾਰ ਸੰਜਮਸਹਿਤ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹਿਣ, ਨਿਯਮਤ ਕਸਰਤ ਹੁੰਦੀ ਰਹੇ, ਅਰੋਗਤਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਅਪਣਾ ਲਈਆਂ ਜਾਣ ਅਤੇ ਮਨ ਚਾਹਿਆ ਰੁਝੇਵਾਂ ਪਾਲ ਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਦ ਵੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੁਖਾਵਾਂ ਬੀਤਣ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਅਰਪਣ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ |
ਬਿਰਧ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਤਾਂ ਛੇਕੜ ਅੰਤ ਹੋਣਾ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਤ੍ਰਭਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ | ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਦਿਮਾਗ਼ 'ਚ ਰਿਸ ਰਹੇ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਅਨੰਦ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਐਾਡਾਰਫਨ ਵੀ ਭਲੀ ਮਾਤਰਾ 'ਚ ਸਮਾਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਤਦ, ਸਨੇਹੀ ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਅਟੱਲ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਰਹੇ ਹੋਣ, ਪਰ ਅਵਸਰ ਭੋਗ ਰਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ, ਕਬੀਰ ਵਾਂਗ, ਸਵਰਗ 'ਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ :
'ਕਬੀਰ ਜਿਸੁ ਮਰਨੇ ਤੇ ਜਗੁ ਡਰੈ
ਮੇਰੇ ਮਨਿ ਆਨੰਦੁ¨'

ਖ਼ਬਰ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰੋ

ਅੱਜ ਜਲਗਾਹ ਦਿਵਸ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

ਜਲਗਾਹਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ 'ਤੇ ਮੰਡਰਾ ਰਹੇ ਨੇ ਖ਼ਤਰੇ

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਚਿਰੋਕਣੇ ਲੂਣੇ, ਖਾਰੇ ਜਾਂ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਨੇ ਢਕਿਆ ਹੋਵੇ, ਜਿੱਥੇ ਬਨਸਪਤੀਆਂ ਮੌਲਣ, ਜਲ ਜੀਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗਾਹਾਂ ਹੋਣ, ਜਿਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਿਲੱਖਣ ਵਾਤਾਵਰਨਿਕ (eco system) ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਥਾਵਾਂ ਜਲਗਾਹਾਂ (wetlands) ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਦਲਦਲ, ਖੋਭੇ, ਛੱਪੜ ਟੋਭੇ, ਝੀਲਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕੰਢਿਆਂ 'ਤੇ ਬਣੇ ਤਿਕੋਣੇ ਿਖ਼ੱਤੇ , ਜਲਗਾਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਰੂਪ ਹਨ |
 ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਇਕ ਉਤਪਾਦਕ ਰਹਿਣਗਾਹ ਹੈ ਜੋ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਹੈ | ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਾਣੀ, ਜੀਅ ਜੰਤ ਬਨਸਪਤੀਆਂ ਬਰਾਬਰ ਵਧਦੀਆਂ ਫੁੱਲਦੀਆਂ ਹਨ | ਜਲਗਾਹਾਂ ਅਣਗਿਣਤ ਜਲਜੀਵਾਂ, ਥਣਧਾਰੀਆਂ, ਜਨੌਰਾਂ, ਮੱਛੀਆਂ, ਰੀੜ੍ਹਰਹਿਤ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਖ਼ੀਰਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਹਿਤਕਾਰੀ ਆਬੋਹਵਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ | ਗੰਧਲ਼ੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁਣਦੀਆਂ ਤੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਥੰਮ੍ਹਦੀਆਂ ਹਨ | ਝੱਖੜਾਂ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਭਲਾ ਸੋਚੋ, ਜੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਤ ਪਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਸੋਧਣੇ ਪੈ ਜਾਣ | ਹੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਮਾਰਨਾ ਪੈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿੰਨਾ ਧਨ ਦੌਲਤ ਖ਼ਰਚ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ | ਜਲਗਾਹਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਝੱਖੜ ਤੁਰਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਚ ਰੁਕਾਵਟ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਦੇਣ | ਜੀਵ ਜੰਤੂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਰਾਹ ਭੁੱਲ ਜਾਣ | ਤੇਜ਼ ਨ੍ਹੇਰੀਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ 'ਚ ਸੁੱਟ ਦੇਣ |
ਜਲਗਾਹਾਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਤਟਵਰਤੀ ਜਲਗਾਹਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੰਢਿਆਂ ਲਾਗੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਦੂਜੀਆਂ ਉਹ ਜਲਗਾਹਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੰਢਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਅੰਦਰਲੀ ਭੋਇੰ 'ਤੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਤੀਜੀਆਂ ਉਹ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਛੱਪੜ , ਟੋਭੇ, ਝੀਲਾਂ, ਡੈਮ, ਥਰਾਜ ਅਤੇ ਮੌਸਮੀ ਹੜ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨ ਨਿਵਾਣਾਂ 'ਚ ਖਲੋਤੇ ਪਾਣੀ | ਜਲਗਾਹਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਕਾਰਬਨ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਮਿੱਟੀ 'ਚ ਗੰਧਕ, ਫਾਸਫੋਰਸ, ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ | ਫਾਸਫੋਰਸ ਪਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਰਸਾਇਣਕ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ | ਕਾਰਬਨ, ਨਾਈਟਰੋਜਨ , ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਦਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕਤਾ ਚੱਕਰ , ਜਲਚਰਾਂ ਦੀ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
ਜਲਗਾਹਾਂ ਅੰਦਰ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂ : ਜਲਗਾਹਾਂ ਅੰਦਰ ਜੀਵ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿਚ ਊਦ ਬਿਲਾਵ, ਡੱਕੇ ਮਰੋੜ ਕੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿਚ ਘਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ | ਪੱਤੇ ਖਾਂਦਾ ਹੈ | ਰੀਂਗਣ ਵਾਲੇ ਰੈਪਟਾਈਲਜ਼, ਭੁਜੰਗਮ ਸੱਪ, ਲੰਬੀਆਂ ਪੂਛਾਂ ਵਾਲੇ ਕਿਰਲੇ, ਨਿੱਕੇ ਕੀੜੇ ਖਾਂਦੇ ਬੱਤਖਾਂ, ਡੱਡੂ , ਮੱਛੀਆਂ, ਟੈਡਪੋਲ, ਬਿੱਛੂ, ਠੂੰਹੇ ਜਲਗਾਹਾਂ 'ਚ ਵਸੇਬਾ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀਆਂ 'ਚ ਘੜਿਆਲ ਤੇ ਲੂਣੇ ਪਾਣੀਆਂ 'ਚ ਮਗਰਮੱਛ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਪਰ ਫਲੋਰੀਡਾ 'ਚ ਐਵਰ ਗਲੇਡਜ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਮਗਰਮੱਛ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਘੜਿਆਲ ਵੀ | ਜਲਗਾਹਾਂ ਅੰਦਰ ਜਲਜੀਵਾਂ ਦੀਆਂ ਇਕ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਪਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇਖੀ ਗਈ ਹੈ | ਦਲਦਲ ਕੰਢੇ ਪੌਦਿਆਂ 'ਚ ਡੱਕ ਵੀਡ ਨੂੰ ਮੱਛੀਆਂ ਚਾਅ ਨਾਲ ਖਾਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਐਰੋ ਘਾਹ ਦੇ ਤਣੇ 'ਤੇ ਬੀਜ ਲਗਦੇ ਹਨ | ਬਾਲਟਿਕ ਰਸ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂ ਚਰਦੇ ਹਨ | ਪਰਾਗਣ 'ਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਦੱਖਣੀ ਮੇਡਨ ਹੇਅਰ ਫਰਨ ਕੋਸੇ ਪਾਣੀਆਂ 'ਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਸੰਘਣੇ ਪ੍ਰਛਾਵੇਂ ਪੈਂਦੇ ਹੋਣ |
ਮੀਂਹਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ : ਇਹ ਜਲਗਾਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਜਲਗਾਹ ਕਿਹੜੇ ਜਲਵਾਯੂ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੈ | ਉੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਜਲਗਾਹਾਂ , ਜਿੱਥੇ ਗਰਮੀ ਅਧਿਕ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਕੋਸੀਆਂ ਅਤੇ ਠੰਢੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਜਲਗਾਹਾਂ ਠੰਢੀਆਂ | ਪਰ ਤਾਪਮਾਨ ਕਦੀ ਵੀ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਟੱਪਦਾ | ਵੇਲਜ਼ ਅਤੇ ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਵਿਚ ਜਲਗਾਹਾਂ 1500 ਮਿ.ਮੀ. ਤੱਕ ਦੀ ਵਰਖਾ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਦੱਖਣੀ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ 'ਚ ਮੀਂਹ ਵੱਧ ਪੈਂਦੇ ਹਨ | ਉੱਥੇ ਜਲਗਾਹਾਂ 10000 ਮਿ.ਮੀ. ਤੱਕ ਦੀ ਵਰਖਾ ਨੂੰ ਸਮੇਟ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਜਲਗਾਹਾਂ ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ 180 ਮਿ.ਮੀ.ਵਰਖਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਮੇਟਦੀਆਂ ਹਨ |
ਰਾਮਸਾਰ ਜਲਗਾਹ ਸਮਝੌਤਾ : ਜਲਗਾਹ ਦੇ ਸੰਦਰਭ 'ਚ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਆਪੀ ਤਵੱਜੋਂ ਦੇਣ ਲਈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਘਟਨ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਨਜ਼ਰਸਾਨੀ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਮਸਾਰ ਅੰਤ੍ਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ | ਇਸ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਮੰਤਵ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨਾ ਹੈ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਧਾਰਨਾ ਤੋਂ ਕਿਨਾਰਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਕਿ ਜਲਗਾਹਾਂ (wetlands) ਕੂੜਾ ਸੁੱਟਣ ਲਈ ਵਾਧੂ ਥਾਵਾਂ (wastelands) ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ | ਰਾਮਸਾਰ ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ ਦਾ ਸਾਥ, ਪੰਜ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ: ਬਰਡਲਾਈਫ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ, ਆਈ.ਯੂ.ਸੀ.ਐਨ, ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਵਾਟਰ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਸੰਸਥਾ, ਵੈੱਟਲੈਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ, ਵਰਲਡ ਲਾਈਫ਼ ਫੰਡ ਫਾਰ ਨੇਚਰ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਖੋਜ ਅਧਿਐਨ, ਸੈਮੀਨਾਰ, ਮੀਟਿੰਗਾਂ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਪੜਚੋਲ ਚਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਅਧੀਨ 476000 ਏਕੜ ਰਕਬੇ 'ਤੇ ਫੈਲੀਆਂ ਜਲਗਾਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੁਤਫ਼ ਆਉਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਉਠਾ ਸਕਣ |
ਜਲਗਾਹਾਂ ਦੇ ਮੱਲੇ ਖੇਤਰ : ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਅੰਦਰ ਤਕਰੀਬਨ 58.2 ਮਿਲੀਅਨ ਹੈਕਟੇਅਰ ਇਲਾਕਾ ਜਲਗਾਹਾਂ ਨੇ ਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ | ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦਰ ਕੇਵਲ 71879 ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬੇ 'ਤੇ ਜਲਗਾਹਾਂ ਹਨ | ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਮੁੱਖ ਜਲਗਾਹਾਂ: ਹਰੀਕੇ, ਕਾਂਜਲੀ ਤੇ ਰੋਪੜ ਨੂੰ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਰਾਮਸਾਰ ਸੂਚੀ 'ਚ ਦਰਜ ਹੋਣ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਹਾਸਲ ਹੈ | ਹਰੀਕੇ ਜਲਗਾਹ ਦਾ 4100 ਹੈਕਟੇਅਰ ਹੈ | ਰੋਪੜ ਜਲਗਾਹ ਦਾ ਰਕਬਾ 1365 ਹੈਕਟੇਅਰ ਅਤੇ ਕਾਂਜਲੀ ਜਲਗਾਹ ਦਾ ਰਕਬਾ 183 ਹੈਕਟੇਅਰ ਹੈ | ਹਰੀਕੇ ਜਲਗਾਹ ਨੂੰ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਲਗਦੇ ਹਨ | ਇਹ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ 'ਚ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਨਾਹਗਾਹ ਹੈ | ਕਪੂਰਥਲੇ ਲਾਗੇ ਕਾਂਜਲੀ ਜਲਗਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਕਾਲੀ ਵੇਂਈ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ | ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਗੋਦੀ 'ਚ, ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਕੰਢਿਆਂ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਰੋਪੜ ਜਲਗਾਹ, ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ, ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਜ਼ਰੀਏ, ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦੀ ਹੈ |
ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ : ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਜਲਗਾਹਾਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਸਰਵੇਖਣ ਉਪਰੰਤ ਹਰੀਕੇ ਵਿਖੇ ਰੁੱਖ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ | ਨਿਰੀਖਿਅਕ ਬੰਨ੍ਹ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਹਨ | ਬੁੱਢੇ ਨਾਲੇ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵੀ ਇਸੇ ਲੜੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ | ਰੋਪੜ ਜਲਗਾਹ ਵਿਚੋਂ ਰੇਤ ਬੱਜਰੀ ਵਾਲੀ ਗਾਰ ਕੱਢੀ ਗਈ ਸੀ | ਖਵਾਸ ਪੁਰ ਨੇੜੇ ਤੀਹ ਹੈਕਟੇਅਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਰੁੱਖ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ | ਇਸ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਅੰਦਰ ਜਿਸਤ, ਕ੍ਰੋਮੀਅਮ, ਨਿਕਲ ਅਤੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ | ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਸੀਵਰੇਜ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਇਸ ਜਲਗਾਹ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਕਾਂਜਲੀ ਜਲਗਾਹ ਲਾਗੇ 34 ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬੇ 'ਤੇ ਕੱਚੇ ਬੰਨ੍ਹ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਰੁੱਖ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ | ਇਸ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ | ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਆਪੀ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਜਲਗਾਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਹਨ |
ਜਲਗਾਹਾਂ ਦੀ ਅਧੋਗਤੀ: ਜਲਗਾਹਾਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਗੁਰਦੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਇਹ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ | ਪਰ ਅੱਜ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ | ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੂੜਾ ਘਰ ਬਣਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ | ਰੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੇ ਆਰੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ | ਜਲਗਾਹਾਂ ਵਿਚ ਮਿੱਟੀ 'ਤੇ ਗਾਰ ਇਕੱਠੀ ਹੋਣ ਲ਼ੱਗੀ ਹੈ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਡੁੰਘਾਈ ਘਟ ਗਈ ਹੈ | ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਤ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਤਾਪ ਮਾਨ ਦਾ ਤਸੀਹਾ ਜਲਗਾਹਾਂ ਵੀ ਕੱਟ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਟੋਭੇ ਛੱਪੜ ਭਰ ਦਿੱਤੇ | ਜਲਗਾਹਾਂ 'ਚ ਮਿੱਟੀ ਭਰ ਕੇ ਖੇਤ ਬਣਾ ਲਏ, ਫਸਲਾਂ ਬੀਜ ਲਈਆਂ | ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੂੜਾ ਘਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ | ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਜਲਗਾਹਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਘੋਲ ਦਿੱਤੀਆਂ | ਸੈਰ ਸਪਾਟੇ 'ਤੇ ਨਿਕਲੇ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਕੂੜਾ ਸੁੱਟ ਰਹੇ ਹਨ | ਇਹ ਜਲਗਾਹਾਂ ਸੁੰਗੜਨ ਲੱਗੀਆਂ ਹਨ | ਕੁਝ ਇਕ ਅਲੋਪ ਵੀ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ | ਥੋੜ੍ਹੀਆਂ ਜਲਗਾਹਾਂ ਹੀ ਹਨ ਜੋ ਸਿਰੜ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਬਚਾਈ ਬੈਠੀਆਂ ਹਨ | ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਨਾ ਕਿਤੇ ਦਮ ਤੋੜ ਜਾਣ |
ਜਲਗਾਹ ਦਿਵਸ: ਵਿਸ਼ਵ ਜਲਗਾਹ ਦਿਵਸ (2 ਫ਼ਰਵਰੀ ) ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਲਗਾਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਚੇਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ | ਇਸ ਦਿਨ ਸੈਮੀਨਾਰ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣ, ਰੈਲੀਆਂ ਕੱਢੀਆਂ ਜਾਣ, ਪੋਸਟਰ ਤੇ ਪੈਂਫ਼ਲਿਟ ਵੰਡੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਚਰਚਾ ਛੇੜੀ ਜਾਵੇ ਕਿ ਜਲਗਾਹਾਂ ਕਿਉਂ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ? ਇਨਸਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ? ਇਸ ਦਿਨ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੇ ਨੇੜੇ ਦੀਆਂ ਜਲਗਾਹਾਂ ਦਾ ਟੂਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਉਣ | ਜਲਗਾਹਾਂ 'ਤੇ ਆਏ ਉੱਡਣੇ ਮਹਿਮਾਨ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਹਾਰਨ | ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣ | ਇਸ ਦਿਨ ਰੁੱਖ ਲਗਾਏ ਜਾਣ | ਬਾਗ਼ਾਂ, ਰੱਖਾਂ, ਬੀੜਾਂ 'ਚ ਜਨੌਰਾਂ ਦੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਟੰਗੇ ਜਾਣ |
ਚਿਤਾਵਨੀ
ਜੇ ਜਲਗਾਹਾਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪਲੀਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਰਹਿੰਦੇ ਜਲ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹ ਘੁਟਦਾ ਰਿਹਾ, ਬਨਸਪਤੀਆਂ ਸੁੱਕਣ ਲੱਗੀਆਂ, ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ 'ਚੋਂ ਮੁਰਦੇਹਾਣੀ ਝਾਕਣ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਲੋਕੋ ਥੋਡੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਲਗਾਹਾਂ 'ਤੇ ਦੂਰ ਧਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਵੰਨ ਸੁਵੰਨੇ ਪੰਛੀ ਉੱਡ ਕੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣੇ | ਉਹ ਉੱਥੇ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ ਜਿੱਥੇ ਮਨਭਾਉਂਦੀਆਂ ਜਲਗਾਹਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ | ਉਹ ਉੱਥੇ ਹੀ ਨੱਚਣਗੇ ਗਾਉਣਗੇ ਅਤੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਪਾਉਣਗੇ | ਕਿਤੇ ਜਲਗਾਹਾਂ ਬੀਤੇ ਵਕਤ ਦੀ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਨਾ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਣ | ਸਾਨੂੰ ਜਲਗਾਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਉਸਾਰਨ ਦੀ ਬੇਹੱਦ ਲੋੜ ਹੈ |

-398, ਵਿਕਾਸ ਨਗਰ, ਗਲੀ-10, ਪੱਖੋਵਾਲ ਰੋਡ, ਲੁਧਿਆਣਾ-141013 (ਪੰਜਾਬ)
ਮੋਬਾਈਲ : 97806-67686.

ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਮਿਲ ਗਿਆ ਜੀਵਤ ਰੋਬੋਟ

(ਲਿਵਿੰਗ ਰੋਬੋਟ (ਭਾਵ ਜੀਵਤ) ਦੀ ਇਹ ਖੋਜ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਵੱਲ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸੰਕੇਤ ਹੈ | ਫਿਲਹਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਤੈਅ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਨੇੜ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰੋਬੋਟਿਕਸ ਅਤੇ ਏ.ਆਈ. ਬਨਾਵਟੀ ਸਿਆਣਪ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵੀ ਚਮਤਕਾਰਿਕ ਬਦਲਾਅ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਨ |)
ਇਹ ਜ਼ੇਨੋਬੋਟ ਹੈ | ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਜੇਕਰ ਆਮ ਆਦਮੀ ਵੀ 150 ਸਾਲ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਜਿਊਣ ਲੱਗੇ, ਸਰੀਰ ਦੇ ਜਨਮ ਸਬੰਧੀ ਵਿਗਾੜ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾ ਰਹੇ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅੰਗ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਗਾਉਣ, ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹਾਸਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸ ਲਈ ਖ਼ਾਸ ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੱਥ ਹੋਵੇਗਾ | ਜ਼ੇਨਬੋਟ ਭਾਵ ਪਹਿਲਾ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੋਬੋਟ | ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੋਬੋਟ ਤੋਂ ਭਾਵ ਉਸ ਮਜ਼ਬੂਤ ਜਿਊਾਦੀ ਸਰੀਰਕ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਰੋਬੋਟ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਤੈਅ ਕੀਤੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ |
ਇਹ ਜਿਊਾਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਜੀਵਤ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ | ਖ਼ੁਦ ਠੀਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਪੋਸ਼ਣ 'ਤੇ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਹੈ | ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਇਹ ਜੀਵ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਰੋਬੋਟ ਵੀ ਹੈ | ਇਹ ਲੋਹੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਧਾਤੂ ਭਾਵ ਪਲਾਸਟਿਕ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆ ਹੈ | ਇਸ ਦੇ ਚਮਕੀਲੇ ਪੁਰਜ਼ੇ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਦੇ ਰੋਬੋਟਿਕ ਅੰਗ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ | ਇਹ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਵਿਚ ਤਕਨੀਕੀ ਬਦਲਾਅ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ | ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਰੋਬੋਟ ਹੈ | ਇਸ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ | ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ | ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੋਬੋਟ ਹੈ |
ਇਹ ਜੀਵਤ ਰੋਬੋਟ, ਰੋਬੋਟਿਕਸ, ਬਨਾਉਟੀ ਬੁੱਧੀ, ਸਿਹਤ, ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਵਿਗਿਆਨ, ਲੰਮੀ ਉਮਰ ਵਾਲੇ, ਰੀਜੈਨਰੇਟਿਵ ਮੈਡੀਸਨ ਵਰਗੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਬਣੇ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹੋਣਗੇ | ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਜੀਵਤ ਰੋਬੋਟ ਜ਼ੇਨੋਬੋਟ ਨੂੰ ਡੱਡੂ ਦੀਆਂ ਸਟੇਮ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲੀਆਂ ਜੀਵਤ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਤੋਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਹੈ | ਸਟੈਮ ਸੈੱਲ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖ਼ਾਸ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ | ਭਾਵ ਇਹ ਸਿਰਫ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਖ਼ਾਸ ਹਨ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਤਮਾਮ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਵਾਂ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ | ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਟੈਮ ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਜਿਨੋਪਸ ਲੇਵਿਸ ਪਰਜਾਤੀ ਦੇ ਡੱਡੂ ਦੇ ਭਰੂਣ ਤੋਂ ਉਦੋਂ ਕੱਢਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਵੰਡ ਦੀ ਬਲਾਸਟੁਲਾ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਾ ਸੀ | ਉਸ ਦੀ ਹਰੀ ਚਮੜੀ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲਾਲ ਹਿਰਦੇ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਰੀਰ ਰਚਨਾ ਵਾਲੇ ਜੀਵਧਾਰੀ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ |
ਇਸ ਜੀਵਧਾਰੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਵਿਕਾਸ ਸਬੰਧੀ ਗਿਣਨ ਵਿਧੀ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਕ ਸੁਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚਮੜੀ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਉੱਪਰ ਕਿਸ ਕ੍ਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਖਣਾ ਹੈ | ਇਸ ਸੁਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਲੋਂ ਥ੍ਰੀ ਡੀ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਜਿਹੇ ਰੂਪਾਂ 'ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰੀਖਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਜੀਵਨ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰੀਖਣਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੂਖਮ ਜੀਵਤ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿਕਸਤ ਹੋਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ | ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ | ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਲਿਪਿਡ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਾਲ ਭਰੇ ਢੱਕਣ ਰੱਖੇ ਗਏ | ਵਿਕਸਤ ਹੋਣ 'ਤੇ ਨਿਕਲੇ ਸੀਲੀਆ ਭਾਵ ਉਪਰਲੀ ਪਰਤ ਨੂੰ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੈਰਨ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚੱਲਣਾ ਸੀ |
ਧੜਕਦਾ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਨਾਲ ਬੱਝਾ ਹੋਇਆ ਇਹ ਲਾਲ ਹਰਾ ਜੀਵਤ ਰੋਬੋਟ ਸਿਰਫ 0.04 ਤੋਂ 0.7 ਇੰਚ ਤੱਕ ਦਾ ਹੈ | ਏਨਾ ਸੂਖਮ ਕਿ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਦੀ ਉਮਰ 7 ਦਿਨ ਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ਇਹ 7 ਦਿਨ ਤੱਕ ਬਿਨਾਂ ਭੋਜਨ ਦੇ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਇਹ ਜੀਵਤ ਮਸ਼ੀਨ ਹੈ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਭਰੇ ਭੋਜਨ 'ਤੇ ਜਿਊਾਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਨਵੇਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਰੂਪ ਹੈ | ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਬੰਬ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ੇਨੋਬੋਟ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਚਲਾ ਹਿੱਸਾ ਦਵਾਈ ਲੈਣ ਵਰਗੇ ਕੰਮ ਲਈ ਖਾਲੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਗੁਲਾਬੀ ਚਮੜੀ ਵਿਚ ਫੈਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਕਤ, ਧੜਕਨ ਅਤੇ ਗਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਾ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਇਕ ਇਕਸੁਰਤਾ ਨਾਲ ਫੈਲਣ, ਸੁੰਗੜਨ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁਭਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
ਜੋਸ਼ੂਆ ਬੋਂਗਾਰਡ ਜੋ ਇਸ ਖੋਜ ਦਲ ਦੇ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਾ ਤਾਂ ਰਵਾਇਤੀ ਰੋਬੋਟ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਮੰਨੀ ਹੋਈ ਭਾਵ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜੰਤੂ ਪ੍ਰਜਾਤੀ | ਇਹ ਨਵੀਂ ਚੀਜ਼ ਹੈ | ਜੀਵਤ ਪਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਮੁੱਚੀ ਸਰੀਰਕ ਰਚਨਾ | ਆਖ਼ਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੀਵਧਾਰੀ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਦਿਮਾਗ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ | ਲੈਂਗਿਕ ਭਾਵ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਜਨਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ | ਆਪਣੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਠੀਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ | ਸਰਗਰਮੀ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਕਿਸੇ ਸਾਧਾਰਨ ਜੀਵ ਸੰਗਠਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਣ 'ਤੇ ਪਛਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਇਹ ਜ਼ੇਨੋਬੋਟ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਹਨ |
ਰਵਾਇਤੀ ਰੋਬੋਟ ਜਾਂ ਮਾਈਕਰੋਬੋਟ ਧਾਤੂ, ਸਿਰੇਮਿਕ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਆਦਿ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਸਨ | ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਸਕਦੇ ਸਨ ਪਰ ਇਹ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਬਿਲਕੁਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ | ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਇਹ ਬੇਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਸਿਰਫ ਇਕ ਮਰੀ ਹੋਈ ਚਮੜੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸੇ ਵਰਗੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ | ਅਜੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਹਨ ਪਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਇਹ ਵੱਡੇ ਬਣਨਗੇ | ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਤਾਂ ਵਧਿਆ ਹੀ ਜਾਏ, ਦੂਜੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਏ | ਜਿਵੇਂ ਤੰਤਿ੍ਕਾ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਤੋਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਆ ਸਕੇ | ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਉਹ ਲਹੂ ਵਾਹਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ | ਇਸ ਨਾਲ ਇਹ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਕਿਰਿਆਤਮਕ ਸਰੀਰ ਜਾਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਸਰੀਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਦੇ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ |
ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਸ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੀ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ ਕਰਕੇ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਤੰਤਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ ਜੀਵ ਹੋਵੇ ਸਗੋਂ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰੇ? ਇਸ ਖੋਜ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਵੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ | ਇਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਕਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਸਰੀਰਕ ਰਚਨਾ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਗਿਆਨ ਨਾ ਸਿਰਫ ਕਿਸੇ ਅੰਗ ਤੇ ਮੁੜ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ, ਨਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣਾਉਣ ਸਗੋਂ ਰੋਬੋਟਿਕਸ ਸੰਚਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਰੋਬੋਟਿਕਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕੁਦਰਤੀ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਵੀ ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ |
ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਆਪਣੀ ਦਿ੍ਸ਼ਟੀਗੋਚਰ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੱਥ ਅਤੇ ਅੱਖ ਵਰਗੇ ਅੰਗ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ? ਜ਼ਾਹਰ ਹੈ ਬਾਇਓਮੈਡੀਸਿਨ, ਰੋਬੋਟਿਕਸ ਅਤੇ ਮਾਰਫੋਲਾਜੀ ਮਿਲ ਕੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਧਮਾਕਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ | ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਜੀਵਤ ਰੋਬੋਟ ਬੇਹੱਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾ ਵੱਡਾ ਕਦਮ ਹੈ | ਇਸ ਨਾਲ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਲਾਗਿਵਿਟੀ ਜਾਂ ਲੰਮੀ ਉਮਰ ਵਰਗੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਚਮਤਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ | ਫਿਲਹਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਦਵਾਈ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਚਰੇ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਵਰਗਾ ਕੰਮ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਲਿਆ ਜਾਣਾ ਹੈ | ਇਸ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਤਕਨੀਕ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਖਰਾਬ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ, ਕੈਂਸਰ ਜਾਂ ਟਿਊਮਰ ਦੇ ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਨ ਸੈੱਲ ਵਿਚ ਮੁੜ ਸਰਗਰਮ ਕਰਨ, ਭਿਆਨਕ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਦੇਣ, ਬੁਢਾਪੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਤੋਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਏਗਾ |

ਮਿਰਜ਼ਾ-ਸਾਹਿਬਾਂ : ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਇਕ ਮੌਖਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ

ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਕਈਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ | ਮੋਟੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗੱਭਰੂ ਦੀ ਜਵਾਂ ਮਰਦੀ, ਸੂਰਬੀਰਤਾ, ਹੱਠ ਅਤੇ ਔਰਤ ਦੀ ਦੁਫੇੜ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਕਬੀਲਾ ਮੋਹ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ | ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਹਿਬਾਂ ਦੇ ਕਿੱਸਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸੌ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈ | ਇਹ ਹਰ ਸਦੀ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਧਰਮ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਕਲਮ ਅਜ਼ਮਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ | ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਕਿੱਸਾਕਾਰ ਪੀਲੂ ਹੈ ਅਤੇ ਏਸੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ | ਗਵੰਤਰੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਸੁਣ ਕੇ ਪੀਲੂ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਪੀ-ਬੱਧ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫ਼ਸਰ ਸਰ ਰਿਚਰਡ ਟੈਂਪਲ ਸੀ | ਸਾਰੇ ਕਿੱਸਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਥੋੜ੍ਹੇ ਬਹੁਤੇ ਫ਼ਰਕ ਨਾਲ, ਇਕ ਹੀ ਹੈ ਪਰ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਜਿਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦਾ ਚਰਚਾ ਅਜ ਅਸੀਂ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਾਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵੀ ਹੈ | ਸਾਡੀ ਇਸ ਚਰਚਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਮੱੁਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਹਨ (ਦਸੰਬਰ 2017 ਅਤੇ ਦਸੰਬਰ 2018) ਜੋ ਨਾ ਕੇਵਲ ਅਸਲ ਥਾਵਾਂ ਉੱਪਰ ਜਾ ਕੇ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਵਾਚਕ ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੇ ਖਾਨਦਾਨ ਦਾ ਇਕ ਬਸ਼ਰ ਹੈ | ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਬਾਬਾ ਵਲਾਇਤ ਖਾਨ ਸ਼ਾਹੀ ਸੁਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੇ ਭਰਾ ਗਰਜਾ ਦੀ ਔਲਾਦ ਵਿਚੋਂ ਯਾਰਵੀਂ (11ਵੀਂ) ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਵੰਸ਼ਜ਼ ਹੈ |
ਬਾਬਾ ਵਲਾਇਤ ਖਾਨ ਦੇ ਦੱਸਣ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਮਿਰਜ਼ੇ ਹੋਰੀਂ ਚਾਰ ਭਰਾ ਤੇ ਇਕ ਭੈਣ ਸਨ | ਭੈਣ ਛੱਤੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਰਜਾ, ਗਰਜਾ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਨੂਰ ਸਮੰਦ ਚਾਰ ਭਰਾ ਸਨ | ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੀ ਜਨਮ ਤਰੀਖ 27 ਮਾਰਚ 1586ਈ. ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੀ 18 ਮਾਰਚ 1587ਈ: ਹੈ | ਇਹ ਅਕਬਰ ਦਾ ਸਮਕਾਲ ਹੈ | ਮਿਰਜ਼ਾ ਦਾਨਾਬਾਦ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪਿਉ ਦਾ ਨਾਂਅ ਵੰਝਲ ਖ਼ਾਨ ਜਾਂ ਰਾਏ ਵੰਝਲ ਖ਼ਾਨ ਸੀ | ਮਿਰਜ਼ਾ ਖਰਲ ਗੋਤ ਦਾ ਜੱਟ ਸੀ | ਦਾਨਾਬਾਦ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਗੁਲੇਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਨਿਹਾਰੀਆਂ ਦੇ ਘੜੇ ਤੋੜ ਕੇ ਪਿਉ ਨੂੰ ਉਲ੍ਹਾਮੇ ਦੁਆਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ | ਉਲ੍ਹਾਮਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਪਿਉ ਨੇ ਮਿਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖੀਵੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਮਾਮੇ ਦੀ ਧੀ ਸੀ | ਦੋਵੇਂ ਮਸੀਤ ਵਿਚ ਇਕੱਠੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਰਹੇ | ਜਦੋਂ ਮਿਰਜ਼ਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਦਾਨਾਬਾਦ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ | ਇਥੇ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ ਸੀ | ਇਹ ਮਾਲੀਆ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਨੇ, ਜੋ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿਚੋਂ ਇਸ ਦਾ ਸਕਾ ਚਾਚਾ ਸੀ, ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ | ਸਰਕਾਰੀ ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਕੈਦ ਖ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਹ ਅੱਠ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਜੇਲ਼੍ਹ ਵਿਚ ਰਿਹਾ | ਹੁਕਮ ਅਦੂਲੀ ਦੇ ਜ਼ੁਰਮ ਵਿਚ ਮਿਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾਇਆ ਗਿਆ | ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਇੱਛਾ ਪੁੱਛੀ ਗਈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਸੈਰ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇ | ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦਿਆਂ ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੀ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਮਾਰ-ਕੁਟਾਈ ਹੋਣ ਲੱਗੀ | ਇਸ ਮਾਰ-ਕੁਟਾਈ ਵਿਚ ਮਿਰਜ਼ੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਲੇਰੀ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਕੌਸ਼ਲਤਾ ਵਿਖਾਈ | ਇਤਫ਼ਾਕ ਨਾਲ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਸ਼ੇਖ਼ੂ (ਸਲੀਮ/ਜਹਾਂਗੀਰ ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਂਅ ਉੱਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਸ਼ੇਖ਼ੂਪੁਰਾ ਵੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ) ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਪੁੱਛਣ 'ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ ਗਈ | ਸ਼ੇਖ਼ੂ, ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੀ ਜੱਫ਼ਾਕਸ਼ੀ ਅਤੇ ਦਲੇਰੀ ਤੋਂ ਏਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਮਿਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਪੱਗ ਵੱਟ ਭਰਾ ਬਣਾ ਲਿਆ | ਇਵੇਂ ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਰੱਦ ਹੋ ਗਈ | ਰਿਹਾਈ ਵੇਲੇ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਘੋੜੀ (ਬੱਕੀ) ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਸੌ ਸੱਠ ਤੀਰ ਦੇ ਕੇ ਦਾਨਾਬਾਦ ਵੱਲ ਰਵਾਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਮਿਰਜ਼ਾ ਜਦ ਵਾਪਸ ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਪਿੰਡੀ ਭੱਟੀਆਂ ਪਿੰਡ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਉਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਦੁੱਲੇ ਭੱਟੀ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ | ਦੁੱਲੇ ਭੱਟੀ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਘੋੜੀ ਖੋਹ ਲਈ ਜਵੇ | ਦੁੱਲੇ ਦੇ ਮੁਰਸ਼ਦ ਨੂੰ ਜਦ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਸੁਲਹ ਸਫਾਈ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ | ਏਨੇ ਨੂੰ ਮਿਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਕਿ ਅੱਜ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੈ | ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਚੁੱਕਾ ਸੀ | ਉਸ ਨੇ ਕਰਮੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਹੱਥ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਉਧਾਲ ਕੇ ਲੈ ਜਾਵੇ | ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ |
ਪਿਉ ਵੰਝਲ ਤੇ ਭੈਣ ਛੱਤੀ ਉਸਨੂੰ ਵਰਜ ਰਹੇ ਪਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨਾ ਮੁੜਿਆ | ਮਿਰਜ਼ੇ ਦਾ ਮੇਲ ਕੁਦਰਤੀ ਚੰਧੜਾਂ ਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਬਰਾਤ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ ਜੋ ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹੁਣ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ | ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਤੇ ਲਿੱਸੀ ਜਿਹੀ ਬੱਕੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਚੰਧੜ ਉਸ ਨੂੰ ਟਿਚਕਰਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗੇ | ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਘੋੜ ਦੌੜ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਜਿਹੜੀ ਧਿਰ ਜਿੱਤ ਜਾਵੇ ਉਹ ਹਾਰੀ ਹੋਈ ਧਿਰ ਦਾ ਸਿਰ ਲਾਹ ਲਵੇਗੀ | ਮਿਰਜ਼ਾ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਪਰ ਸਿਰ ਲਾਹੁਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਉਸ ਨੇ ਸਾਰੇ ਬਰਾਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਉਤਰਵਾ ਕੇ ਪੰਡ ਬੰਨ੍ਹ ਲਈ | ਢੁਕਾਅ ਵੇਲੇ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੇ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਚੰਧੜ ਨੰਗੇ ਸਿਰ ਬਰਾਤ ਕਿਉਂ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਹਨ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੁਆਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਨੰਗੇ ਸਿਰ ਢੁਕਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੀਤ ਹੈ | ਮਿਰਜ਼ੇ ਨੇ ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਾਸੀ (ਬੀਬੋ) ਦੇ ਘਰ ਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲੁਹਾਰ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਕਿੱਲੀਆਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੌੜੀ ਬਣਾ ਕੇ ਸਾਹਿਬਾਂ ਥੱਲੇ ਆ ਜਾਵੇ | ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ | ਸਾਹਿਬਾਂ ਪੌੜੀ ਸਹਾਰੇ ਥੱਲੇ ਉੱਤਰ ਆਈ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਬੱਕੀ ਉੱਪਰ ਬੈਠ ਕੇ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਹਵਾ ਹੋ ਗਏ | ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਸਫ਼ਰ ਵਿਚ ਰਹੇ | ਦਿਨ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ | ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਫਿਰੋਜ਼ ਡੋਗਰ ਮਿਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਬੈਠੀ ਸਵਾਰੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਮਰਾਸੀਆਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੌਣਪਾਣੀ ਸੁਨਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਚੱਲਿਆ ਹੈ | ਡੋਗਰ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਹੋ ਗਿਆ | ਅਸਲੀਅਤ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਈ ਪਰ ਡੋਗਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ | ਲਾਗੇ ਹੀ ਇਕ ਦਰੱਖਤ ਉੱਪਰ ਇਕ ਘੁੱਗੀ ਬੈਠੀ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਚੁੰਝ ਵਿਚ ਇਕ ਕੀੜਾ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਡੋਗਰ ਨੇ ਮਿਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਕੀੜੇ ਉੱਪਰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਸ਼ਰਤ ਵੀ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਘੁੱਗੀ ਸਲਾਮਤ ਰਹੇ | ਮਿਰਜ਼ੇ ਨੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸਾਧਿਆ | ਕੀੜਾ ਫਿਰੋਜ਼ ਡੋਗਰ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿਚ ਆ ਡਿਗਿਆ ਤੇ ਘੁੱਗੀ ਬਚੀ ਰਹੀ | ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੇ ਅੱਖੀਂ ਵੇਖਿਆ | ਉਹ ਉਥੋਂ ਚੱਲ ਕੇ ਦਾਨਾਬਾਦ ਦੀ ਜੂਹ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਾਗੀਰ ਵਿਚ ਆਣ ਵੜੇ | ਰਾਤ ਦੇ ਉਨੀਂਦਰੇ ਅਤੇ ਥਕਾਨ ਨੇ ਮਿਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਨਿਢਾਲ ਕਰ ਛੱਡਿਆ ਸੀ | ਆਪਣੀ ਜੂਹ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਬੇ-ਫਿਕਰ ਹੋ ਗਿਆ | ਉਸਨੇ ਜੰਡ ਹੇਠ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਠੌਾਕਾ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਕੀਤੀ | ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੂੰ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ | ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਜੌਹਰ ਸਾਹਿਬਾਂ ਅੱਖੀਂ ਵੇਖ ਚੁੱਕੀ ਸੀ | ਜਦ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸੌਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪਿੰਡ, ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਉਧਲ ਜਾਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ | ਜੇ ਚੰਧੜ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਥਾਂ ਆ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਉਹ ਬਚ ਕੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਣਗੇ | ਇਸ ਲਈ ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੇ ਕਾਨੀਆਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ | ਰਾਤ ਦੇ ਰੰਗ ਤਮਾਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਜਦ ਚੰਧੜ ਵਿਹਲੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਵਾਪਰੇ ਭਾਣੇ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ | ਲਾੜਾ ਤਾਹਿਰ ਖਾਂ, ਭਰਾ ਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਲੋਕ ਵਾਹਰ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਦਾਨਾਬਾਦ ਵੱਲ ਉੱਠ ਦੌੜੇ | ਰਾਹ ਵਿਚ ਫਿਰੋਜ਼ ਡੋਗਰ ਨੇ ਵੀ ਚੰਧੜਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ | ਵਾਹਰ ਨਾਲ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਕੁੱਤੇ ਵੀ ਦੌੜ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਉਂਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਛੱਪੜੀ ਅਤੇ ਜੰਡ ਤੱਕ ਲੈ ਆਏ, ਜਿਥੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ ਮੌਜੂਦ ਸਨ | ਹੜਬੜਾਇਆ ਮਿਰਜ਼ਾ ਉੱਠ ਕੇ ਤੀਰ ਕਮਾਨ ਵੱਲ ਅਹੁਲਿਆ ਪਰ ਤੀਰ ਤਾਂ ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਸਨ | ਮਿਰਜ਼ਾ ਬੇ-ਵੱਸ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਅਤੇ ਵਾਹਰ ਨੇ ਉਸਦੇ ਟੋਟੇ-ਟੋਟੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ | ਜਿਸ ਥਾਂ ਮਿਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਵੱਢਿਆ ਗਿਆ ਇਹ ਦਾਨਾਬਾਦ ਤੋਂ ਪੰਜ ਛੇ ਮੀਲ ਉਰ੍ਹਾਂ ਹੈ | ਖਾਲੀ ਘੋੜੀ ਦਾਨਾਬਾਦ ਪਹੁੰਚ ਗਈ | ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੇ ਭਰਾ, ਭਤੀਜੇ ਉਸਦਾ ਸਾਥ ਨਾ ਦੇ ਸਕਣ ਕਰਕੇ ਝੂਰਨ ਲੱਗੇ | ਘੋੜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਥਾਂ ਲੈ ਆਈ ਜਿਥੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ ਸਦਾ ਲਈ ਸੌ ਰਹੇ ਸਨ | ਪਿੰਡ ਲਿਜਾਣ ਦੀ ਥਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਥੇ ਹੀ ਦਫ਼ਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ | ਇਸ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਹੁਣ ਤਿੰਨ ਕਬਰਾਂ ਹਨ | ਇਕ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੀ, ਦੂਜੀ ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੀ ਅਤੇ ਤੀਜੀ ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੇ ਪਿਉ ਵੰਝਲ ਦੀ | ਇਹ ਪਿੰਡ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਪੰਜ ਸੌ ਪਚਾਸੀ ਗਾਫ਼ ਬੇ, ਤਹਿਸੀਲ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਾਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਚਨਿਓਟ ਕਰਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਮਿਰਜ਼ਾ-ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੱਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗ਼ਮ ਵਿਚ ਮਰ ਗਈ ਜਿਸ ਦੀ ਕਬਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹਟਵੀਂ ਉਸ ਥਾਂ ਉੱਪਰ ਹੈ | ਜੰਡ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜੰਡ ਹੁਣ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈ | ਇਹ ਅੰਦਰੋਂ ਖੋਖਲਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ | ਵਣ ਦਾ ਬੂਟਾ ਅਤੇ ਛੱਪੜੀ ਵੀ ਉਸੇ ਥਾਂ ਹੈ | ਪਹਿਲਾਂ ਮਜ਼ਾਰ ਖਸਤਾ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਨਾਰਵੇ ਵਿਚ ਵਸ ਗਏ ਇਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹੋਟਲ ਮਾਲਕ ਨਜ਼ੀਰ ਨੇ ਪੰਜ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਰਕਮ ਖਰਚ ਕੇ ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਗੁੰਬਦਵਾਲੀ ਇਮਾਰਤ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ | ਇਸ ਥਾਂ ਉੱਪਰ ਹਰ ਸਾਲ 15-16 ਚੇਤਰ ਨੂੰ ਉਰਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਮਜ਼ਾਰ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਬਾਬਾ ਵਲਾਇਤ ਖਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ |

-ਮੋਬਾਈਲ : 98889-39808.

ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ : ਪਾਲੀਵੁੱਡ ਦੀ ਸੁਪਰ ਸਟਾਰ ਨਾਇਕਾ : ਨੀਰੂ ਬਾਜਵਾ

ਜੇਕਰ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਰਵੇਖਣ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਿਸ਼ੀ, ਇੰਦਰਾ (ਬਿੱਲੀ) ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਤੀ ਸਪਰੂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਮਨ ਜਿੱਤਣ 'ਚ ਸਫਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਜਾਂ ਲੋਕਪਿ੍ਅਤਾ ਦੀਆਂ ਵਧੇਰੇ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀ ਨਾਇਕਾ ਨੀਰੂ ਬਾਜਵਾ ਹੀ ਹੈ | ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ 'ਚ ਸ਼ਾਇਦ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਲੀਵੁੱਡ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਸਫਲ ਸਮਝੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਾਇਕਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ |
ਨੀਰੂ ਬਾਜਵਾ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂਅ ਨੀਰੂ ਜੀਤ ਕੌਰ ਬਾਜਵਾ ਹੈ | ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ 26 ਅਗਸਤ, 1980 ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਵੈਨਕੂਵਰ ਸ਼ਹਿਰ 'ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਨੀਰੂ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੱਕ ਦੇ ਪੱਧਰ ਦੀ ਵੀ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਧੂਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰੁਬਈ ਆ ਗਈ ਸੀ |
ਮੰੁਬਈ 'ਚ ਨੀਰੂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਖਾਸ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਸੀ | ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਦੇਵ ਆਨੰਦ ਦੀ ਇਕ ਫਲਾਪ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਫ਼ਿਲਮ 'ਮੈਂ ਸੋਲਹਾ ਬਰਸ ਕੀ' ਵਿਚ ਇਕ ਮਹੱਤਵਹੀਣ ਭੂਮਿਕਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ ਸੀ | ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਛੋਟੇ ਪਰਦੇ ਲਈ 'ਅਸਤਿਤਵ', 'ਹਰੀ ਮਿਰਚੀ ਲਾਲ ਮਿਰਚੀ' ਅਤੇ ਸੀ.ਆਈ.ਡੀ. ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਕੁ ਲੜੀਵਾਰਾਂ 'ਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ | ਉਸ ਨੇ ਕੁਝ ਕੁ 'ਸੀ' ਗਰੇਡ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ 'ਫੰੂਕ' ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਪੈਰ ਜਮਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ | ਨੀਰੂ ਦੇ ਉਤਾਵਲੇਪਨ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਵੀ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਫੌਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਹੱਤਵਹੀਣ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੀਡੀਓ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ 'ਚ ਵੀ ਭਾਗ ਲਿਆ |
ਪਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਿਹਨਤ ਕਦੇ ਵੀ ਵਿਅਰਥ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ | ਇਸ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਸੱਚਾਈ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਨੀਰੂ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਪਾਸਾ ਪਲਟਿਆ | ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ਰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ 'ਅਸਾਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਵਤਨਾ ਦਾ' (2004) ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਨਾਇਕ ਹਰਭਜਨ ਮਾਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ | ਪਰ ਨਾਇਕਾ ਦੇ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦਾ ਚਿਹਰਾ ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਨੀਰੂ ਬਾਜਵਾ ਦਾ ਨਾਂਅ ਉਸ ਅੱਗੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਸਬੰਧਿਤ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦਿੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਨਾਇਕਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ | ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਨੇ ਨੀਰੂ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੀ ਸਰਬੋਤਮ ਨਾਇਕਾ ਬਣਨ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਸਨ |
'ਅਸਾਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਵਤਨਾ ਦਾ' ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੀਰੂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ 'ਚ ਕਈ ਨਾਇਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ 'ਚੋਂ 'ਮੰੁਡੇ ਯੂ ਕੇ ਦੇ' (2009), 'ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ' (2009), 'ਮੇਲ ਕਰਾਦੇ ਰੱਬਾ' (2010), 'ਜੀਹਨੇ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਲੁੱਟਿਆ' (2011), 'ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਰੱਬ ਕਿਹੜਿਆਂ ਰੰਗਾਂ 'ਚ ਰਾਜ਼ੀ' (2012), 'ਜੱਟ ਐਾਡ ਜੂਲੀਅਟ' (2012), 'ਪਿੰਕੀ ਮੋਗੇ ਵਾਲੀ' (2012), 'ਜੱਟ ਐਾਡ ਜੂਲੀਅਟ-2' (2013), 'ਨਾਟੀ ਜਟਸ' (2013), 'ਮੰੁਡੇ ਯੂ. ਕੇ. ਦੇ-2' (2014), 'ਪਰਾਪਰ ਪਟੋਲਾ' (2014), 'ਆਰ.ਐਸ.ਵੀ.ਪੀ.' (2013) ਅਤੇ 'ਸਰਦਾਰ ਜੀ' (2015) ਵਰਗੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂਅ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੀ ਲਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ |
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਾਂ ਨੀਰੂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ 'ਚ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ 'ਚ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਸਫ਼ਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਪਾਲੀਵੁੱਡ ਦੇ ਹਰ ਨਾਇਕ ਦੀ ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਨੀਰੂ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਨਾਇਕਾ ਹੋਵੇ | ਇਸ ਲਈ ਨੀਰੂ ਨੇ ਹਰਭਜਨ ਮਾਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜਿੰਮੀ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ 'ਮੇਲ ਕਰਾਦੇ ਰੱਬਾ', ਦਿਲਜੀਤ ਦੋਸਾਂਝ 'ਜੱਟ ਐਾਡ ਜੂਲੀਅਟ) ਅਤੇ ਗੈਵੀ ਚਾਹਲ 'ਪਿੰਕੀ ਮੋਗੇ ਵਾਲੀ' ਵਰਗੇ ਦੂਜੇ ਨਾਇਕਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜੀ ਬਣਾਈ | ਨੀਰੂ ਦੀ ਲੋਕਪਿ੍ਅਤਾ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਵੀ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਨਾਇਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਨੀਰੂ ਦਾ ਹੀ ਆਸਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਿਆ ਸੀ | ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਨੀਰੂ ਦੀ 'ਪਰਾਪਰ ਪਟੋਲਾ' ਵਿਚ ਦੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ |
ਦਰਸ਼ਕਾਂ 'ਚ ਨੀਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਇਸ ਕ੍ਰੇਜ਼ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕਈ ਪੰਜਾਬੀ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ | ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਪੀ.ਟੀ.ਸੀ. ਚੈਨਲ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਸਮਾਰੋਹਾਂ 'ਚ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂਅ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਭਰ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ |
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ 'ਚ)

ਮੋਬਾਈਲ : 099154-93043.

ਭੁੱਲੀਆਂ ਵਿਸਰੀਆਂ ਯਾਦਾਂ

ਸੰਨ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਪਰ ਜਦੋਂ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਕੇਂਦਰ ਅੰਮਿ੍ਤਸਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਾਰਨ ਚਾਲੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਇਸ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਸਾਰੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਦੇ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ | ਵਿਅੰਗਮਈ ਕਵਿਤਾ ਸੁਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਵੀ ਤੇ ਬੀਰਰਸ ਵਾਲੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸੁਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਵੀ ਵੀ ਸੱਦੇ ਗਏ ਸਨ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਮੁੜ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਦੇਖਿਆ ਹੈ |

-ਮੋਬਾਈਲ : 98767-41231

ਸੋਹਣਿਓ, ਪਲੀਜ਼ ਕਰ ਲਓ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ

ਦੇਖਿਆ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਨਾ ਮੈਨੂੰ | ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਲ 'ਚ ਹੈ ਨਾ ਕੋਈ ਗੱਲ | ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਗੱਲ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਕਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ | ਪਲੀਜ਼ ਕਰ ਲਓ ਮਨ ਹਲਕਾ | ਕੱਢ ਦਿਓ ਗੱਲ | ਓ ਬੋਲੋ ਨਾ ਪਲੀਜ਼! ਓ ਮੇਰੇ ਸੋਨੇ ਸੋਨੇ... ਓ ਮੇਰੀ ਮਿਲਕ-ਸਿਲਕ... ਓ ਮੇਰੇ... ਪਲੀਜ਼ ਬੋਲ ਨਾ | ਚੰਗਾ ਚੱਲ 'ਵਟਸਐਪ' ਓਪਨ ਕਰ | ਤੂੰ ਲਿਖ... ਮੈਂ ਪੜ੍ਹਾਂ... ਫਟਾਫਟ 'ਚੈਟ ਕਲੀਅਰ' ਕਰਾਂ... ਨਾਲੇ ਤੇਰੇ ਮਨ ਦਾ ਬੋਝ ਵੀ | ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ ਗੱਲ | ਅੱਗੇ ਕਦੀ-ਗਈ ਏਥੇ ਹੀ ਦਫ਼ਨ | ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਸਥਿਤੀ (ਜਦੋਂ ਬੰਦਾ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ) ਦਾ ਪਤਾ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਛੇਤੀ-ਛੇਤੀ ਮੈਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ | ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨਾ ਵੀ ਵੱਡੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਾਂਗ ਹੈ | ਜੇ ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਮੂਰਖ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕਰੀਅਰ, ਪਰਿਵਾਰ, ਪਿਆਰ, ਯੋਜਨਾ, ਪੈਸਾ, ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ ਤਬਾਹ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਤੁਹਾਡੇ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਤੁਹਾਡਾ ਚਿਹਰਾ ਪੜ੍ਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਸਵਾਲ ਤਰਕਸੰਗਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, 'ਕੋਈ ਗੱਲ ਤਾਂ ਹੈ, ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਅੱਜ ਸਮਾਈਲ ਨਹੀਂ?' ਮੈਂ ਇਸ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਨਕਲੀ ਸਮਾਈਲ ਬਿਖੇਰ ਕੇ ਟਾਲਦਾ ਹਾਂ | 'ਨਹੀਂ ਬੱਸ ਵੈਸੇ ਈ... ਓ ਟਰੈਵਲ ਬੜਾ ਕੀਤਾ ਨਾ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ |' ਅਸਲ 'ਚ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਖ਼ਤਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਮੰੂਹੋਂ ਕੱਢੀ ਗੱਲ ਟਰੈਵਲ ਨਾ ਕਰ ਜਾਵੇ | ਇਸ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਯੁੱਗ 'ਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇਕ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ 36 ਯੱਭ | ਕੋਈ ਕਿਵੇਂ ਦੁਖੀ ਤੇ ਕੋਈ ਕਿਵੇਂ | ਬੰਦੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤਾਂ ਵਾਕਿਆ ਹੀ ਕਮਾਲ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਕਈ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਮੰੂਹ ਹੀ ਟੱਡਿਆ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਮੈਡਮ ਟੋਚਨ ਪਲਾਸ ਅਤੇ ਸਰ ਠਾਹ ਸੋਟਾ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਦਸਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਦੇ ਭੁੱਲ ਸਕਾਂ | ਇਸ ਪਾਰਟੀ 'ਚ ਮਹਿਮਾਨਾਂ/ਪਕਵਾਨਾਂ ਦੀ ਧੰਨ-ਧੰਨ ਸੀ | ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਰ ਠਾਹ ਸੋਟਾ ਮੈਨੂੰ ਸੁਖਨਾ ਲੇਕ 'ਤੇ ਲੈ ਗਏ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ 'ਭਾ ਜੀ ਬੜੀ ਹਰਾਮ ਦੀ ਜ਼ਨਾਨੀ... ਇਹ ਗਿੱਠ ਕੁ ਜਨਾਨੀ ਜਿੰਨੀ ਉਤੇ ਓਨੀ ਧਰਤੀ 'ਚ ਆ... ਅਸਲ 'ਚ ਇਹਦੀ ਮਾਂ ਵੀ ਹਰਾਮ ਦੀ ਸੀ... ਅੱਕੜੀ ਨੇ ਅੱਕ ਈ ਜੰਮਣਾ 'ਤੀ... ਇਸ... ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ... ਬੜੀ ਸ਼ੱਕੀ ਜ਼ਨਾਨੀ... ਮੈਂ ਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਕਰਕੇ ਚੁੱਪ ਆਂ... ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਬੋਦਿਓਾ ਫੜ ਕੇ ਕੱਢਦਾ ਬਾਹਰ |' ਮੈਡਮ ਟੋਚਨ ਪਲਾਸ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ | ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੋਗੇ, 'ਸਰ ਏਹ ਤੁਹਾਡੇ ਫਰੈਂਡ ਐ... ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ... ਸਰ ਇਹ ਟੱਬਰ ਈ ਕਰੈਕਟਰਲੈੱਸ ਐ... ਏਹਨਾਂ ਦੀ ਭੈਣ ਦਾ ਚਲੋ ਕੀ ਨਾਂਅ ਲੈਣਾ, ਨਿਰਾ ਈ ਗੰਦ... ਏਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਓ ਕੁੱਤੇ ਦਾ ਥੋਨੂੰ ਪਤਾ ਈ ਐ... ਮਾਂ ਕੰਜਰੀ ਦੀਆਂ ਕਬਰ 'ਚ ਲੱਤਾਂ... ਕੁੱਤੀ ਅਜੇ ਵੀ ਵਿਆਜ 'ਤੇ ਪੈਸੇ ਦੇਈ ਜਾਂਦੀ... ਹੁਣ ਇਹ ਬੰਦਾ ਥਾਈਲੈਂਡ ਜਾ ਕੇ ਆਇਆ... ਸਰ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਸਮਝ ਨੀਂ', ਮੈਂ ਤੀਵੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣੀ | ਮੈਂ ਬੰਦੇ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣੀ | ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਖੂਹ 'ਚ ਸੁੱਟੀ | ਪਾਪਾ ਨੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਵਿੱਸ ਬੈਂਕ ਦਾ ਅਕਾਊਾਟ ਨੰਬਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਇਕ ਅਹਿਮ ਗੱਲ ਜ਼ਰੂਰ ਦੱਸੀ, 'ਗੁੱਡ ਲਿਸਨਰ ਬਣੋ', 'ਗੁੱਡ ਲਿਸਨਰ' ਬਣਨਾ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਹਾਜ਼ਮਾ ਦਰੁੱਸਤ ਰੱਖਣਾ (ਗੱਲ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨੀ) ਚੰਗੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਮੈਨੂੰ ਮੈਡੀਕਲ ਲਾਈਨ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਰ ਮੇਰਾ ਡਾਕਟਰਾਂ/ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਨਾਲ ਵਾਹ ਹੈ | ਇਕ ਦਿਨ ਮੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰ ਮਿਸਟਰ ਜੀ.ਬੀ. ਰੋਡ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੂਬਸੀਰਤ ਪਤਨੀ ਮੈਡਮ ਸਲੀਕਾ ਸਵਿੱਤਰੀ ਇਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਮੁਟਿਆਰ ਮਿਸ ਮਜਬੂਰੀ ਨੂੰ ਤੜਕਸਾਰ ਹੀ ਮੇਰੇ ਘਰ ਲੈ ਕੇ ਆਈ | ਮੈਡਮ ਸਲੀਕਾ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਮਿਸ ਮਜਬੂਰੀ ਨਾਲ ਮਿਲਵਾਇਆ | ਫੇਰ ਜ਼ਰਾ ਲਾਂਭੇ ਹੋ ਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਿਸ ਮਜਬੂਰੀ ਦੇ ਮੇਰੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹਨ | ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ | ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਮੈਡਮ ਸਲੀਕਾ ਸਵਿੱਤਰੀ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਇਸਤਰੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖੀ | ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਵੀ ਕੀਤੀ | ਉਸ ਨੂੰ ਬੜੇ ਹੀ ਭਰੋਸੇ ਨਾਲ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਲੈ ਕੇ ਗਿਆ | ਵਿਚਾਰੀ ਸਵਿੱਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹੜਾ 1857 ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਨੀ ਸੀ | ਸਿਰਫ਼ ਇਹੀ ਪਤਾ ਕਰਨਾ ਸੀ ਕਿ ਮਿਸ ਮਜਬੂਰੀ ਨੂੰ ਏਡਜ਼ ਤਾਂ ਨਹੀਂ? ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੇਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮਿੱਤਰ ਚਿੱਟੇ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ 'ਚੈਟ' ਵੀ ਪੜ੍ਹਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਧੀ ਰਾਤੀਂ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਬਹੁਤ ਅਸ਼ਲੀਲ ਚੈੱਟ ਵੀ | ਆ 'ਚੈਟ' ਤਾਂ ਹੁਣ ਜੰਮੀ ਐ | ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਤਾਂ ਕਈ ਮਿੱਤਰਾਂ, ਸਹੇਲੀਆਂ ਦੇ ਲਵ ਲੈਟਰਜ਼ ਅਤੇ ਫੋਟੋਆਂ ਵੀ ਸਾਂਭੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹਨ | ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਭਾਫ਼ ਵੀ ਨਿਕਲ ਜਾਏ | ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਅਸਲ ਆਕਸੀਜਨ ਦਾ ਨਾਂਅ ਹੈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ | ਇਕ ਇਸਤਰੀ ਰੋਗਾਂ/ਵਿਆਹ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ/ਮਾਨਸਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ/ਸਰੀਰਕ ਸਫਾਈ ਬਾਰੇ ਅਹਿਮ ਨੁਕਤੇ ਦੱਸਦੀ ਹੈ | ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਔਰਤ ਦੁੱਖ ਝਲਦੀ ਹੈ ਪਰ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ | ਡਾ: ਗੰੁਝਲਦਾਰ ਬੁਝਾਰਤ ਅਨੁਸਾਰ 'ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ' ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਸੌਖੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਦਿਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣਾ ਔਖਾ ਹੈ |' ਇਕ ਐਸ.ਡੀ.ਐਮ. ਨੇ ਨਹਿਰ 'ਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਕੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕੀਤੀ | ਕਮਾਲ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੋਈ ਕਿ ਇਸ ਨੇਕ ਅਫਸਰ ਨੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦੱਸਣਾ ਵੀ ਚਾਹਿਆ ਪਰ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ | ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਲਾਗਿਓਾ ਮੁੜੀ ਇਕ ਮਹਿਲਾ ਪਿੰ੍ਰਸੀਪਲ ਅੱਜ ਜੀਅ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਜਾਦੂ ਕਰ ਗਏ 'ਮੈਡਮ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਹਿਰ ਨਹੀਂ... ਜ਼ਹਿਰ ਨਹੀਂ |'
ਪ੍ਰੇਮੀ-ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ, ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਵਿਚਾਲੇ ਵੀ ਅਕਸਰ ਈਗੋ ਰੁੱਖ ਜੰਮ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਈਗੋ ਹਨੇਰੀ ਸਭ ਕੁਝ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ | ਅੱਛਾ ਜੀ, ਓ. ਕੇ.... ਓ.ਕੇ.... ਬਾਏ, ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੀ ਬੈੱਲ ਵਜ਼ਾ ਰਿਹੈ ਮਿਸਟਰ ਡਬਲ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਮੁੱਛੜੀਆ... ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨ ਆਇਆ | ਬਾਈ ਜੀ ਬੜੀ ਕਲਹਿਣੀ ਆਂ ਏਹਦੀ ਗਿੱਠ ਦੀ ਰੰਨ... ਬਣੀ ਹੋਈ ਰਕਮ... ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਵੱਢੀ ਹੋਈ... ਮੈਡਮ ਈਗੋ ਬਲਾਸਟ |

-ਭਾਖੜਾ ਰੋਡ, ਨੰਗਲ-140124.
ਮੋਬਾਈਲ : 98156-24927.

ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਵਿਚ ਘਿਰੇ'ਗਣਤੰਤਰ' ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ

ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕੋਈ ਵੰਗਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ | ਇਸ ਲਾਹਣਤ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਤੋੜਨ ਲਈ ਕਈ ਸਿਰਲੱਥ ਯੋਧਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ੂਨ ਖੌਲਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹੇ ਬਹਾਦਰ ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਹੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ | ਲੰਮੀ ਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਨਰਕ ਭੋਗ ਰਹੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਆਪਣੀ ਮਾਤ-ਭੂਮੀ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦ ਫਿਜ਼ਾ ਵਿਚ ਸਾਹ ਲਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਨ ਮਨ ਸਰਸ਼ਾਰ ਹੋਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਗੱਲ ਸੀ | ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਕਾਲੀ ਬੋਲੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸਿਰਲੱਥ ਯੋਧਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੂਨ ਦੀ ਆਹੂਤੀ ਦੇ ਕੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਚਾਨਣ ਵਿਚ ਬਦਲਿਆ | ਹੱਸ ਹੱਸ ਕੇ ਫਾਂਸੀਆਂ ਦੇ ਰੱਸੇ ਆਪਣੇ ਗਲਾਂ 'ਚ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੂਰਬੀਰਾਂ, ਕਾਲੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਕੱਟਣ ਵਾਲੇ ਬਹਾਦਰਾਂ, ਗ਼ਦਰੀ ਯੋਧਿਆਂ ਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿਚ ਸਿਰ ਤਲੀ 'ਤੇ ਧਰ ਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਨਿਆਂ ਅੱਗੇ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀ ਦਾ ਸਿਰ ਝੁਕਦਾ ਹੈ | ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਵਿਸਥਾਰਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਿਯਮਾਂ ਤੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ |
ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ੍ਰੀ ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਿਚ ਇਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਫਿਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਾਪੀ ਗਈ | ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਉ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੇ ਮਸੌਦੇ ਨੁੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਾਪੀ ਗਈ | ਇਸ ਵਿਚ ਛੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਗੋਬਿੰਦ ਵਲਭ ਪੰਤ, ਐਨ. ਗੁਪਾਲਾਸਵਾਮੀ ਐਇੰਗਰ, ਕੇ. ਐਮ. ਮੁਨਸ਼ੀ, ਕਿ੍ਸ਼ਨਾਸੁਆਮੀ ਅਈਅਰ, ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਦਉੱਲਾ, ਡੀ.ਪੀ.ਖੇਤਾਨ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਗਏ | ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨਾਂ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਹੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ | ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਪਿੱਛੇ ਸੁਹਿਰਦ ਭਾਵਨਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਦੀਆਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋ ਸਕੇ | ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ, ਧਰਮਾਂ, ਬੋਲੀਆਂ, ਰਹੁ-ਰੀਤਾਂ, ਪਹਿਰਾਵਿਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਅਨੇਕਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਦੇਸ਼ ਏਕਤਾ ਦੇ ਸੂਤਰ ਵਿਚ ਬੱਝ ਸਕੇ | ਸੰਵਿਧਾਨ ਘੜਨੀ ਸਭਾ ਨੇ 26 ਨਵੰਬਰ 1949 ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਖਰੜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਹ 26 ਜਨਵਰੀ 1950 ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ | 'ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ' ਅਤੇ 'ਸਮਾਜਵਾਦੀ' ਸ਼ਬਦ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਬਣਾਏ ਗਏ | ਸਾਡਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਲਿਖਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਹੈ | ਇਸ ਵਿਚ 465 ਅਨੁਛੇਦ ਅਤੇ 12 ਸੂਚੀਆਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ | ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿਚ 2 ਸਾਲ, 11 ਮਹੀਨੇ ਤੇ 18 ਦਿਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਾ | ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਸਿਰਜਣਹਾਰਿਆਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਦਿੱਤੀ | ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਦਾ ਆਰੰਭ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; 'ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇਕ ਸੰਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ ਸਮਾਜਵਾਦੀ, ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਐਲਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ... |' ਪਰ ਅੱਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ |
ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਟੀਚੇ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਉਹ ਖੇਰੂੰ-ਖੇਰੂੰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਨਿਆਂ, ਬਰਾਬਰੀ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਮੁਕੰਮਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਸੱਚੀ-ਸੁੱਚੀ ਆਸ਼ਾ ਸੀ | ਅੱਜ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਹ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਮੂਲ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਬਿਲਕਲ ਉਲਟ ਹੈ | ਹਰ ਪਾਸੇ ਅਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ | ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀਆਂ, ਦਲਿਤ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਜਬਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ | ਧਰਮਾਂ ਵਿਚ ਆਪਸੀ ਨਫ਼ਰਤ ਦੇ ਬੀਜ ਬੀਜੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਦਰਸਾਉਣ ਦੀ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਰਮ ਵਿਚ ਆਸਥਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਹੈ | ਨਫ਼ਰਤ ਦੇ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨਾਲ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲੋਂ ਤਾਂ ਜਿਊਣ ਦਾ ਹੱਕ ਹੀ ਖੋਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਉੱਤੇ ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਲਾ ਕੇ ਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ 'ਤੇ ਝੂਠੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚਲਾ ਕੇ ਅਜਿਹਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਆਭਾਸ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੀ ਸਰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਕੋਈ ਬਾਹਰੋਂ ਆਏ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਹਾਕਮ ਹਨ | ਕੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਸਿਰਜਣਹਾਰਿਆਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕਦੇ ਅਜਿਹਾ ਵਾਪਰਨਾ ਕਿਆਸਿਆ ਹੋਵੇਗਾ? ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ | ਸੰਵਿਧਾਨ ਬਾਰੇ ਡਾ.ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੂਝ ਭਰੀ ਦੀਰਘ ਦਿ੍ਸ਼ਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਹ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮਾੜਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਤੇ ਚੰਗੇ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ ਤਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਾਬਤ ਕਰੇਗਾ, ਪਰ ਜੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਚੰਗਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਮਾੜੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਾੜਾ ਹੀ ਸਿੱਧ ਕਰੇਗਾ | ਇਹ ਗੱਲ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੱਚ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਹੈ |
ਬੀਤੇ ਵਰਿ੍ਹਆਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਕਈ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਿਆ ਹੈ | ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਤਰੱਕੀ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਪੁਲਾਂਘਾਂ ਪੁੱਟੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਣ ਦੀ ਥਾਂ ਸਗੋਂ ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਮਾੜੀ ਹੋਈ ਹੈ | ਦੁਖਦਾਈ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਕਾਸ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਰੋੜਾਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਕੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ | ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕ ਅੱਜ ਵੀ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਭਰਿਆ ਜੀਵਨ ਭੋਗਦੇ ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਰੁਖਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਭਾਰਤ ਮਹਾਨ ਦੇ 77 ਫ਼ੀਸਦੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵੀਹ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਹੈ | ਦੇਸ਼ ਦੀ 57 ਫ਼ੀਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਅੱਜ ਵੀ ਪੀਣ ਯੋਗ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਵਿਰਵੀ ਹੈ | ਦੇਸ਼ ਦੀ 60 ਫ਼ੀਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਅੱਜ ਵੀ ਭੁੱਖਮਰੀ ਤੇ ਘੋਰ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿਚ ਖੁੱਭੀ ਹੋਈ ਹੈ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਰਦਨਾਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਨਰਕ ਭਰਿਆ ਜੀਵਨ ਭੋਗਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਿਆਂ ਰੌਾਗਟੇ ਖੜੇ੍ਹ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਾਕਮ ਹੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ |
ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜੋ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਡੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਮੂਲ-ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਉੱਲਟ ਹੈ | ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਆਜ਼ਾਦੀਆਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਹਨ | ਫਿਰਕੂ, ਸੰਕੀਰਨ ਤੇ ਖ਼ੌਫ਼ਜ਼ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸਿਰਜ ਕੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ, ਫ਼ਿਰਕਿਆਂ ਵਿਚ ਪਾੜਾ ਪਾਉਣ ਦਾ ਕੋਝਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਹਰ ਧਰਮ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀਆਂ ਨਿਵੇਕਲੀਆਂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਮਲੀਆ-ਮੇਟ ਕਰ ਕੇ ਇਕੋ ਰੰਗ ਵਿਚ ਰੰਗਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ਸਾਡੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਰਚਣਹਾਰਿਆਂ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਕਦੇ ਸੋਚੀ ਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ | ਵਿਚਾਰ-ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਹੈ | ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜਬਰ ਅਤੇ ਦਹਿਸ਼ਤ ਨਾਲ ਦਬਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ | ਅਨੇਕਤਾ ਸਾਡੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਹੈ | ਕਿਸੇ ਮੁੱਦੇ ਬਾਰੇ ਵੱਖਰੀ ਸੋਚ ਜਾਂ ਅਸਹਿਮਤੀ ਹੋਣਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰਥਿਕ ਕਦਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਕਾਰ ਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵਲੋਂ ਆਪਣੇ ਵੱਖਰੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਪਰ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਤਹਿਸ-ਨਹਿਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਨਸ਼ਤਰ ਭਰੇ ਬੋਲ-ਕੁਬੋਲਾਂ ਨਾਲ ਉਤੇਜਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਇਹ ਦਰਸਾਉਣ ਦਾ ਭਰਮ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹੀ 'ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ' ਹਾਂ ਬਾਕੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ | ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ 'ਭਵਿੱਖ' ਨੂੰ ਗਿਣ-ਮਿੱਥ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਸੁਆਲ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਤੇ ਜਬਰ ਢਾਅ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਦਾ ਯਤਨ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਅਸਲ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਹੈ | ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਅਧਿਕਾਰ ਖੋਹਿਆਂ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਬੀਤ ਗਏ ਹਨ, ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਥਿਤੀ 'ਕੰਟਰੋਲ' ਹੇਠ ਹੈ | ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਸੋਧ ਐਕਟ, ਕੌਮੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਰਜਿਸਟਰ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਸੋਂ ਰਜਿਸਟਰ ਵਰਗੇ ਬੇਲੋੜੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦਾ ਬਖੇੜਾ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਜਨਤਾ ਦੇ ਭਰਵੇਂ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹੀ ਸਰਕਾਰ ਆਪਣੇ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਤੇ ਹਠੀ ਵਤੀਰੇ ਨਾਲ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਅਸਤ-ਵਿਅਸਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ |
ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਦਰਜ ਨਿਆਂ ਤੇ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਪੜ੍ਹਨ-ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਕੀਕਤਾਂ ਹੋਰ ਹੀ ਦਿ੍ਸ਼ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ | ਅਜੇ ਤੱਕ ਵੀ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦਾ ਘਿਨਾਉਣਾ ਵਰਤਾਰਾ ਭਾਰੂ ਹੈ | ਸਾਧਨ-ਵਿਹੂਣੇ ਤੇ ਗ਼ਰੀਬੀ ਵਿਚ ਫਾਥੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੇ ਵਾਅਦੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਇਸ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ | ਅਖੌਤੀ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਹੰਕਾਰ ਵਿਚ ਗ੍ਰੱਸੇ ਲੋਕ ਅੱਜ ਵੀ ਦਲਿਤਾਂ 'ਤੇ ਜਬਰ ਢਾਅ ਰਹੇ ਹਨ | ਕੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕੋਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ | ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਨਿਭਾਈ | ਇਹ ਦੇਸ਼ ਤਾਂ ਸਭ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ | ਇਸ ਵਿਚ ਵੰਡੀਆਂ ਪਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਨਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਹੈ | ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਸਿਰਜੇ ਖੌਫਨਾਕ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਜੀਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹਨ | ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ 'ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਕਰਨਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਦੱਸਣਾ, ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਮੂਲ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ ਹੈ |
ਅੱਜ ਗਹਿਰੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਆ ਚੁੱਕੇ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਸਮੇਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਲੋੜ ਹੈ | ਮਹਿੰਗੇ ਮੱੁਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਸਲਾਮਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਲੋਕ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਣ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਰਾਹੀਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਜਮਾਤਾਂ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਤੋੜ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਜਿਸ ਰਾਹ 'ਤੇ ਅੱਜ ਦੇਸ਼ ਤੁਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਹ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਮੂਲ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਘੋਰ ਉਲੰਘਣਾ ਹੈ | ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਮਸਲੇ ਦਰਪੇਸ਼ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਸਾਡੇ ਹਾਕਮਾਂ ਦਾ ਉੱਕਾ ਹੀ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਇਹ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਤੇ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ |

-ਪਿੰਡ-ਖਰਲ ਕਲਾਂ, ਡਾਕ: ਚੋਲਾਂਗ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜਲੰਧਰ |
ਮੋਬਾਈਲ : 9815356086.

ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਜ਼ਰੀਏ ਕਹਿੰਦਾ ਗਣਤੰਤਰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਕਰੋ

26 ਜਨਵਰੀ 1950 ਉਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਿਨ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਧੀਨਿਯਮ ਐਕਟ, 1935 ਨੂੰ ਹਟਾ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ | ਇਹੀ ਉਹ ਦਿਨ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਫ਼ਖ਼ਰ ਨਾਲ ਸਿਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਹੁਣ ਸਾਡਾ ਆਪਣਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਹੈ | ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਇਕ ਆਜ਼ਾਦ ਗਣਤੰਤਰ ਬਣ ਗਿਆ | ਇਸ ਨੂੰ 26 ਜਨਵਰੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸੇ ਦਿਨ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ | ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਲਗਾਤਾਰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਾਤਵਨਾ ਦੁਹਰਾਉਂਦੇ ਰਹੇ, 'ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇਕ ਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸਮਾਜਵਾਦੀ, ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ, ਲੋਕਤੰਤਾਰਮਕ ਗਣਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਲਈ... |' ਇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਲਗਪਗ ਛੇ ਸੱਤ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ |
ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਏਨੀ ਅਣਪੜ੍ਹਤਾ, ਗ਼ਰੀਬੀ, ਭੇਦ-ਭਾਵ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਗਣਤੰਤਰ ਬਚਿਆ ਰਿਹਾ, ਲੋਕਤੰਤਰ ਬਚਿਆ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਬਚਿਆ ਰਿਹਾ 'ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ' | ਰਚਨਾਕਾਰ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਲਿਖਦੇ ਰਹੇ | ਗੀਤ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਅੰਗ ਵੀ | ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਕੁਝ ਗੀਤਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਆਮ ਜਨਤਾ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ | ਗੀਤਕਾਰ ਹਰੀਓਮ ਪੰਵਾਰ ਦਾ ਇਕ ਗੀਤ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੁਣਿਆ | ਗੀਤ ਦੇ ਬੋਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ :
''ਮੈਂ ਭਾਰਤ ਕਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਹੂੰ,
ਲਾਲਕਿਲ੍ਹੇ ਸੇ ਬੋਲ ਰਹਾ ਹੂੰ |
ਮੇਰਾ ਅੰਤਰਮਨ ਘਾਇਲ ਹੈ,
ਦੁੱਖ ਕੀ ਗਾਂਠੇਂ ਖੋਲ ਰਹਾ ਹੂੰ |
ਮੈਂ ਸ਼ਕਤੀ ਕਾ ਅਮਰ ਗਰਵ ਹੂੰ,
ਆਜ਼ਾਦੀ ਕਾ ਵਿਜੈ ਪਰਵ ਹੂੰ,
ਪਹਿਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕਾ ਗੁਣ ਹੂੰ |
ਬਾਬਾ ਭੀਮਰਾਵ ਕਾ ਮਨ ਹੂੰ,
ਮੈਂ ਬਲਿਦਾਨੋਂ ਕਾ ਚੰਦਨ ਹੂੰ,
ਕਰਤੱਵੋਂ ਕਾ ਅਭਿਨੰਦਨ ਹੂੰ,
ਲੋਕਤੰਤਰ ਕਾ ਉਦਬੋਧਨ ਹੂੰ,
ਅਧਿਕਾਰੋਂ ਕਾ ਸੰਬੋਧਨ ਹੂੰ... |''
ਇਸ ਲੰਬੇ ਗੀਤ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਹਰੀਓਮ ਪੰਵਾਰ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਤਾੜੀਆਂ ਰੁਕਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ | ਸੱਚ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੰਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਫ਼ਖ਼ਰ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ |
ਇਸ ਫ਼ਖ਼ਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਜਨਤਕ ਛੁੱਟੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਆਮ ਲੋਕ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਟੀ. ਵੀ. 'ਤੇ 26 ਜਨਵਰੀ ਦੀਆਂ ਝਾਕੀਆਂ ਦੇਖਦੇ ਹਨ | ਉਹ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਕੀ ਹੈ, ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੂਬਿਆਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਵਿਕਾਸ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਭਾਰਤ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਨਵੇਂ ਅਸਤਰ-ਸ਼ਸਤਰ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਹਵਾ ਵਿਚ ਕੀ-ਕੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ | ਛੁੱਟੀ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ 26 ਜਨਵਰੀ ਸਿਰਫ਼ ਝਾਕੀਆਂ ਦੇਖਣ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੀ ਹੈ | ਪਰ ਰਚਨਾਕਾਰ ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ |
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਅੰਗਕਾਰ ਹਰੀਸ਼ੰਕਰ ਪਰਸਾਈ ਨੇ ਇਕ ਵਿਅੰਗ ਲਿਖਿਆ ਸੀ—'ਠਿਠੁਰਤਾ ਹੂਆ ਗਣਤੰਤਰ' | ਇਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖ਼ਾਸ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ 'ਚਾਰ ਵਾਰ ਮੈਂ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਦਾ ਜਲਸਾ ਦੇਖਣ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੂੰ | ਪੰਜਵੀਂ ਵਾਰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ | ਆਿਖ਼ਰ ਕੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਗਣਤੰਤਰ ਸਮਾਰੋਹ ਦੇਖਦਾ, ਉਦੋਂ ਮੌਸਮ ਬਹੁਤ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਰਹਿੰਦਾ | 26 ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਬਰਫ਼ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਸ਼ੀਤ ਲਹਿਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਬੱਦਲ ਛਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਬੂੰਦਾਬਾਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਲੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |' ਇਸੇ ਵਿਅੰਗ ਵਿਚ ਉਹ ਇਕ ਥਾਂ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, 'ਮੈਂ ਇਕ ਕਾਂਗਰਸੀ ਮੰਤਰੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹਰ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਲੁਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ? ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਦੇ ਹੇਠ ਅਸੀਂ ਉਤਸਵ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮਨਾ ਸਕਦੇ?'
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, 'ਜ਼ਰਾ ਹੌਸਲਾ ਰੱਖੋ! ਅਸੀਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਹਾਂ ਕਿ ਸੂਰਜ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਵੇ | ਪਰ ਏਨੇ ਵੱਡੇ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਸਮਾਂ ਲੱਗੇਗਾ | ਸਾਨੂੰ ਸੱਤਾ ਦੇ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸੌ ਸਾਲ ਤਾਂ ਦੇਵੋ |' ਇਸ ਪੂਰੇ ਵਿਅੰਗ ਵਿਚ ਹਰੀਸ਼ੰਕਰ ਪਰਸਾਈ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਸਮਾਨਤਾ, ਬਰਾਬਰੀ, ਵਿਕਾਸ, ਪਛੜੇਪਨ ਦੇ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ |
ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਰਹੀ ਹੋਵੇਗੀ | ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਿਖਣ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸੀ | ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਉਦੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੀ | ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ | ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਅਸਹਿਮਤ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀ ਵਿਚ ਧਾਰਾ 370 ਨੂੰ ਹਟਾਇਆ ਜਾਣਾ, ਮਾਬ ਲੀਚਿੰਗ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਸੋਧ ਕਾਨੂੰਨ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲਗਪਗ ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਤਿਖੀ ਹੋਈ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ | ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਹੋਈ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਮੁੰਬਈ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਪੁਨੀਤ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹੀ—
''ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੇ ਮੇਰਾ ਸੀਧਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ
ਤੁਮ ਕੌਨ ਹੋ ਬੇ
ਕਿਉਂ ਬਤਲਾਊਾ ਤੁਮਕੋ ਕਿਤਨਾ ਗਹਿਰਾ ਹੈ
ਤੁਮ ਕੌਨ ਹੋ ਬੇ
ਤੁਮ ਚੀਖੋ ਤੁਮ ਹੀ ਚਿੱਲਾਓ
ਕਾਗਜ਼ ਲਾ ਲਾਕਰ ਬਤਲਾਓ
ਪਰ ਮੇਰੇ ਕਾਨ ਨ ਖਾਓ ਤੁਮ
ਬੇਮਤਲਬ ਨ ਗੁਰਰਾਓ ਤੁਮ
ਯੇ ਮੇਰਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ
ਇਸਸੇ ਮੈਂ ਚੁਪਚਾਪ ਮੁਹੱਬਤ ਕਰਤਾ ਹੂੰ... |''
ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਵਾਇਰਲ ਹੋਈ ਹੈ | ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਗੋਂ ਇਸ ਵਿਚ ਕਹੀਆਂ ਗਈਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਇਤਫ਼ਾਕ ਰੱਖਦੇ ਹਨ | ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਗਣਤੰਤਰ ਨੇ ਮਾਬ ਲੀਚਿੰਗ ਵਰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ | ਭੀੜ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਭੈਅ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ | ਦਿੱਲੀ ਆਈ. ਆਈ. ਟੀ. ਦੇ ਨਵੀਨ ਚੌਰੇ ਨੇ ਇਸ 'ਤੇ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਬੋਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ :
''ਇਸ ਸੜਕ ਪੇ ਖ਼ੂਨ ਹੈ
ਤਾਰੀਖ ਤਪਤਾ ਜੂਨ ਹੈ
ਏਕ ਉਂਗਲੀ ਹੈ ਪੜੀ
ਔਰ ਉਸਪੇ ਜੋ ਨਾਖੁਨ ਹੈ
ਨਾਖੁਨ ਪੇ ਹੈ ਏਕ ਨਿਸ਼ਾਂ
ਅਬ ਕੌਨ ਹੋਗਾ ਹੁਕਮਰਾਨ
ਯੇ ਉਂਗਲੀ ਭੀ ਤਬ ਥੀ ਵਹਾਂ
ਜਿਸਮ ਇਸਕਾ ਹੈ ਕਹਾਂ?
ਮਰ ਗਯਾ ਕਿ ਥਾ ਹੀ ਨਹੀਂ?...''
ਕਵਿਤਾ ਅੱਗੇ ਵੀ ਹੈ | ਜੁਲਾਈ ਵਿਚ ਯੂ-ਟਿਊਬ 'ਤੇ ਅਪਲੋਡ ਹੋਈ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੁਣਿਆ ਹੈ | ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦਾ ਆਪਣਾ ਢੰਗ ਹੈ | ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਜੇਕਰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜਨਤਾ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਬਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਸੋਚਣਾ ਹੋਵੇਗਾ | ਨਹੀਂ ਹਬੀਬ ਜਿਲਾਨੀ ਅਤੇ ਫੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫੈਜ਼ ਵਰਗੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਿੰਨੇ ਕਵੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ਕਹਿਣਗੀਆਂ—'ਤੁਮ ਨਹੀਂ ਚਾਰਾਗਰ, ਕੋਈ ਮਾਨੇ ਮਗਰ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਮਾਨਤਾ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਮਾਨਤਾ |' ਕਿਉਂਕਿ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਮਨਾਉਣ ਜਿੰਨਾ ਹੀ ਅਹਿਮ ਹੈ ਗਣਤੰਤਰ ਨੂੰ , ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ |

ਕੱਲ੍ਹ ਜਨਮ ਦਿਨ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ

ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੂਰਬੀਰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸਾਨੀ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੀ ਕੌਮ ਦੀ ਗ਼ੈਰਤ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤੀਆਂ | ਅਸਲ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ | ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮਰਜ਼ੀਵੜੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਹੱਕ, ਸੱਚ ਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਈ ਡਟੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ |
'ਸ਼ਹਾਦਤ' ਅਤੇ 'ਸ਼ਹੀਦ' ਸ਼ਬਦ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਹਨ | ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ—ਗਵਾਹੀ | ਸ਼ਹੀਦ, ਸੱਚ ਲਈ ਸਰੀਰ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਹਾਂ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਤੁਰਦੇ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਨਵੇਂ ਰਸਤੇ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੀ ਅਸਲ ਯਾਦਗਾਰ ਹੋ ਨਿੱਬੜਦੇ ਹਨ | ਅਸਲ ਵਿਚ ਸੂਰਮਾ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੂਰਮੇ ਦੀ ਸੱਚੀ ਪਰਖ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਇੰਜ ਦੱਸਦੇ ਹਨ:
ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਐ ਜੁ ਲਰੈ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ ¨
ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ ਕਬਹੂ ਨ ਛਾਡੈ ਖੇਤੁ ¨
(ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਅੰਗ : 1105)
ਸੋ, ਸੱਚ ਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਡਟ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਮੀਰੀ ਗੁਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਉਹ ਮੈਦਾਨ-ਏ-ਜੰਗ ਵਿਚ ਪਿੱਠ ਨਹੀਂ ਵਿਖਾਉਂਦੇ, ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਨੂੰ ਨਿਛਾਵਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਨਿੱਜ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕੌਮ ਲਈ | ਜੋ ਸੂਰੇ ਕੌਮ ਲਈ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਪਦਵੀ ਦੇ ਕੇ ਸਤਿਕਾਰਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹੇ ਸੂਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਪਦਵੀ ਦੇ ਕੇ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ |
ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਮਤਭੇਦ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਮਾਘ ਸੰਮਤ 1737 (ਜਨਵਰੀ 1682 ਈ.) ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਜੀਊਣੀ ਜੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਪਿੰਡ ਪਹੂਵਿੰਡ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮਿ੍ਤਸਰ ਵਿਖੇ ਭਾਈ ਭਗਤਾ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ | ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਦੀਪਾ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ | ਪਿਤਾ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਸੁਣ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਬਾਲ-ਮਨ ਉੱਪਰ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਹੋਇਆ | ਅਰਬੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ | ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਸਮੇਂ ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਦੇ ਕਾਰਜ ਦਾ ਆਪ ਜੀ ਉੱਪਰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ | ਜਦ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਅੰਮਿ੍ਤਪਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਸਮੇਤ 1700 ਈ: ਵਿਚ ਅੰਮਿ੍ਤ ਛਕ ਲਿਆ | ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਰੱਖ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, 'ਇਹ ਇਥੇ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਹੋਰ ਦੀਪਕ ਜਗਾਏਗਾ!' ਸੋ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਚਾਨਣ ਵੰਡਦਿਆਂ ਬਤੀਤ ਕੀਤੀ | ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਆਪ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥ ਸਮਝਦੇ ਤੇ ਕੰਠ ਕਰਦੇ | ਨਾਲ ਹੀ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਨੇਜ਼ਾ, ਘੋੜ-ਸਵਾਰੀ, ਤਲਵਾਰਬਾਜ਼ੀ ਤੇ ਗਤਕੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿਚ ਵੀ ਚੰਗੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ | ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿਚ ਆਪ ਨੇ ਬੜੀ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਵਿਖਾਈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪੂਰਾ-ਪੂਰਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ | ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਲਗਾ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬੀੜ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਈ ਤੇ ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥ ਪੜ੍ਹਾਏ | ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਥੋਂ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਟਕਸਾਲ ਆਰੰਭ ਹੋਈ; ਜੋ ਅੱਜ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਲਗਭਗ ਚਾਰ ਬੀੜਾਂ ਦਾ ਹੱਥੀਂ ਉਤਾਰਾ ਕੀਤਾ | ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਜੰਗਾਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ | ਮਿਸਲ-ਕਾਲ ਵਿਚ ਆਪ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ ਮਿਸਲ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸਨ | ਅਬਦਾਲੀ ਜੋ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ, ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਤੁਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਹਮਲੇ ਵੇਲੇ ਦਿੱਲੀ ਜਾਂਦਾ ਹੋਇਆ ਜਦ ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਠਹਿਰਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਅੰਮਿ੍ਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ, ਪਵਿੱਤਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰੋਵਰ ਨੂੰ ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਸੁੰਦਰ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ | ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਦ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਆਪ ਨੇ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਦੀ ਹੋਈ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸ: ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਏ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ 500-500 ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਬਣਾ ਕੇ ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ | ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਸਾਜ਼ੋ-ਸਾਮਾਨ ਤੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਵਾਲੇ ਗੱਡੇ ਹਿੱਕ ਲਿਆਂਦੇ | ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਅਬਦਾਲੀ ਦੀ ਤਾਕਤ ਜ਼ੋਰ ਫੜ ਚੁੱਕੀ ਸੀ | ਕੋਈ ਵੀ ਮਰਹੱਟਾ, ਰੁਹੇਲਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੇਵੱਸ ਮੁਟਿਆਰਾਂ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਬੰਦੀ ਬਣਾਇਆ) ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਨਾ ਪਹੁੰਚਿਆ | ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਜ਼ਲੂਮ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਛੁਡਵਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਘਰ-ਘਰ ਤੱਕ ਵੀ ਪਹੁੰਚਾਇਆ |
ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਹੋਈ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਦੂਰ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ | ਉਧਰ ਜਹਾਨ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਸਹਾਇਕ ਅਤਾਈ ਖਾਨ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਿੱਤੇ | ਜਹਾਨ ਖਾਨ ਘੋੜ-ਸਵਾਰ ਸੈਨਾ ਲੈ ਕੇ ਗੋਹਲਵੜ ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ | ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹੋਈ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਜਾਨਾਂ ਹੂਲ ਕੇ ਲੜੇ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਜਾਬਰਾਂ ਦੇ ਛੱਕੇ ਛੁਡਾ ਦਿੱਤੇ | ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਬਾਬਾ ਨੌਧ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ | ਲੜਾਈ ਸਮੇਂ ਜਦ ਬਾਬਾ ਨੌਧ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਗਏ ਤਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਗੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫ਼ੌਜਾਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਥੇ ਇਹ ਕਥਨ ਸਾਕਾਰ ਵਰਤਿਆ:
ਜਬੈ ਬਾਣ ਲਾਗÝੋ¨ ਤਬੈ ਰੋਸ ਜਾਗÝੋ¨ (ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ)
ਜਥੇ ਦੀ ਕਮਾਨ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸੰਭਾਲ ਲਈ | ਅਫ਼ਗਾਨੀ ਫ਼ੌਜ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ ਪੈਰ ਉਖੜ ਗਏ ਅਤੇ ਉਹ ਪਿਛਾਂਹ ਵੱਲ ਨੂੰ ਨੱਠ ਉੱਠੀ | ਜਹਾਨ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਦੋ ਹੱਥ ਕਰਨ ਲਈ ਵੰਗਾਰਿਆ |
ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸ਼ੇਰ ਵਾਂਗ ਗੱਜਦੇ ਹੋਏ ਵੈਰੀ 'ਤੇ ਜਾ ਪਏ | ਅਚਾਨਕ ਹੋਏ ਵਾਰ ਕਾਰਨ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਧੌਣ ਉੱਤੇ ਇਕ ਘਾਤਕ ਵਾਰ ਹੋ ਗਿਆ | ਜਹਾਨ ਖਾਨ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ | ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਜਾਣ 'ਤੇ ਵੀ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ, ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਸੀਸ ਭੇਟ ਕਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ | ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਪ ਦੀ ਉਮਰ ਲਗਪਗ 75 ਕੁ ਵਰ੍ਹੇ ਦੀ ਸੀ | ਕਥਨੀ ਤੇ ਕਰਨੀ ਦੇ ਸੂਰੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਂਅ ਆਪਣਾ ਸੀਸ ਭੇਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਅਮਰ ਹੋ ਗਏ | ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਫ਼ਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ:
ਕਬੀਰ ਮਰਤਾ ਮਰਤਾ ਜਗੁ ਮੂਆ ਮਰਿ ਭੀ ਨ ਜਾਨਿਆ ਕੋਇ ¨
ਐਸੇ ਮਰਨੇ ਜੋ ਮਰੈ ਬਹੁਰਿ ਨ ਮਰਨਾ ਹੋਇ ¨ (ਅੰਗ : 1365)
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਕਮਾਇਆ, ਬਜ਼ੁਰਗ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਵੀ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਣ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ | ਲੋੜ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਸੇਧ ਲੈਣ ਦੀ ਅਤੇ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰਪੱਕ ਰਹਿਣ ਦੀ |

-ਰਿਸਰਚ ਸਕਾਲਰ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਰਿਸਰਚ ਬੋਰਡ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਸ੍ਰੀ ਅੰਮਿ੍ਤਸਰ |

ਜੀਨ ਡਾਮਨੀਕ ਬੌਬੀ ਜਿਸ ਨੇ ਪਲਕ ਨੂੰ ਉਂਗਲੀਆਂ ਬਣਾ ਲਿਆ

ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੀ ਜਿਸ ਸਿਖ਼ਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਹਰੇਕ ਇਨਸਾਨ ਸੁਪਨਾ ਵੇਖਦਾ ਹੈ, ਬੌਬੀ ਉਸ ਸਿਖ਼ਰ ਨੂੰ ਚੁੰਮ ਚੁੱਕਾ ਸੀ | 'ਬੈਲੈਂਸਡ ਲਾਈਫ' ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਉਸ ਕੋਲ ਵਾਈਟ ਕਾਲਰ ਜੌਬ, ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਪੈਸਾ, ਚੰਗੀ ਪਤਨੀ, ਦੋ ਬੱਚੇ, ਉੱਚਾ ਰੁਤਬਾ, ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਰੀਰ, ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸੈਰਾਂ ਅਤੇ ਐਸ਼ਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੀ | 23 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1952 ਨੂੰ ਪੈਰਿਸ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਜੀਨ ਡਾਮਨੀਕ ਬੌਬੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ | ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੀ ਪੌੜੀ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਉਹ ਪੈਰਿਸ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫੈਸ਼ਨ ਮੈਗਜ਼ੀਨ '5LL95' ਦਾ ਚੀਫ਼ ਐਡੀਟਰ ਬਣ ਗਿਆ | ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਸੀ | ਉਹ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿਚ 5 ਦਿਨ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ 2 ਦਿਨ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਮੌਜ-ਮਸਤੀ ਕਰਦਾ ਸੀ | ਉਸ ਨੂੰ ਵਾਇਲਨ ਵਜਾਉਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ | ਉਹ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕਈ-ਕਈ ਘੰਟਿਆਂ ਤੱਕ ਵਾਇਲਨ ਵਜਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ | ਉਸ ਨੂੰ ਥੀਏਟਰ ਵਿਚ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵੇਖਣ ਦਾ, ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟਾਂ 'ਚ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਦਾ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਰਸਾਲੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਅਤੇ ਕੌਫੀ ਦੇ ਲੰਬੇ-ਲੰਬੇ ਘੁੱਟ ਭਰਦਿਆਂ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਸ਼ੌਕ ਸੀ | ਉਸ ਨੂੰ ਫੁੱਟਬਾਲ ਦੇ ਮੈਚ ਵੇਖਣਾ ਵੀ ਪਸੰਦ ਸੀ ਅਤੇ ਫੈਸ਼ਨ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਉਹ ਖੂਬ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ | ਫਿਰ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਇਕ 'ਯੂ ਟਰਨ' ਆਇਆ | ਇਹ 8 ਦਸੰਬਰ, 1995 ਦੀ ਦੁਪਹਿਰ ਸੀ | ਉਸ ਨੇ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਉੱਠਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ | ਉਹ ਕੋਮਾ ਵਿਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ | ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਇਕ ਸਟਰੋਕ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ | ਉਸ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਜਾਮ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ | ਉਸ ਦਾ ਜਿਗਰ ਖ਼ੂਨ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਖੂਨ ਨੂੰ ਪੰਪ ਵੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਖੂਨ ਸਾਰੀਆਂ ਰਗਾਂ ਵਿਚ ਦੌੜ ਕੇ ਮੁੜ ਦਿਲ ਵਿਚ ਪਰਤ ਕੇ ਵੀ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਉਸ ਦੇ ਸਾਹ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਕੇ ਵਾਪਸ ਵੀ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਜਵਾਬ ਦੇ ਚੁੱਕੀ ਸੀ | ਉਸ ਦਾ ਸਰੀਰ, ਉਸ ਦਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਰੂਹ ਸਭ ਡੂੰਘੀ ਨੀਂਦ ਵਿਚ ਸੌਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ | ਉਹ ਵੈਂਟੀਲੇਟਰ 'ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਈਪ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਖੁਰਾਕ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ | ਡਾਕਟਰ ਉਸ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੀ ਲੱਗਦੀ ਸੀ | 20 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀ ਅੱਖ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਹ 'ਲਾਕ ਇਨ ਸਿੰਡਰੋਮ' ਨਾਂਅ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ | ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਬੀਮਾਰੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਦਿਮਾਗ਼ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਅੰਗ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ | ਬੌਬੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਵੀ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ | ਬੌਬੀ ਨਾ ਖਾ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਨਾ ਬੋਲ ਸਕਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਅੰਗ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਸਕਦਾ ਸੀ | ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਕੋਲ ਨਾ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ, ਨਾ ਹਰਕਤ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ਼ਾਰੇ ਕਰਨ ਜਿੰਨੀ ਤਾਕਤ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਬੀਮਾਰੀ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਜਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ | ਫਿਰ ਇਕ ਦਿਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਮਿਹਰ ਹੋਈ ਅਤੇ ਬੌਬੀ ਦੀ ਸੁਣਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ | ਕੁਝ ਦਿਨ ਮਗਰੋਂ ਉਸ ਦੀ ਖੱਬੀ ਅੱਖ ਦੀ ਪਲਕ ਨੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੂਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ | ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਹੋਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਬੌਬੀ ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਠੀਕ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ | ਹੁਣ ਉਹ ਸੁਣ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਵੇਖ ਸਕਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਲਕ ਨਾਲ ਹਰਕਤ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਜਾਂ ਨਾਪਸੰਦ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ | ਉਸ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਬੋਝ ਕੇਵਲ ਇਕ ਪਲਕ 'ਤੇ ਆ ਖੜੋਤਾ ਸੀ | ਬੌਬੀ ਸਾਕਾਰਾਤਮਕ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਹਾਰ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ | ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜਿਊਣ ਲਈ ਕੇਵਲ ਇਕ ਸਾਲ ਦੀ ਮੁਹਲਤ ਦਿੱਤੀ | ਬੌਬੀ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂਅ ਰਹਿੰਦੀ ਦੁਨੀਆ ਤੱਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕੇ | ਪਰੰਤੂ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਨਾ ਕੁਝ ਲਿਖ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਨਾ ਬੋਲ ਸਕਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਮਝਾ ਸਕਦਾ ਸੀ | ਬੌਬੀ ਦੇ ਇਸ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਫਲੋਰੈਂਸ ਉਸ ਦੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਲਗਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਗਈ | ਫਲੋਰੈਂਸ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਸਦਕਾ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ | ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਹਾਇਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਜੋ ਬੌਬੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਟਾਈਪ ਰਾਈਟਰ ਲੈ ਕੇ ਬੈਠਦਾ ਸੀ | ਅਸਿਸਟੈਂਟ 'ਏ' ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 'ਜ਼ੈੱਡ' ਤੱਕ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਫਲੋਰੈਂਸ, ਬੌਬੀ ਦੀ ਪਲਕ ਵੱਲ ਵੇਖਦੀ ਰਹਿੰਦੀ | ਉਹ ਜਿਸ ਅੱਖਰ ਤੇ ਪਲਕ ਝਪਕਦਾ, ਉਸ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਟਾਈਪ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ | ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨੇ ਮਾੲੀਂਡ ਲਿਖਣਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਅਸਿਸਟਾੈਟ 'ਏ' ਤੋਂ ਬੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ, 'ਐਮ' ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਅਤੇ ਬੌਬੀ ਆਪਣੀ ਪਲਕ ਝਪਕਦਾ | ਉਹ ਫਿਰ ਦੁਬਾਰਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਦਾ, 'ਆਈ' ਪਹੁੰਚਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਲਕ ਝਪਕਦਾ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੌਬੀ ਵਲੋਂ ਝਪਕੀ ਇਕ-ਇਕ ਪਲਕ, ਇਕ-ਇਕ ਅੱਖਰ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਿਆ | ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਪੈਰ੍ਹੇ ਬਣਾਏ | ਪੈਰ੍ਹੇ ਨਾਲ ਪੈਰ੍ਹਾ ਜੁੜਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਚੈਪਟਰ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਏ | ਅਜਿਹੇ ਕਈ ਚੈਪਟਰਾਂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨੇ ਇਕ ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂਅ 'ਦ ਡਾਇਵਿੰਗ ਬੈੱਲ ਐਾਡ ਦ ਬਟਰਫਲਾਈ' ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ | ਇਹ ਉਹ ਪੁਸਤਕ ਸੀ, ਜੋ ਬੌਬੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸੀ | ਇਹ ਉਹ ਪੁਸਤਕ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਬੌਬੀ ਨੇ ਇਕ ਸਾਲ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 2 ਲੱਖ ਵਾਰ ਪਲਕ ਝਪਕੀ | ਇਹ ਉਹ ਪੁਸਤਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਇਕ-ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖਣ ਲਈ ਔਸਤਨ 2 ਮਿੰਟ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਉਹ ਪੁਸਤਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਬੌਬੀ ਦਾ ਨਾਂਅ ਰਹਿੰਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੱਕ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ | ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਐਡੀਸ਼ਨ 6 ਮਾਰਚ, 1997 ਨੂੰ ਮਾਰਕਿਟ ਵਿਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਦਿਲ ਭਰਵਾਂ ਹੁੰਗਾਰਾ ਦਿੱਤਾ | ਇਸ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਦਿਨ 25000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਪੀਆਂ ਵਿਕੀਆਂ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੱਕ ਇਸ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਡੇਢ ਲੱਖ ਕਾਪੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ | ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਯੂਰਪ ਦੀ ਬੈਸਟ ਸੈਲਰ ਲਿਸਟ 'ਚ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਸ ਦੀਆਂ ਲੱਖਾਂ ਕਾਪੀਆਂ ਵਿਕ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ | ਲੋਕ ਬੌਬੀ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਹੌਸਲੇ ਨੂੰ ਝੁਕ ਕੇ ਸਲਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ | ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਅਜਿਹੀ ਕਿਤਾਬ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਅੰਤ ਪਲਕ ਦੇ ਝਪਕਣ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਕ- ਇਕ ਅੱਖਰ ਜੋੜ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ | 6 ਮਾਰਚ, 1997 ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਆਈ | ਬੌਬੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਖਰੀਦ ਕੇ ਭੱਜਦੀ ਹੋਈ ਬੌਬੀ ਦੇ ਕਮਰੇ 'ਚ ਪਹੁੰਚੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਬੌਬੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ | ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਹੰਝੂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ, 'ਬੌਬੀ, ਤੁਹਾਡਾ ਸੁਪਨਾ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਹੁਣ ਤੁਹਾਡਾ ਨਾਂਅ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਕਾਇਮ ਰਹੇਗਾ |' ਬੌਬੀ ਆਪਣੀ ਪਲਕ ਨਾਲ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਨਿਹਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਉਸ ਦੀ ਪਲਕ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਝਪਕ ਰਹੀ ਸੀ | ਇੰਝ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਪਲਕ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਆਪਣੀ ਕਾਮਯਾਬੀ 'ਤੇ ਤਾੜੀਆਂ ਵਜਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ | ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਵੀ ਤਾੜੀਆਂ ਵਜਾਉਣ ਲੱਗੀ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਾੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੱਜਦਿਆਂ ਅਜੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਹੀ ਗੁਜ਼ਰੇ ਸਨ ਕਿ ਬੌਬੀ 9 ਮਾਰਚ, 1997 ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਿਆ | ਇੰਝ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਕਿਤਾਬ ਮੁਕੰਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਹੀ ਜਿਉ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਉੱਪਰ ਇਕ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਈ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਾਨਸ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿਚ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵੀ ਮਿਲਿਆ |

-ਮੋਬਾਈਲ : 9888376923

ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ : ਪ੍ਰੀਤਾਂ ਦੀ ਨਾਇਕਾ : ਪ੍ਰੀਤੀ ਸਪਰੂ

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
1983 ਵਿਚ ਹੀ ਪ੍ਰੀਤੀ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਫ਼ਿਲਮ 'ਆਸਰਾ ਪਿਆਰ ਦਾ' ਵੀ ਆਈ | ਜੇ. ਓਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਬੈਨਰ (ਫ਼ਿਲਮ ਯੁੱਗ) ਅਧੀਨ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡਾ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਸੀ | ਪ੍ਰੀਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ 'ਚ ਨਵੀਨ ਨਿਸਚਲ ਅਤੇ ਰਾਜ ਬੱਬਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ |
ਪਰ ਪ੍ਰੀਤੀ ਦੀ ਅਸਲੀ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਜੋੜੀ ਤਾਂ ਵਰਿੰਦਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬਣੀ ਸੀ | ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਰਿੰਦਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸ਼ਾਦੀਸ਼ੁਦਾ ਸੀ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜੋੜੀ ਬੜੀ ਪਸੰਦ ਆਈ ਸੀ | ਲਿਹਾਜ਼ਾ 1984 ਵਿਚ 'ਨਿੰਮੋ' ਫ਼ਿਲਮ 'ਚ ਨਿੰਮੋ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ 'ਚ ਉਹ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ ਹੋਈ ਸੀ | ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ 'ਚ ਵਰਿੰਦਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਸਾਰਥਿਕ ਚਿਤਰਣ ਕੀਤਾ ਸੀ | ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਘੀ ਦੇ ਮੇਲੇ ਸਮੇਂ ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਵਰਿੰਦਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪਿਛੋਕੜ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ | ਵਰਿੰਦਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਗਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਹਾਈਲਾਈਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਕਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ 'ਸਰਪੰਚ' ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ 'ਨਿੰਮੋ' ਵੀ ਸਫ਼ਲ ਕਿਰਤ ਸੀ |
'ਯਾਰੀ ਜੱਟ ਦੀ' ਵਿਚ ਪ੍ਰੀਤੀ ਨੇ ਬਿੱਲੋ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਵਰਿੰਦਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲੀਡਿੰਗ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ | ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਟਾਈਟਲ ਤੋਂ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ, ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਵੀ ਕਿ ਦਿਹਾਤੀ ਰੁਮਾਂਸ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਜੋੜੀ ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ 'ਤੇ ਵੀ ਖਰੀ ਉਤਰੀ ਸੀ |
1990 ਵਿਚ ਆਈ 'ਕੁਰਬਾਨੀ ਜੱਟ ਦੀ' ਵਿਚ ਪ੍ਰੀਤੀ ਨੇ ਜੀਤੋ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਤੋ ਦੀਆਂ ਦੋਹਰੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ | ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਬੱਬਰ ਨੂੰ ਬਤੌਰ ਨਾਇਕ ਉਤਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ | ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਵੀ ਤਸੱਲੀਬਖ਼ਸ਼ ਸਫ਼ਲਤਾ ਮਿਲੀ ਸੀ |
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ 'ਮਹਿੰਦੀ ਸ਼ਗਨਾਂ ਦੀ' (1992' ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਮਲਕੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜੀ ਬਣਾਈ ਸੀ | ਇਹ ਇਕ ਸਧਾਰਨ ਪੱਧਰ ਦੀ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਪ੍ਰੇਮ ਤਿਕੋਣ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ |
ਪ੍ਰੀਤੀ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਇਕ ਦਹਾਕਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ | ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸਫ਼ਲ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗੀ ਨਾਇਕਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਨੂੰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਹਾਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਸਨਅਤ ਦਮ ਤੋੜ ਰਹੀ ਸੀ | ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਮਾੜੇ ਹਾਲਾਤ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਕਿਫ਼ ਸੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਆ ਕੇ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੀ ਸੀ | ਪਾਲੀਵੁੱਡ ਨਾਲ ਏਨਾ ਭਾਵਨਾਤਮਿਕ ਸਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਾਇਕਾ ਹੋਵੇ |
ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰੀਤੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ 'ਚ ਕਾਫੀ ਮਸਰੂਫ਼ ਰਹੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਬਹੁਤ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਇਕ ਵਪਾਰੀ (ਉਤਪਲ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ) ਨਾਲ ਹੋਈ | ਉਹ ਇਸ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਜੀਵਨ 'ਚ ਬਹੁਤ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਵਿਚਰ ਰਹੀ ਹੈ | ਫਿਰ ਵੀ ਕਦੇ ਇਕਾਂਤ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ |

-103, ਸਨੀ ਕਾਟੇਜ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਗਰ, ਬਟਾਲਾ-143505 (ਪੰਜਾਬ) |
ਮੋਬਾਈਲ : 099154-93043.

ਭੁੱਲੀਆਂ ਵਿਸਰੀਆਂ ਯਾਦਾਂ

1974 ਵਿਚ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਰਸੀ ਸਮੇਂ ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਖਿੱਚੀ ਗਈ ਸੀ | ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਆਏ ਸਨ | ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਬਰਸੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਬਟਾਲਾ ਦੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਮਨਾਈ ਗਈ ਸੀ | ਇਸ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮ ਮੌਕੇ ਬਟਾਲੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਨਅਤਕਾਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਸਨ |

-ਮੋਬਾਈਲ : 98767-41231

ਨੌਕਰੀ ਦਾ ਮੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ

ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹਦੇ ਨਾਲ ਫੋਨ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ | ਕੋਈ ਅਣਜਾਣ ਨੰਬਰ ਸੀ | 'ਹੈਲੋ' ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ 'ਸੌਰੀ' ਕਹਿਣ ਹੀ ਵਾਲੀ ਸਾਂ ਕਿ ਉਧਰੋਂ ਮੋਹ ਭਿੱਜੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ, 'ਨਾ-ਨਾ ਫੋਨ ਨਾ ਰੱਖਣਾ, ਐਨੇ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਡੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਹੈ | ਬਸ ਬੋਲਦੇ ਜਾਓ, ਪੂਰੇ 40 ਮਿੰਟ ਬੋਲਣਾ ਪਵੇਗਾ ਤੁਹਾਨੂੰ' | ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਇਹ ਕੌਣ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੇ 40 ਮਿੰਟ ਬੋਲਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ | ਮੇਰਾ ਹਾਸਾ ਨਿਕਲ ਗਿਆ, 'ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣਾ ਨਾਂਅ ਤਾਂ ਦੱਸੋ, ਨਾਲੇ ਇਹ ਵੀ ਜਾਣ ਲਓ ਕਿ ਇਹ ਮੇਰਾ ਘਰ ਹੈ, ਕੋਈ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਜੋ 40 ਮਿੰਟ ਦੀ ਘੰਟੀ ਲਾਉਣੀ ਹੀ ਪਵੇਗੀ |' ਉਹ ਖਿੜਖਿੜਾ ਕੇ ਹੱਸ ਪਈ ਤੇ ਹੱਸਦੇ-ਹੱਸਦੇ ਬੋਲੀ, 'ਬਸ ਸਕੂਲ ਹੀ ਸਮਝ ਲਓ ਤੇ ਮੈਂ ਇਸ ਵੇਲੇ ਗੌਰਮਿੰਟ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਕਲਾਸ 10ਵੀਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਬੈਂਚ 'ਤੇ ਬੈਠੀ ਤੁਹਾਡੀ ਸਟੂਡੈਂਟ ਰਵੀਨਾ ਮਤਲਬ ਰਵੀ ਹਾਂ | ਜੇ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਤੋਂ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਗਏ ਹੋ ਤਾਂ ਲਓ ਮੈਂ ਕੰਨ ਫੜ ਕੇ ਮੁਰਗਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹਾਂ' ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਕਿੰਨੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਹੱਸਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ |
ਫਿਰ ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ | ਉਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਨੌਕਰੀ ਦਾ ਮੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਸੀ | ਟਾਈਮ ਟੇਬਲ ਮੈਨੂੰ ਪਿੰ੍ਰਸੀਪਲ ਨੇ ਜੁਆਇਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਫੜਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ | ਉਸ ਵਕਤ ਸਕੂਲ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪੀਰੀਅਡ ਚਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਪਿੰ੍ਰਸੀਪਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵਾਰਨਿੰਗ ਜਿਹੀ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਸੀ, 'ਇਸ ਵੇਲੇ ਤੁਹਾਡਾ ਦਸਵੀਂ-ਬੀ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਪੀਰੀਅਡ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਬੱਚੇ ਮੰਨੇ ਹੋਏ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਹਨ | ਜ਼ਰਾ ਸੰਭਲ ਕੇ ਰਹਿਣਾ |'
ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਹੜੀ ਟੀਚਰ ਇਸ ਕਲਾਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ ਸੀ, ਉਹ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਕਲਾਸ ਫੈਲੋ ਸੀ | ਬੜੀ ਹੀ ਸੋਹਣੀ, ਗੋਰੀ-ਚਿੱਟੀ, ਭਰਵੇਂ ਸਰੀਰ ਵਾਲੀ ਤੇ ਲੰਬੇ-ਲੰਬੇ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਸੀ | ਕੁੜੀਆਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਨੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਉਹ ਐਡਹਾਕ (ਟੈਮਪ੍ਰੇਰੀ) ਬੇਸ 'ਤੇ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਬਾਕਾਇਦਾ ਸੀਲੈਕਸ਼ਨ ਬੋਰਡ ਵਲੋਂ ਸੀਲੈਕਟ ਹੋ ਕੇ ਆਈ ਸਾਂ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਉਹ ਪੋਸਟ ਛੱਡਣੀ ਪਈ ਸੀ | ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਬੁਰਾ ਲਗਦਾ ਹੀ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰਾ ਰੰਗ ਰੂਪ ਤੇ ਢਾਂਚਾ ਉਫ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਹੱਸੋਗੇ | ਬਿਲਕੁਲ ਸੁੱਕੀ-ਸੜੀ ਜਿਹੀ, ਮਸੇਂ 35-40 ਕਿੱਲੋ ਦੀ, ਸਿਰ 'ਤੇ ਵਲੰੂਧਰੀਆਂ ਵਰਗੇ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਵਾਲ, ਰੰਗ ਵੀ ਸਾਂਵਲਾ ਤੇ ਕੱਪੜੇ ਉਫ਼ | ਹੁਣ ਮੈਂ ਕੀ ਦੱਸਾਂ, ਚਿੱਟੀ ਲੱਠੇ ਦੀ ਸਲਵਾਰ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਕਮੀਜ਼ ਤੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਚੁੰਨੀ ਤੇ ਮੰੂਹ 'ਤੇ ਹਵਾਈਆਂ ਉੱਡੀਆਂ ਹੋਈਆਂ | ਪਿੰ੍ਰਸੀਪਲ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾਲ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਹੋਸ਼ੋ-ਹਵਾਸ ਉਡ ਗਏ | ਜੀਅ ਕੀਤਾ ਇਥੋਂ ਹੀ ਪਿਛੇ ਭੱਜ ਜਾਵਾਂ ਤੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਹੀ ਸਾਹ ਲਵਾਂ ਪਰ ਅੱਗੇ ਘਰ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ ਹਿਟਲਰ ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਬੈਠਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਬਾਂਹ ਤੋਂ ਫੜ ਕੇ ਉਥੇ ਹੀ ਲਿਆ ਪਟਕਣਾ ਸੀ | ਖ਼ੈਰ, ਡਰਦਿਆਂ-ਡਰਦਿਆਂ ਮੈਂ ਅੰਦਰ ਜਾ ਵੜੀ ਤੇ ਤਖ਼ਤਪੋਸ਼ 'ਤੇ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਕੁਰਸੀ 'ਤੇ ਕੰਬਦੀ-ਕੰਬਦੀ ਜਾ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ | ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਦੋ ਕੁ ਮਿੰਟ ਮੈਨੂੰ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਵੇਖਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਏਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਹੱਸੀਆਂ ਕਿ ਨਾਲ ਵਾਲੇ ਕਮਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਟੀਚਰਾਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਬਰਾਂਡੇ ਵਿਚ ਆ ਗਈਆਂ | ਟੀਚਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਕੁੜੀਆਂ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਆਪਣੇ ਡੈਸਕਾਂ 'ਤੇ ਬੈਠ ਗਈਆਂ | ਮੇਰੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਰਿਲੀਵ ਹੋਈ ਟੀਚਰ ਦਾ ਨਾਂਅ 'ਸੁਰਿੰਦਰ' ਸੀ | ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਬਾਹਰ ਬਗੀਚੇ ਵਿਚ ਲੈ ਗਈ ਤੇ ਬੋਲੀ, 'ਘਬਰਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ, ਨਵੇਂ ਆਏ ਟੀਚਰਾਂ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਏਵੇਂ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਇਹ ਸੈਕਸ਼ਨ ਤਾਂ ਵੈਸੇ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਹੋਇਆ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਸੈਕਸਨ ਹੈ | ਤੂੰ ਹੁਣ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਹੈਾ | ਇਥੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਅਫਸਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਪੜ੍ਹਨ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਦਲ ਲੈ, ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਕੋਈ ਢੰਗ ਦਾ ਸੂਟ ਪਾ ਕੇ ਆਵੀਂ, ਆਪਣੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੀਲੇ-ਪੀਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਦੇ ਦੇ | ਬਾਕੀ ਲਿਆਕਤ ਦੀ ਤੇਰੇ ਵਿਚ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਬਾਅਦ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ | ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕ ਬਾਹਰ ਦੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਓ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਐ |' ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਜਚ ਗਈ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝ ਆ ਗਈ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁੜੀਆਂ ਮੇਰੀ ਲਿਆਕਤ ਦਾ ਵੀ ਇਮਤਿਹਾਨ ਲੈਣਗੀਆਂ | ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮੈਂ ਚਿੱਟਾ ਨਵਾਂ ਨਕੋਰ ਸੂਟ ਵੀ ਪਹਿਨ ਲਿਆ ਤੇ ਨਾਲੇ 10ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਅਗਲੇ ਪਿਛਲੇ 4-5 ਚੈਪਟਰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਟ ਲਏ | ਕੁੜੀਆਂ ਵੀ ਅੱਗੋਂ ਪੂਰੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਕੇ ਆਈਆਂ ਸਨ | ਅਗਲੇ ਬੈਂਚ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਨੇ ਝੱਟ ਸਵਾਲ ਦਾਗ ਦਿੱਤਾ, 'ਮੈਡਮ ਜੀ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਗੱਲ ਸਮਝਾ ਦਿਓ ਇਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਜੇ 2ut 'ਬੱਟ' ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ Put 'ਪੁੱਟ' ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, 'ਪਟ' ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ? ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛ ਲਿਆ, 'ਹਾਂ ਜੀ, ਮੈਡਮ ਜੀ ਮੇਰਾ ਵੀ ਇਕ ਸਵਾਲ ਹੈ ਕਿ walk ਨੂੰ ਵਾਕ ਕਿਉਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਵਾਲਕ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ, ਨਾਲੇ 3halk ਨੂੰ ਚਾਕ ਕਿਉਂ ਬੋਲਦੇ ਐ, ਚਾਲਕ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਤੇ ਤੀਜੀ ਕੁੜੀ ਵੀ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਹੀ ਵਾਲੀ ਸੀ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਕੜਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, 'ਸ਼ਟਅਪ ਅਦਰਵਾਈਜ ਆਈ ਵਿਲ ਮੇਕ ਯੂ ਮੇਕ ਯੂ (otherwise, 9 well make you make you) ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਮੁਰਗੇ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਭੁੱਲ ਗਈ | ਏਨੇ ਵਿਚ ਉਹੀ ਪਹਿਲੇ ਬੈਂਚ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਝੱਟ ਬੋਲ ਪਈ, 'ਮੈਡਮ ਜੀ ਤੁਹਾਡਾ ਮਤਲਬ ਸਾਨੂੰ 3ock (ਮੁਰਗਾ) ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਹੈ ਨਾ, ਲਓ ਅਸੀਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਰਗੇ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਾਂ | ਹਾਂ ਬਈ ਗਰਲਜ਼-ਉਸ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਮੰੂਹ ਕਰ ਕੇ ਕਿਹਾ, 'ਬਣ ਜਾਓ ਸਭ ਮੁਰਗੇ, ਮੈਡਮ ਜੀ ਏਹੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ |' ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਇਕ ਕੁੜੀ ਬੋਲ ਪਈ, 'ਅਸੀਂ ਮੁਰਗੇ ਕਿਉਂ ਬਣੀਏ, ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਕੁੜੀਆਂ, ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਮੁਰਗੀਆਂ ਬਣਾਂਗੀਆਂ |' ਤੇ ਉਹ ਸਭ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਮੇਜ਼ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਮੁਰਗੀਆਂ ਬਣ ਗਈਆਂ ਤੇ 'ਕੁਕੜੰੂ ਘੜੰੂ... ਕੁਕੜੰੂ ਘੜੰੂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈਆਂ |' ਪਿੰ੍ਰਸੀਪਲ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਨਾਲ ਹੀ ਸੀ, ਸ਼ੋਰ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਵੀ ਝੱਟਪਟ ਸਾਡੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਆ ਗਈ | ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸਭ ਕੁੜੀਆਂ ਆਪਣੀ-ਆਪਣੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਬੈਠ ਗਈਆਂ | ਏਨੇ 'ਚ ਘੰਟੀ ਵੱਜ ਗਈ ਤੇ ਪਿੰ੍ਰਸੀਪਲ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਦਫਤਰ ਵਿਚ ਲੈ ਗਈ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਗਿਲਾਸ ਮੈਨੂੰ ਫੜਾ ਕੇ ਬੋਲੀ, 'ਬੀਬਾ, ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਕਰੀਂ, ਇਹ ਆਮ ਗੱਲਾਂ ਹਨ | ਜਿਵੇਂ ਸਕੂਲ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਰੈਗਿੰਗ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੈ, ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਵੇਂ ਟੀਚਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਦੋ-ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ | ਬਾਕੀ ਇਕ ਗੱਲ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖੀਂ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਨਾ ਵਰਤੀਂ |' ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਮੁਸਕਰਾਈ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ | ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਠੀਕ ਸੀ | ਮੇਰੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਢੰਗ ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਆਇਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਪਣਾ ਲਿਆ | ਇਹ ਫੋਨ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਉਹੀ ਸੀ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁਰਗੀ ਬਣਨ ਲਈ ਮੇਜ਼ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹੀ ਸੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਉਸ ਮੁਰਗੇ-ਮੁਰਗੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਉਲਝ ਗਈਆਂ ਤੇ ਭੁੱਲ ਹੀ ਗਈਆਂ ਕਿ ਉਮਰ ਤਾਂ ਹੁਣ ਵਕਤ ਦੀ ਕੈਦ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਲਗਪਗ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਆਈ ਸੀ ਤੇ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਟੀਚਰਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਨ ਦੇ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਢੰਗ ਸਿਖ ਲਏ ਹਨ |

-1682-7 ਫੇਜ਼, ਮੁਹਾਲੀ | ਮੋਬਾਈਲ : 99881-52523.

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪਤੰਗ

ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂਅ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਤਾ, ਪਰ ਸਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਸੀ ਆਖ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ | ਮੇਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਮੇਰੇ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਹੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ | ਉਹ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਸਾਲ ਵੱਡਾ ਸੀ | ਬੰਸੀ, ਸਾਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਖ਼ਾਸ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਸੀ | 'ਖਾਸ' ਇਸ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਖਾਸ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸੀ | ਇਸ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਝ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ | ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕੋਈ ਖਾਸ ਕੌਤਕ ਕਰਕੇ ਦਿਖਾਇਆ ਸੀ | ਉਸ ਦੀ ਪੋਸ਼ਾਕ ਬਹੁਤ ਸਧਾਰਨ ਸੀ | ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੱਦਰ ਦਾ ਕੁਰਤਾ, ਪਜਾਮਾ ਪਹਿਨਦਾ | ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਤੱਕ, ਸਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿਚ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਉੱਚ-ਕੋਟੀ ਦਾ ਪਤੰਗਬਾਜ਼ ਸੀ | ਉਸ ਨੂੰ ਪਤੰਗ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਸੀ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਪਤੰਗ ਲੁੱਟਣ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਦਾ ਸੀ | ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੋਈ ਪਤੰਗ ਲੁੱਟ ਲੈਂਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਪਤੰਗ ਨੂੰ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜ ਕੇ, ਭੰਗੜਾ ਪਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ | ਦੇਖਦਿਆਂ-ਦੇਖਦਿਆਂ ਕਈ ਲੜਕੇ ਉਸ ਦੇ ਇਰਦ-ਗਿਰਦ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਭੰਗੜੇ ਵਿਚ ਸ਼ਰੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ | ਜਿਧਰ ਵੀ ਉਹ ਜਾਂਦਾ, ਕੁਝ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਟੋਲੀ ਉਸ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦੀ | ਕੋਈ ਉਸ ਪਾਸ ਲੁੱਟੀ ਹੋਈ ਪਤੰਗ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਆਉਂਦਾ, ਕੋਈ ਪਤੰਗ ਚੜ੍ਹਾਉਣੀ ਸਿੱਖਣ ਲਈ, ਕੋਈ ਪਤੰਗ ਨੂੰ ਤਲਾਵਾਂ ਪਵਾਉਣ ਲਈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਡੋਰ ਨੂੰ ਮਾਂਝਾ ਲਵਾਉਣ ਲਈ ਆਉਂਦਾ | ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ | ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਮੁਸਕਾਨ, ਉਸ ਦਾ ਬੱਚਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਜਿਹੜਾ ਡੁੱਲ੍ਹ-ਡੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਸੀ | ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਬਚਪਨ ਦੀ ਇਕ ਘਟਨਾ ਜਿਹੜੀ ਉਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਅੱਜ ਤੱਕ ਵੀ ਤਰੋਤਾਜ਼ਾ ਹੈ |
ਮੈਂ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਸਾਲ ਦਾ ਹੋਵਾਂਗਾ, ਜਦ ਮੈਨੂੰ ਬੁਖਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਪਾਸੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ | ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ , ਬੰਸੀ ਇਕ ਪਤੰਗ ਅਤੇ ਡੋਰ ਲੈ ਕੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆ ਗਿਆ | ਉਸ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਪਤੰਗ ਅਤੇ ਡੋਰ ਦੇਖ ਕੇ, ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੀ ਇਕ ਤਰੰਗ ਦੌੜ ਗਈ | ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ-ਕਰਦੇ ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਚੁੱਕਿਆ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੀ ਛੱਤ 'ਤੇ ਪਈ ਕੁਰਸੀ 'ਤੇ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ | ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜਿਹੜੇ ਦੋ ਲੜਕੇ ਆਏ ਸਨ, ਉਹ ਪਤੰਗ ਅਤੇ ਡੋਰ ਉੱਪਰ ਲੈ ਆਏ ਸਨ | ਬੰਸੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਪਤੰਗ ਚੜ੍ਹਾਈ | ਇੰਜ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮਸਤੀ ਵਿਚ ਠੁਮਕੇ ਮਾਰ ਕੇ ਨੱਚ ਰਹੀ ਹੋਵੇ |
ਬੰਸੀ ਨੇ ਇਹ ਪਤੰਗ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਫੜਾ ਦਿੱਤੀ | ਮੈਨੂੰ ਇੰਜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੇਰਾ ਬੁਖਾਰ, ਮੇਰੇ ਵਲੋਂ ਡੋਰ ਦੁਆਰਾ ਪਤੰਗ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਤੰਗ ਇਸ ਨੂੰ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ, ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਭੇਜ ਰਹੀ ਸੀ | ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ, ਮੈਂ ਪਤੰਗ ਦਾ ਮਜ਼ਾ ਲਿਆ | ਬੰਸੀ ਚਲਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੇਰਾ ਬੁਖਾਰ ਵੀ | ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਸਾਲ ਮੈਨੂੰ ਬੁਖਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ | ਇਹ ਘਟਨਾ ਮੇਰੇ ਲਈ ਅਭੁੱਲ ਬਣ ਗਈ | ਸਮਾਂ ਬੀਤਦਾ ਗਿਆ, ਮੈਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣ ਗਿਆ | ਪਤੰਗਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਬੰਸੀ ਨਾਲ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਗਲੀ ਜਾਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਮੇਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਫਤਹਿ ਬੁਲਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ |
ਕੁਝ ਦਿਨ ਹੋਏ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਬੰਸੀ ਬਿਮਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਹੈ | ਮੈਂ ਉਸ ਦਾ ਹਾਲ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹਸਪਤਾਲ ਗਿਆ | ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਹਸਪਤਾਲ ਦੀ ਰਿਸੈਪਸ਼ਨ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਦੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਤੋਂ ਮੈਂ ਜਾਣ ਲਿਆ ਕਿ ਸਭ ਕੁਝ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ, ਮੈਨੂੰ ਬੰਸੀ ਦੇ ਬੈੱਡ ਦੇ ਕੋਲ ਲੈ ਗਿਆ | ਉਸ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਬੁਖਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਸਰਸਾਮ ਵਿਚ ਬਦਲ ਚੁੱਕਾ ਸੀ | ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਹੰਝੂ ਸਨ | ਕਦੇ-ਕਦੇ ਉਹ ਬੁੜਬੁੜਾਉਂਦਾ | ਮੈਂ ਨੇੜੇ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ | ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੇ, 'ਮੈਂ ਪਤੰਗਾਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਚੜ੍ਹਾਈਆਂ ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪਤੰਗ ਨਾ ਚੜ੍ਹਾ ਸਕਿਆ |' ਫਿਰ ਉਹ ਉੱਚੀ-ਉੱਚੀ ਬੋਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ, 'ਕਾਸ਼! ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪਤੰਗ ਚੜ੍ਹਾ ਸਕਦਾ... ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪਤੰਗ ਚੜ੍ਹਾ ਸਕਦਾ... |' ਮੈਂ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੇਜਲ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ | ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲ ਗਈ ਕਿ ਬੰਸੀ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ | ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ 'ਕਾਸ਼! ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪਤੰਗ ਚੜ੍ਹਾ ਸਕਦਾ', ਮੇਰੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਗੰੂਜ ਰਹੇ ਸਨ | ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਕ ਚੀਸ ਉੱਠੀ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਫੁੱਟ-ਫੁੱਟ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਰਹੇ ਸਨ, 'ਬੰਸੀ, ਤੂੰ ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪਤੰਗ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਹੈ | ਤੇਰੀ ਇਹ ਪਤੰਗ ਹਾਲੇ ਵੀ ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਲਹਿਰਾ ਰਹੀ ਹੈ | ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਉਹ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਨਿਕਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਾਗਜ਼ ਦੀਆਂ ਪਤੰਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤੂੰ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈਾ | ਤੇਰੀ ਇਹ ਪਤੰਗ, ਤੇਰੇ ਭੋਲੇ ਭਾਵ ਸਰਲਤਾ, ਸਾਦਗੀ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਕਪਟਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ | ਦੁਨਿਆਵੀ ਧਨ-ਦੌਲਤ, ਅਹੁਦੇ, ਮਹਿਲ ਮਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ੋਹਰਤ, ਰੱਬ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਵਿਚ, ਤੇਰੀ ਪਤੰਗ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਰਹੀਆਂ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਬਹੁਤ ਫਿੱਕੇ ਹਨ | ਤੇਰੀ ਇਸ ਪਤੰਗ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਲੁੱਟ ਸਕਦਾ |'

-ਰਿਟਾਇਰਡ ਲੈਕਚਰਾਰ, ਕਰਤਾਰਪੁਰ (ਜਲੰਧਰ |